TÜRK KÜLTÜRÜNDƏ ÖNƏMLİ YER TUTAN ÇADIR ELEMENTİ NİZAMİNİN MƏCAZ PALİTRASINDA

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 78 - 90, 30.03.2025

Tahmine Badalova

https://doi.org/10.58659/estad.1630797

Öz

XII əsr Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi əsərlərində xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri, yaşam tərzi, məişət və mətbəxi və s. ilə bağlı zəngin məlumatlar yer almışdır. Hikmət və bədiyyatın üzvi vəhdət halında olduğu bu poeziya örnəklərində hər bir kəlmə və anlayış ehtiva etdiyi müstəqim mənası ilə yanaşı, şairin mahir qələmi ilə məcaz örtüyünə bürünərək çoxçeşidli anlamlar kəsb etmiş, sözün vara biləcəyi yüksək poetik ifadə özəlliyinə ucalmışdır. Ayrı-ayrı kontekstlərdə sahib olduğu hər bir fərqli məzmun biçimində başlanğıc məna ilə bağlılığını qoruyub saxlayan leksik vahidlər şairin müşahidə qabiliyyəti və təfəkkür genişliyi, üstün, qeyri-adi düşünmə özəlliyi ilə bərabər, eyni zamanda sözün də ifadə və məzmun imkanlarının hüdudsuz sərhədlərə sahib olduğunu göstərir.
Məqalədə Türk xalqlarının həyatında böyük əhəmiyyət kəsb edən, onun ayrılmaz və önəmli bir parçası olan, əsrlərlə boz çöllərdə var olmaq, soyunu yaşatmaq və davam etdirmək uğrunda apardığı mübarizələrinə yoldaşlıq etmiş, onu təbiətin sərt üzündən qorumuş çadır elementi və onun Nizami Gəncəvi əsərlərində bir məfhum olaraq müstəqim və məcazi anlamlarda işlənmə yer və məqamları, fiziki və funksional xüsusiyyətlərindən poetika sənətinin zəngin fiqurları üçün bir alət kimi istifadə özəllikləri araşdırılmışdır.
Araşdırma zamanı mətnlər üzərində iş aparılmış, hermenevtik tədqiqat üsulunun imkanlarından istifadə edilmişdir. Bundan başqa, tarixi-müqayisəli, induktiv və deduktiv metodlardan, linqvopetik təhlil üsulundan da faydalanmışıq.

Anahtar Kelimeler

Türk xalqları, çadır, şeir, məna, məcaz, poetik sənətkarlıq

Kaynakça

• BOZKURT, Nebi. (1993). Çadır, TDV İslâm Ansiklopedisi. c. 8, ss. 161-162.
• ÇÜRÜK, Cenab. (1993). Osmanlılar`da Çadır, TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 8, ss. 162-164.
• ERDEM, Sargon. (1989). Alem, TDV İslâm Ansiklopedisi. c. 2, ss. 352-354.
• EEDEM, Sargon (1988). “Alemin Tarihçesi ve Monçuk, Hilâl, Boynuz Alemlerin Menşeleri Üzerine”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1. Sayı:. 3, ss. 103-117.
• ESİN, Emel. (1970). “Kün-Ay (Ay-Yıldız Motifinin Proto-Türk Devirden Hakanlılara Kadar İkonografisi)”, VII. Türk Tarih Kongresi, 25-29 Eylül. Bildiri kitabı (I. Cilt). Ankara. ss. 313-359.
• HACIYEV, Tofiq. (2004). “Dədə Qorqud Kitabı” ilk yazılı yaddaşımızdır, Kitabi-Dədə Qorqud (Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər). Tərt.ed. Samət Əlizadə. Bakı: Öndər nəşriyyatı. ss. 4-16.
• GÖNER, Göksu. GÜNEN, Gülderen. (2022). “Türklerde Çadır Kültürünün Gelişimi”, GAB Akademi. Cilt: 2, Sayı: 3 (Aralık). ss. 11-24.
• KARAKURT, Deniz. (2011). Türk söylence sözlüğü. Açıklamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü. / Türkiyə: E-kitap. Kitabi-Dədə Qorqud (Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər). (2004).Tərtib edəni Samət Əlizadə. Bakı: Öndər nəşriyyat.
• Kuran-i Kerim ve Türkçe Meali. (2010). Tashih: Enes Kazım Bilgin. İstanbul: Nuh Yayıncılık.
• KURTOĞLU, Fevzi. (1992). Türk Bayrağı ve Ay Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• NİZAMİ, Gəncəvi. (1983). Lirika. Filoloji tərcümə Mübariz Əlizadənindir. Bakı: Elm.
• NİZAMİ, Gəncəvi. (1981). Xosrov və Şirin. Filoloji tərcümə Həmid Məmmədzadə. Bakı: Elm.
• NİZAMİ, Gəncəvi. (2014). Sirlər xəzinəsi. Filoloji tərcümə Rüstəm Əliyevindir. Bakı: Qanun Nəşriyyatı.
• NİZAMİ, Gəncəvi. (2021). İskəndərnamə. “Şərəfnamə”. (Filoloji tərcümə Qəzənfər Əliyevindir). “İqbalnamə” (Filoloji tərcümə Vaqif Aslanovundur). Bakı: Qanun Nəşriyyatı.
• STRZYGOWSKİ, Yosef. (1974): Eski Türk Sanatı ve Avrupaya Etkisi. Çeviren Cemal Köprülü) Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).