Elektromanyetik Radyasyon ve İnsan Sağlığına Etkileri

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 9 - 21, 29.04.2022

Kadir Atakır , Gülçin Özevci , Büşra Ceyhan

Öz

Isaac Newton ile başladığı kabul edilen fizik ve ardından gelen diğer bilim dallarındaki gelişmeler insanlık tarihi ile kıyaslandığında çok yeni bir geçmişe sahiptir. Buna rağmen bugün ulaşılan bilimsel ve teknolojik düzey akıl almaz seviyededir. Neredeyse her geçen gün insan hayatını kolaylaştıran, zaman ve enerji kullanımı açısından inanılmaz avantajlar sağlayan yeni icatlar yapılmakta, teknolojik cihazlar kullanıma girmektedir.
Yüksek gerilim hatları ve baz istasyonları ile yakın komşuluk şehir hayatının kaçınılmaz bir sonucu olmuştur. Ayrıca ev ve ofislerde kullanılan elektrikli aletler ve hepsinden önemlisi herkesin yanında taşıdığı ve kullanım sıklığı giderek artan cep telefonları artık insan hayatının çok önemli birer parçası haline gelmiştir.
Hemen hepsi elektrik enerjisi ile çalışan bu cihazların en önemli dezavantajlarından birisi elektromanyetik alan oluşturmalarıdır. Tıpta tanı ve tedavide kullanılan iyonizan radyasyonun yan etkileri çok iyi bilinirken, noniyonizan bir radyasyon türü olan elektromanyetik dalgaların olası yan etkileri ile ilgili yapılmış çok sayıda çalışma olmasına rağmen halen bir sürü cevaplanmamış soru bulunmaktadır.
Bu çalışmada elektromanyetik radyasyon ve insan sağlığına olan olumsuz etkileri konusunda yapılmış çalışmalar derlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

elektromanyetik radyasyon, Noniyonizan, Sağlık

Kaynakça

• 1. Bor, D. Radyasyon nedir? (Halkımız için bilgilendirme kılavuzu). Ankara üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fizik Mühendisliği Bölümü. Erişim adresi: http://www.radkorder.org/wp-content/uploads/2016/09/RADYASYON-NED%C4%B0R.pdf Erişim tarihi: 21.10.2021
• 2. Togay YE. Radyasyon ve Biz, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Yayınları 2002:2-12.
• 3. İnce MZ. Tanısal Radyolojide Radyasyondan Korunma, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Yayınları 2002:2-34
• 4. Sekiya M., Yamasaki M. Antoine Henri Becquerel (1852–1908): A scientist who endeavored to discover natural radioactivity. Radiol Phys Technol 2015; 8:1–3.
• 5. Çerezci, O., Kartal, Z., Pala, K. ve Türkkan, A., Elektromanyetik Alan ve Sağlık Etkileri, Bursa: F. Özsan Matbaacılık, 2012.
• 6. Sabuncu, H., 2000 “Elektromanyetik Radyasyonlarla veya Elektromanyetik Alanlarda Çalışanların Sağlık Riskleri”, Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Nurol Matbaacılık, Ankara, Temmuz.
• 7. Gökharman FD, Aydın S, Koşar PN. Radyasyon güvenliğinde mesleki olarak bilmemiz gerekenler. SDÜ Sağlık Bilimleri Derg. 2016; 7(2): 35–40.
• 8. Hacıosmanoğlu T. Doğal ve yapay radyasyon kaynakları, kişisel doza katkıları. Nucl Med Semin. 2017; 3: 166–71.
• 9. Akkoçlu A, Öztürk C. Akciğer Kanseri, Multidisipliner Yaklaşım. Toraks Kitapları, no I. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi; 1999:238.
• 10. Coşkun Ö. İyonize Radyasyonun Biyolojik Etkileri. Int J Tech Sci. 2011;1(2):13–7.
• 11. Wall BF. Ionising radiation exposure of the population of the United States: NCRP report no. 160. Radiat Prot Dosim. 2009;136:136–8.
• 12. Hardell L, Sage C. Biological effects from electromagnetic field exposure and public exposure standards. Biomedi Pharmacother 2008; 62: 104-9.
• 13. Mevzuat İşleri Daire Başkanlığı. Elektromanyetik alanlara ilişkin genel bilgiler serisi. https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/61322/elektromanyetik-alanlara-iliskin-genel-bilgiler_seri-1.pdf
• 14. Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, “Elektronik haberleşme cihazlarından kaynaklanan elektromanyetik alan şiddetinin uluslararası standartlara göre maruziyet limit değerlerinin belirlenmesi, kontrolü ve denetimi hakkında yönetmelik”, Resmî GazeteSayı: 27912, (2011).
• 15. Önal, E. “Elektromanyetik Alanların Canlı Organizmalara Etkilerinin İncelenmesi”, İnönü Üniversitesi Elektrik–Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Malatya, (2005).
• 16. Elektromanyetik alanın etkileri. (2012). TMMOB Elektronik mühendisleri odası. Erişim adresi: https://kitap.emo.org.tr/genel/kitap_goster.php?kodu=105 Erişim tarihi: 21.10.2021
• 17. Önal, E., “Elektromanyetik Alanların Canlı Organizmalara Etkilerinin İncelenmesi”, İnönü Üniversitesi Elektrik–Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Malatya, (2005).
• 18. Okul Sağlığı Güvenliği Kurulu, “Elektromanyetik Kirlilik Nedir? Kirliliği Oluşturan Elektromanyetik Alanları Neler Yaratır?”, Nisan (2006).
• 19. Çerezci O, Yener ŞÇ. “Çevremizdeki Elektromanyetik Kirlilik ve Sağlığımıza Etkileri” ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality, 4-6 November 2016, Alanya – Turkey
• 20. Rothman KJ. Epidemiological evidence on health risks of cellular telephones. Lancet 2000;356:25.
• 21. Özen Ş. Mikrodalga frekanslı EM radyasyona maruz kalan biyolojik dokularda oluşan ısıl etkinin teorik ve deneysel incelenmesi. Doktora Tezi 2003; Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Elektronik ve Haberleşme Y Müh.
• 22. Irmak MK, Fadillioglu E, Guleç M, Erdogan H, Yagmurca M, Akyol O. Effects of electromagnetic radiation from a cellular telephone on oxidant and antioxidant levels in rabbits. Cell Biochim Funct 2002;20:279-283
• 23. Şeker, S., Çerezci, O. (2000) Radyasyon Kuşatması, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi-matbaası, İstanbul.
• 24. International Agency for Research on Cancer (IARC). IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risk to humans 2002; 80.
• 25. Elhasoğlu, D., “Elektromanyetik Kirliliğin Zararlı Etkileri”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, (2006).
• 26. Habash RW, Elwood JM, Krewski D, Lotz WG, McNamee JP, Prato FS. Recent advances in research on radiofrequency fields and health: 2004-2007. J Toxicol Environ Health B Crit Rev 2009; 12: 250-88
• 27. Christ A, Samaras T, Neufeld E, et al. SAR distribution in human beings when using body–worn RF transmitters. Radiat Prot. Dosimetry 2007;124(1): 6–14.
• 28. Dasdag S, Ketani MA, Akdağ Z, et al. Whole-body microwave exposure emitted by cellular phones and testicular function of rats. Urol Res 1999;27(3):219-23.
• 29. Paredi P, Kharitonov SA, Hanazawa T, et al. Local vasodilator response to mobile phones Laryngoscope 2001:111(1):159- 62.
• 30. Glaser, Roland (December 2005). "Are thermoreceptors responsible for "non-thermal" effects of RF fields?" (PDF). Edition Wissenschaft (Bonn, Germany: Forschungsgemeinschaft Funk) (21). OCLC 179908725.
• 31. http://www.who.int/peh-emf/publications/reports/en/Progress_report99-00.pdf (Erişim tarihi: 26 Eylül 2021).
• 32. Balıkçı K. “Sıçanlarda in vivo olarak elektromanyetik alana maruz kalmanın beyin dokularındaki katekolaminerjik nörotransmitter düzeylerine etkisi”. July 2016 e-Journal of New World Sciences Academy 11(3):1-8.
• 33. Koyu A. ‘’Cep telefonlarından yayılan 900 MHz elektromanyetik alanın serum kortizol ve testosteron hormonu üzerine etkisi’’. S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi. 2005:12(1)/52-56.
• 34. Lotz WG, Michaelson SM. Temperature and corticosterone releationship in microwaves exposed rats. J Appl Physiol 1978;44:438-45.
• 35. Lotz WG, Podgorski RP. Temperature and adrenocortical responses in rhesus monkeys exposed to microwaves. J Appl Physiol 1982;53:1565-71.
• 36. Lu ST, Lebda N, Pettit S, Michaelson SM. Microwaveinduced temperature corticosterone and thyrotropin interrelationships. J Appl Physiol 1981;50:399-405.
• 37. Mercantepe T. “Prenatal Dönemde 900Mhz Elektromanyetik Alanın Sıçan Omurilik Dokusu Üzerine Etkilerinin Histopatolojik Olarak İncelenmesi”. ACU Sağlık Bil Derg 2018; 9(2):137-141.
• 38. Lai H, Singh NP. Melatonin and a spin-trap compound block radiofrequency electromagnetic radiation-induced DNA strand breaks in rat brain cells. Bioelectromagnetics 1997;18:446-54
• 39. Robison JG, Pendieton AR, Monson KO, Murray BK, O’neill KL. Decreased DNA repair rates and protection from heat induced apoptosis mediated by electromagnetic field exposure. Bioelectromagnetics 2002;23(2):106-12
• 40. Gagnon ZE, Newkirk C, Conetta JA, Sama MA, Sisselman S. Teratogenic effect of broad band electromagnetic field on neonatal mice. J Environ Sci Health part A Tox Hazard Subst Environ Eng. 2003. 38(11): 2465- 2481.
• 41. Maaroufi, K., Had-Aissouni, L., Melon, C., Sakly, M., Abdelmelek, H., Poucet, B., and Save, E., (2014). Spatial Learning, Monoamines and Oxidative Stress in Rats Exposed to 900 MHz Electromagnetic Field in Combination with Iron Overload. Behavioural Brain Research, Cilt:258, ss:80-89.
• 42. Papageorgiou, C.C., Nanou, E.D., Tsiafakis, V.G., Kapareliotis, E., Kontoangelos, K.A., Capsalis, C.N., Rabavilas, A.D., and Soldatos, C.R., (2006). Acute Mobile Phone Effects on Pre-Attentive Operation. Neuroscience Letters, Cilt:397, Sayı:1-2, ss:99-103.
• 43. Salford, Leif G.; Arne E. Brun, Jacob L. Eberhardt, Lars Malmgren, and Bertil R. R. Persson (June 2003). "Nerve Cell Damage in Mammalian Brain after Exposure to Microwaves from GSM Mobile Phones". Environmental Health Perspectives (United States: National Institute of Environmental Health Sciences) 111 (7): 881–883.
• 44. Salford, Leif G.; Henrietta Nittby, Arne Brun, Gustav Grafstrom, Lars Malmgren, Marianne Sommarin, Jacob Eberhardt, Bengt Widegren, Bertil R. R. Persson (2008). "The Mammalian Brain in the Electromagnetic Fields Designed by Man with Special Reference to Blood-Brain Barrier Function, Neuronal Damage and Possible Physical Mechanisms". Progress of Theoretical Physics Supplement (Japan: Physical Society of Japan) 173: 283–309.
• 45. Ahlbom A, Day N, Feychting M, Roman E, Skinner J, Dockerty J et al. A pooled analysis of magnetic fields and childhood leukaemia. Br J Cancer 2000; 83:692-8.
• 46. Schüz J, Grigat JP, Brinkmann K, Michaelis J. Residential magnetic fields as a risk factor for childhood acute leukaemia: results from a German population-based case-control study. Int J Cancer 2001; 91:728-35.
• 47. Foliart DE, Pollock BH, Mezei G, Iriye R, Silva JM, Ebi KL, et al. Magnetic field exposure and long-term survival among children with leukaemia. Br J Cancer 2006; 1:161-4.
• 48. Ha M, Im H, Lee M, Kim HJ, Kim BC, Gimm YM et al. Radio-frequency radiation exposure from AM radio transmitters and childhood leukemia and brain cancer. Am J Epidemiol 2007; 166:270-9
• 49. Winker, R., Ivancsits, S., Pilger, A., Adlkofer, F., Rudiger, H.W. (2005) Chrosomal damage in human dip loid fibroblasts by intermittent exposure to extremely low-frequency electromagnetic fields, Mutation Research, 585:43-49.
• 50. Wolf, F., Torsello, A., Tedesco, B., Fasanella, S., Boninsegna, A., D’Ascenzo, M., Grassi, C., Azzena, G.B., Cittadini, A. (2005) 50-Hz extremely low frequency electromagnetic fields enhance cell proliferation and DNA damage: possible involvement of a redox mechanism, Biochim Biophys Acta, 1743:120-129.
• 51. WHO, (2005) Fact Sheet 296, Electromagnetic fields and public health, www.who.int/entity/mediacentre/factsheets/fs296/en/).
• 52. Lönn S, Ahlbom A, Hall P, Feychting M. Mobile phone use and the risk of acoustic neuroma. Epidemiology 2004; 15: 653-59
• 53. Al-Akhras MA. 2008. Influence of 50 Hz magnetic field on sex hormones and body,uterine, and ovarian weights of adult female rats. Electromagn Biol Med.27(2):155-63.
• 54. Agarwal A., Deepinder F., Rakesh K.S., Ranga G., Jianbo L. 2008. Effect f cell phone usage on semen analysis in men attending infertility clinic: An observational study. Fertility and Sterility. 89(1): 124-128.
• 55. Barış A.U., Dide K.K., Fetih G., Yeter D., Ömer U. 2012. Effect of Electromagnetic Wave Emitted from Mobile Phone on Some Reproductive Parameters in Adult Male Guinea Pigs. Atatürk Üniversitesi Vet. Bil. Derg. 7(2): 77-84
• 56. Schreier, N., Huss, A., Röösli, M., (2006) The prevalence of symptoms attributed to electromagnetic field exposure: a cross-sectional representative survey in Switzerland, Soz Praventiv Med, 51: 202-209.
• 57. Hardell L, Carlberg M ,Hansson Mild K. Pooled analysis of two casecontrol studies on use of cellular and cordless telephones and the risk for malignant brain tumours diagnosed in 1997-2003. Int Arch Occup Environ Health 2006; 79: 630-9.
• 58. Minder CE, Pfluger DH (2001) Leukemia, brain tumors, and exposure to extremely low frequency electromagnetic fields in Swiss railway employees. Am J Epidemiol; 153: 825-835
• 59. Villeneuve PJ, Agnew DA, Johnson KC, Mao Y (2002) Canadian Cancer Registries Epidemiology Research Group. 2002. Brain cancer and occupational exposure to magnetic fields among men: results from a Canadian population-based case-control study. Int J Epidemiol; 31: 210-217.
• 60. Kıvrak EG, Yurt KK, Kaplan AA, Alkan I, Altun G. Effects of electromagnetic fields exposure on the antioxidant defense system. Journal of Microscopy and Ultrastructure. 2017; 5(4): 167–176.
• 61. LeDoux SP, Druzhyna NM, Hollensworth SB, Harrison JF, and Wilson GL. Mitochondrial DNA Repair: A Critical Player in the Response of Cells of the CNS to Genotoxic Insults. Neuroscience. 2007 Apr 14; 145(4): 1249–1259.
• 62. Kaufman E, Lamster IB. The Diagnostik Applications of Saliva— A Review. Sage Journals. 2002; 13(2): 197-212.
• 63. Açıkgöz Ş. Deneysel Düşük Doz Elektromanyetik Alanın Sıçan Testis ve Semen Dokularına Etkileri ve Kafeik Asit Fenetil Esterin Antioksidan Rolünün Araştırılması. Sakarya Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Uzmanlık Tezi. Mart 2019.
• 64. Şahin E, Güzel D, Açıkgöz Ş, Tufan N. Effects of Acute and Chronic Exposure to 900 MHz Electromagnetic Field on the Rat Liver Microarchitecture. Proceedings. 2018;2(25):1585. https://www.mdpi.com/2504-3900/2/25/1585
• 65. Çöl N, Kömürcü-Karuserci Ö, Demirel C. The possible effects of maternal electronic media device usage during pregnancy on children’s sleep patterns. Turkish Archives of Pediatrics 2021; 56(3): 254-260.
• 66. Shamsi MF, Ziaei S, Firoozabadi M, Kazemnejad A. Exposure to extremely low frequency electromagnetic fields during pregnancy and the risk of spontaneous abortion: a case-control study. 2013.
• 67. Li D-K, Chen H, Ferber JR, Odouli R, Quesenberry C. Exposure to magnetic field non-ionizing radiation and the risk of miscarriage: A prospective cohort study. Scientific reports. 2017; 7(1): 1-7.
• 68. Mortazavi SM, Ahmadi J, Shariati M. Prevalence of subjective poor health symptoms associated with exposure to electromagnetic fields among university students. Bioelectromagnetics. 2007;28:326-30.
• 69. Mortazavi SM, Atefi M, Kholghi F. The pattern of mobile phone use and prevalence of self-reported symptoms in elementary and junior high school students in Shiraz, Iran. Iran J Med Sci. 2011;36:96-103.
• 70. Kucer N, Pamukcu T. Self-reported symptoms associated with exposure to electromagnetic fields: a questionnaire study. Electromagn Biol Med. 2014;33:15–7