ACCORDING TO 1723 DATE AVÂRIZ BOOKS KAZA OF NEVREKOP

Yıl 2019, Sayı: 8, 93 - 119, 30.04.2019

Tahsin Hazırbulan

Öz

Nevrekop is now known as
Goce Delcev and is located on the southwest of Bulgaria. The town of Nevrekop
came into being as the heir to the ancient settlement named "Nikopolis ad
Mestum", and the name came from Nikopolis. After being a Christian village
with the Ottoman conquests, Nevrekop became an Islamic-Turkish city after this
period and became an important religious center in the region. Under Ottoman
rule, Gazi Evrenos Bey's important monuments near Siroz and Drama must have
entered during the seizure between 776-785 (1374-1383). With the seizure of the
Nevrekop plain and the Razlog village a little above, the Ottomans established
a connection between the Thrace plain through the Plovdiv and Çepino valleys.
The first records of Nevrekop, an accident connected to Serez Sanjak during the
Ottoman period, are found in the Tahrir book which was kept in 1445. After this
period in the Ottoman Empire XVII. the avarız books, contain important
information about the population where they are kept, even if they are not in
proportion to the tahrir books. In this study, the neighborhoods and villages
of the Nevrekop city, which is connected to Serez Sanjak, will be examined
based on the detailed and intangible information contained in the same book.
Thus, in 1723 on the population structure of the city of Nevrekop will have
information about. By examining the book, the neighborhoods and townspeople in
the city center will be identified. In addition, there will be a proportion of
population between Muslims and non-Muslims living in these settlements. The
population residing in Nevrekop will be subject to evaluation by subjecting it
to the rea and the rea outside as a separate population. It is aimed to make a
small contribution to the Ottoman demography studies carried out by examining
the avarız book dated 1723 and the results of evaluations made with the avarız
books and Nevrekop scale.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Avarız, Demography, Bulgaria, Nevrekop

1723 TARİHLİ AVÂRIZ DEFTERİNE GÖRE NEVREKOP KAZASI

Öz

Nevrekop,
günümüzde Goce Delcev olarak bilinmekte olup, Bulgaristan’ın güneybatısında yer
almaktadır. Nevrekop kasabası “Nikopolis ad Mestum” isimli antik yerleşimin
mirasçısı olarak ortaya çıkmış, isminin de Nikopolis’ten geldiği ileri
sürülmektedir. Osmanlı fetihleriyle birlikte bir Hristiyan köyü olmaktan çıkan
Nevrekop, bu dönemden sonra İslâm-Türk yerleşimi olmuş ve bölgedeki önemli bir
dinî merkez haline gelmiştir. Osmanlı idaresi altına Gazi Evrenos Bey’in Siroz
ve Drama yakınlarındaki önemli kaleleri ele geçirmesi sırasında 776-785
(1374-1383) yılları arasında girmiş olmalıdır. Nevrekop ovası ve biraz yukarısında
bulunan Razlog vadisinin ele geçirilmesiyle Osmanlılar Filibe ve Çepino vadisi
yoluyla Trakya ovası arasında bağ kurmuş oldular. Osmanlı Devleti döneminde
Serez Sancağı’na bağlı bir kaza olan Nevrekop ile ilgili ilk kayıtlara 1445
tarihinde rastlanmaktadır. Tahrir defterleri adı verilen bu kayıtların
sonrasında XVI. yüzyıl boyunca da tutulduğu bilinmektedir. Bu dönemden sonra
Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda tutulmaya başlanan avârız defterleri de
tahrir defterleri nispetinde olmasa da tutulduğu yerin nüfusu ile ilgili önemli
bilgiler içerir. Bu çalışmada Serez Sancağı’na bağlı olan Nevrekop kazasının
mahalle ve köyleri, aynı avârız defterinde yer alan mufassal ve icmal bilgiler
esas alınarak incelenecektir. Böylece 1723 tarihinde Nevrekop’un nüfus yapısı
hakkında bilgi sahibi olunacaktır. Söz konusu defterin incelenmesiyle kaza
merkezinde bulunan mahalleler ve şehre bağlı köyler tespit edilmiş olacaktır.
Ayrıca bu yerleşim birimlerinde yaşayan Müslümanlar ve gayrimüslimler arasında
nüfus açısından bir oranlama imkânı hâsıl olacaktır. Nevrekop’ta ikamet eden
nüfus reaya ve reaya harici nüfus şeklinde ayrıma tabi tutularak
değerlendirmeye tabi olacaktır. 1723 tarihli avârız defterinin incelenmesi ve
sonucunda yapılan değerlendirmeler ile avârız defterleri incelenerek yapılan
Osmanlı demografi çalışmalarına Nevrekop ölçeğinde küçük bir katkı sağlaması
amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Avârız, Demografi, Bulgaristan, Nevrekop

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.): KK.d. 2873, TD. 0007, TD. 403, MAD. 00525. Selanik Vilayet Salnamesi, Selanik 1325. Basılı Kaynaklar ADİL, Sayman, “Balkanlarda Alevi Bektaşilik”, Marmara Üniversitesi, SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006. Ahmet Refik, “Anadolu’da Türk Aşiretleri”, İstanbul 1930. ALİÇİÇ, Ahmed S., ”Hersek’te İslamiyetin Yayılması” Çev. Hatice Oruç, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46, 2 (2006), s. 247-252. ARSLAN, Halide, “Osmanlı Son Döneminde Kosova’da İhtidâ (İslâmlaşma Süreci) Üzerine Bazı Değerlendirmeler” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52:1 (2011), s.165-188. Aşıkpaşazâde Tarihi, Haz. Cemil Çiftçi, İstanbul 2008. BARKAN, Ö.Lütfi, “Avârız”, İA. II, İstanbul 1993, s.13–19. Bruce Mc-Gowan, “Osmanlı-Avârız-Nüzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327–1331. ÇAKIR, İbrahim Etem, “1642 Tarihli Avarız Defterine Göre İspir Sancağı”, Uluslararası Sosyal Araştırmaları Dergisi, S.2/8, Summer 2009, s.109-122. ÇALIK Sıddık, “Balkanlarda Osmanlı Düzeni”, Ankara 2005. ÇOLAK, Kamil, “XIV.-XVI. Yüzyıllarda Balkanlarda İslamlaşma”, Hacettepe Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1996. DAŞCIOĞLU, Kemal, “Osmanlı Devleti’nin Sürgün Siyaseti (XVIII. Yüzyıl)”, Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Doktora Tezi, Isparta 2004. DOĞRU, Halime, “Rumeli’de Fetih ve İskân Siyaseti”, Türkler, C IX, Ankara 1999, s.302-327. EMECEN, Feridun M., “Kayacık Kazâsının Avârız Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı:12, İstanbul 1982, s.159–163. ERCAN Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar”, Ankara 1986. ERDÖNMEZ, Celal, “Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Konar-Göçer Aşiretlerin Yerleştirilmesi (1840-1876)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 1995. GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fâtihân”, İstanbul 1957. HALAÇOĞLU, Ahmet, “1740-1741 Tarihli Yazma Esere Göre Rumeli Kazalarının Rütbeleri”, XII TTK Bildirileri, C. III, Ankara 1995, s. 873-897. HALAÇOĞLU, Yusuf, “Bulgaristan (Osmanlı Dönemi), TDV DİA, C. 6, Ankara 1992, s. 396-399. HALAÇOĞLU, Yusuf, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi”, Ankara 1988. HODZİÇ, İsmajil, “Bogomolizm ve Bosna Hersek Bogomilleri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2007. İNALCIK, Halil, “Balkanlar ve Türkler”, BAL-TAM Türklük Bilgisi 3, 2005, s.20-44. İNBAŞI, Mehmet, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Erzurum Şehri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 4, İstanbul 2001, s. 9–32. İNBAŞI, Mehmet, “Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 10/1, Erzurum 2007, s. 89-117. İNBAŞI, Mehmet, “Rumeli Yörükleri (1544-1675)”, Erzurum 2000. KİEL, Machiel, “Nevrekop”, TDV DİA, c. 33, Ankara 2007, s. 54-55. KİEL, Machiel, “Newrokop”, EI ,(İng.),Vol. VIII, Brill 1995, p.9-11. KÖKSAL, Osman, “ Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümâyunları” OTAM, Sayı 19, Ankara 2006, s.283-341. KUL, Eyüp, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Şiran Kazâsı ve Köyleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.44, Erzurum 2010, s.271-289. KÜÇÜK, Levent, “Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü”, Ankara Üniversitesi SBE Doktora Tezi, Ankara 2007. Neşrî Mevlânâ Mehmed, “Cihânnümâ”, Haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2008. NURKİÇ, Kemal, “Bosna-Hersek’in İslamlaşma Süreci (XV.-XVI. YY.)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2007. OCAK, Ahmet Yaşar, “Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü Sarı Saltuk (XII. YY.)” Ankara 2002. ORHONLU, Cengiz, “Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı”, İstanbul 1987. Oruç Beğ, “Tevârih-i Âl-î Osman”, Haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2007. ÖZDEMİR, Rıfat, “Avârız ve Gerçek-Hane Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X.Türk Tarih Kongresi (Ankara 22–26 Eylül 1986) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV, Ankara 1993, s.1581–1584. ÖZEL, Oktay, “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 12–16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler, c. III, Ankara 1999, s. 735–743. ÖZERGİN, M. Kemal, “Rumeli Kadılıklarından 1078 Düzenlemesi”, İ. Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara 1796, s. 251-310. ÖZTÜRK, Mustafa, “1616 Tarihli Halep Avârız Defteri”, OTAM 8, Ankara 1997, s.249–253. POPOVIC, Aleksandre, “Balkanlarda İslam”, İstanbul 1995. SAHİLLİOĞLU, Halil, “Avârız”, DİA. IV, İstanbul 1991, s.108–109. SEZER, Musa, “Avârız Kayıtlarına Göre XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Karinabad Kazâsı”, History Studies, Vol 10/9, Aralık 2018, ss.301-318. SEZER, Musa, “Zile Kazası ve Bağlı Kabileler (1695 Tarihli Avarız Defterine Göre)”, Cappadocia Journal of History And Social Sciences, Vol 9, 2017, s. 357-383. ŞAHİN, İlhan, “Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler”, İstanbul 2006. ÜNAL, Mehmet Ali, “1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler Araştırmalar, Isparta 1999, s.119–122. Yasemin Beyazıt, “Rumeli Kadılıkları ve Rütbelerine Dair 1253/1837 Tarihli Bir Yazmaya Göre”, Belgeler, c. 28, Sayı 32, Ankara 2008, s. 11-56. YENİ, Harun, “Demography and Settlement ın Pasa Sancagı Sol-Kol Regıon Accordıng to Muhasebe-i Vilayet-i Rumeli Defteri Dated 1530”, Bilkent University The Institute of Economics and Social Sciences, Master Theis, Ankara 2006.