The Change Of Political Power From May 14, 1950 Parliamentary Elections to May 22, 1950 Presidential Elections

Yıl 2022, Sayı: 15, 145 - 166, 31.10.2022

Onur Gökçeler

https://doi.org/10.29157/etusbed.1140336

Öz

Democrat Party, established as a result of the multi-party system in Turkey, was represented in the parliament after the 1946 elections. The executives of the Republican People's Party were not used to this kind of opposition before. Thus, in the process of getting used to multi-party system, DP faced with some difficulties. However, the administration of RPP Chairman and President Ismet Inonu, which protects the opposition, had a significant impact on the continuation of the multi-party system. DP won the May 14, 1950 elections and the period of one-party system of the RPP ended. Preparations for a change of power were made for more than a week until the presidential election on May 22, 1950. Inonu called DP Chairman Celal Bayar as soon as the election results became clear, and declared that they were ready to hand over the administration to them. This situation was also announced to the public and all rumors that could arise were prevented early. Thus, preparations were made for the RPP to hand over the administration and DP to take over. While the RPP was preparing for the opposition, the DP made arrangements for the government by setting the new executive team. On May 22, the government change officially took place as a result of the election of Bayar as president. The essay reveals how the government's preparations for change were made by examining the national newspapers of the period and the memories and diaries of politicians with content and discourse analysis.

Anahtar Kelimeler

14 May 1950 Elections, Government Changeover, Republican People, Democrat Party

14 Mayıs 1950 Milletvekili Seçimlerinden 22 Mayıs 1950 Cumhurbaşkanı Seçimine İktidarın Değişimi

Öz

Türkiye’de çok partili hayatın başlaması sonucunda kurulan Demokrat Parti, 1946 seçimleri sonucunda Mecliste temsil edilmeye başlamıştır. DP’nin Meclisteki ilk zamanları, daha önce bu tür bir muhalefete alışık olmayan Cumhuriyet Halk Partisi yöneticilerinin de duruma alışma sürecinde zorluklarla geçmiştir. Ancak CHP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün muhalefeti koruyan yönetim anlayışı çok partili hayatın devam etmesinde önemli derecede etkili olmuştur. 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimler ile DP seçimleri kazanmış, CHP’nin tek parti iktidarı son bulmuştur. 22 Mayıs 1950’de yapılan cumhurbaşkanı seçimine kadar geçen bir haftayı aşkın sürede, iktidar değişimi hazırlıkları yapılmıştır. İnönü, seçimlerin kaybedildiği anlaşılınca hemen DP Genel Başkanı Celal Bayar’ı çağırarak iktidarı kendilerine bırakmaya hazır olduklarını söylemiştir. Bu durum kamuoyuna da açıklanarak çıkabilecek tüm söylentilere erkenden engel olunmuştur. Böylece CHP’nin iktidarı devretme, DP’nin de devralma hazırlıkları yapılmıştır. CHP muhalefete hazırlık yaparken, DP de yeni yönetici kadroyu belirleyerek iktidara hazırlık yapmıştır. 22 Mayıs’ta Bayar’ın cumhurbaşkanı seçilmesiyle iktidar değişimi resmen gerçekleşmiştir. Bu çalışma, iktidarın değişim hazırlığının nasıl yapıldığını dönemin ulusal gazetelerini ve siyasetçilerin anılarını ve günlüklerini içerik ve söylem analizi ile irdeleyerek ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

14 Mayıs 1950 Seçimleri, İktidar Değişikliği, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti

Kaynakça

• Ağaoğlu, S. (1993). Siyasi Günlük: Demokrat Parti’nin Kuruluşu. (C. Koçak, Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ahmad, F. ve Ahmad B. T. (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ahmad, F. (1996). Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980. İstanbul: Hil Yayın.
• Akın, R. (2009). Gazi’den Günümüze Cumhurbaşkanlığı 1923-2007. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akşam Gazetesi. (1950, 15 Mayıs). “Celal Bayar Basına Beyanatta Bulundu”. 1.
• Akşam Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Bakanlar Kurulu İnönü’nün Riyasetinde Dün Toplandı”. 1.
• Akşam Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “C.H.P. nin Tamimi”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Demokrat Partiyi Tebrik”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Konya Valisi D. P. Yi Tebrik Etti”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 18 Mayıs). “Ankara Üniversitelilerinin İnönüyü Ziyareti”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 19 Mayıs). “Köprülü Bakanlıkta Sadak’la Görüştü”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 20 Mayıs). “İnönünün Teşekkürü”. 1.
• Akşam Gazetesi. (1950, 20 Mayıs). “D. Parti Ara Seçimlerde Namzet Göstermicek”. 1, 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 20 Mayıs). “İsmet İnönü”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “Tebrikler”. 2.
• Akşam Gazetesi. (1950, 24 Mayıs). “İnönü’nün Tebliği”. 1.
• Akşin, S. (2007). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arcayürek, C. (1985). Demokrasinin İlk Yılları 1947-1951. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (2011). İkinci Adam (1938-1950). 2. Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (1975). İkinci Adam (1950-1964). 3. Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Baban, C. (2009). Politika Galerisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Barutçu, F. A. (2001). Siyasi Hatıralar: Çok Partili Sistem ve İktidar Değişikliği. 2. Cilt. Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.
• Bayar, C. (1986). Başvekilim Adnan Menderes. (İ. Bozdağ, Der.). İstanbul: Tercüman Gazetesi.
• Bilgehan, G. (1998). Mevhibe-II: Çankaya’nın Hanımefendisi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Bozdağ, İ. (2004). Darağacında Bir Başbakan, ...Menderes...Menderes.... İstanbul: Truva Yayınları.
• Burçak, R. S. (1979). Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950. y.y.: Olgaç Matbaası.
• CHP Yedinci Büyük Kurultay Tutanağı. (1948).
• Çağlayangil, İ. S. (1990). Anılarım. İstanbul: Yılmaz Yayınları A.Ş.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1950, 15 Mayıs). “Celal Bayar, Dün Bir Basın Toplantısı Yaptı”. 1, 3.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1950, 18 Mayıs). “Bir Talebe Grupu Dün İnönü’yü Ziyaret Etti”. 1, 3.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1950, 19 Mayıs). “D.P. nin Yayınladığı Yeni Beyanname”. 1, 3.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1950, 19 Mayıs). “C.H.P. nin Yeni Altıoku”. 1, 3.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “Cumhurbaşkanını Tebrik Töreni”. 1, 4.
• Derin, H. (1995). Çankaya Özel Kalemini Anımsarken (1933-1951). (C. Koçak, Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Demirel, T. (2011). Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Demokrat Parti Tüzük ve Program. (1949). Ankara: Doğuş Matbaası.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Erim, N. (2005). Günlükler 1925-1979. 1. Cilt. (A. Demirel, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Giritlioğlu, Fahir (1965). Türk Siyasî Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii. 1. Cilt. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Goloğlu, M. (1982). Demokrasiye Geçiş 1946-1950. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Karakuş, E. (1977). İşte Ankara. İstanbul: Hür Yayın ve Ticaret A.Ş..
• Karpat, K. H. (1996). Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller. İstanbul: Afa Yayınevi.
• Kaynar, M. K. (Haz.). (2015). Türkiye’nin 1950’li Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaynar, M. K. (2015). “Türkiye’nin Ellili Yılları Üzerine Bazı Notlar” Kaynar, M. K. (Haz.), Türkiye’nin 1950’li Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları. 15-39.
• Koraltan, R. (2013). Tek Parti Devrinden 27 Mayıs İhtilali’ne Demokratlar: DP’nin Kurucusu Anlatıyor. (K. Maman, Haz.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lewis, B. (2007). Demokrasinin Türkiye Serüveni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 15 Mayıs). “Bayar’ın Milliyete Beyanatı”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 15 Mayıs). “Dünkü Seçimden Bazı Notlar”. 1, 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 16 Mayıs). “Ankaradaki Rivayetler”. 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “İnönü, Bayara Kabineyi Demokrat Partinin Kurması Teklifinde Bulundu”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Bakanlar Kurulu Dün İnönünün Başkanlığında Vaziyeti Görüştü”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Yeni Meclis Pazartesi Günü Toplanıyor”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Millet Partisi De İktidarın Değişmesinden Memnun”. 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Bakanlar Kurulu”. 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Demokrat Partinin Daveti”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Demokrat Partinin Güdeceği Politika”. 1, 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “19 Mayıs Töreni Tehir Edildi”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 18 Mayıs). “Açıkta Kalan Bakanlar”. 1, 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 18 Mayıs). “D.P. Genel Kurulu Dün Yeni Kabineyi Tesbite Başladı”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 18 Mayıs). “Celal Bayar Kara Liste Haberini Yalanladı”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 19 Mayıs). “Demokrat Parti Dün Bir Beyanname Neşretti”. 1, 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 20 Mayıs). “İnönü’nün Çalışmaları”. 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 21 Mayıs). “Demokrat Parti Meclis Grupu Dün İlk Toplantısını Yaptı”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 21 Mayıs). “D.P. Grup Tebliği”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 21 Mayıs). “Adnan Menderes Başbakan Oluyor”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 21 Mayıs). “Bugünkü Toplantı”. 7.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 22 Mayıs). “İnönü Dün C.H.P. Meclis Grupuna Başkanlık Etti”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 22 Mayıs). “İnönü Dün Çankayadan Taşındı”. 1.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “Bedii Faik Ankaradan Bildiriyor”. 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “Celal Bayar Cumhurbaşkanı Seçildi”. 5.
• Milliyet Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “Celal Bayar İsmet İnönü”. 5.
• Nadi, N. (1965). Perde Aralığından. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Nutku, E. (1979). Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politika’da Yitirdiğim Yıllar 1946-1958: Siyasi Anılarım. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Özdemir, H. (2007). Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Öztürk, K. (1999). Türk Parlamento Tarihi TBMM-IX. Dönem (1950-1954) 1. Cilt. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 19.
• Sarol, M. (2014). Bilinmeyen Menderes 1. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Shaw S. J. ve Shaw, E. K. (2005). History of The Ottoman Empire And Modern Turkey, Volume II: Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975. Cambridge: Cambridge University Press.
• TBMM Tutanak Dergisi (24 Mart 1950). 8. Dönem. 4. Toplantı. 25. Cilt. 72. Birleşim.
• TBMM Tutanak Dergisi (22 Mayıs 1950). 9. Dönem. Olğ. Toplantı. 1. Cilt. 1. Birleşim.
• Toker, M. (1970). Tek Partiden Çok Partiye. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Toker, M. (1990). Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları 1944-1973, DP’nin Altın Yılları. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Timur, T. (2003). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. Ankara: İmge Kitabevi.
• Turan, İ. (Haz.). (2003). İsmet İnönü: Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1944-1950. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No:99.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2012). Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Ulus Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Celal Bayar’ın Sözleri”. 5.
• Ulus Gazetesi. (1950, 17 Mayıs). “Malatya Seçimi”. 1.
• Ulus Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “İnönü”. 1.
• Ulus Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “Şükran Borçlarım”. 1.
• Uran, H. (2017). Meşruiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 2 1922-1971, (Erol Şadi Erdinç, Haz.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş.
• Yeni İstanbul Gazetesi. (1950, 18 Mayıs). “İnönünün Sözleri”. 1.
• Yeni İstanbul Gazetesi. (1950, 22 Mayıs). “İsmet İnönü Çankaya Köşkünü Boşalttı”. 1.
• Yeşil, A. (1988). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 897.
• Yetkin, Ç. (2002). Karşıdevrim 1945-1950, İstanbul: Otopsi Yayınevi.
• Zafer Gazetesi. (1950, 19 Mayıs). “D.P nin Teşkilata Tamimi”. 1, 4.
• Zafer Gazetesi. (1950, 23 Mayıs). “D.P. Başkanlığı”. 1.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.