Hıdır Deryayev’s Works on Turkmen Grammar

Yıl 2024, Sayı: 19, 205 - 213, 31.05.2024

Sinan Dinç , Tahir Aşirov

https://doi.org/10.29157/etusbed.1462247

Öz

Hıdır Deryayev is one of the important names of Turkmen Literature. Generally, his literary works have been discussed and evaluated. He is the author of the novel “Ikbal” (Ganlı Penceden), which is considered the first Turkmen novel. Deryayev is also the first Turkmen academician who carried out significant studies on the Turkmen language and received the title of Associate Professor in this field. It is important to consider this aspect of the author and evaluate his works and reveal his contributions to Turkmen language and grammatical terms. This study includes Deryayev’s “Grammatika: For the 4th Secondary Year” or “Ene Language: For the 4th Year”, “Grammatika (Nahuv): Second Part for the 6th-7th Year of Secondary Schools” prepared by Deryayev between 1933-1937. Information was given about his works titled “For the 1st School Years”, “Sintaksis Turkmenskogo Yazıka” and “Turkmen Language for the People of Evropa” and the Turkish equivalents of the grammatical terms used in the works were given. Deryayev was treated unfairly while he was alive and spent 19 years in exile unjustly. That’s why many valuable works of the author have been ignored. With this study, the very valuable scientific works prepared by academician Deryayev on Turkmen language were brought to your attention on the subject.

Anahtar Kelimeler

Hıdır Deryayev, Turkmen, Turkmen Language

Hıdır Deryayev’in Türkmen Grameri Üzerine Çalışmaları

Öz

Hıdır Deryayev, Türkmen edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Genellikle onun edebî eserleri ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Kendisi ilk Türkmen romanı sayılan “Ikbal” (Ganlı Penceden) romanının yazarıdır. Fakat Deryayev, aynı zamanda Türkmen dili üzerine önemli çalışmalar yapan, bu alanda doçentlik unvanını alan ilk Türkmen akademisyendir. Yazarın bu yönünün de ele alınıp çalışmalarının değerlendirilmesi, Türkmenceye ve dil bilgisi terimlerine katkılarının ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu çalışmada Deryayev’in 1933-1937 yılları arasında hazırlamış olduğu “Grammatika: IV-nci Okıv Yılı Üçin” veya “Ene Dili: 4-nci Yıl Üçin Gramatika”, “Grammatika (Nahuv): İkinci Bölim Orta mektepler üçin 6-7-nci okuv yılları üçin”, “Sintaksis Turkmenskogo Yazıka” ve “Evropalılar Üçin Türkmen Dili” adlı çalışmaları hakkında bilgi verilerek eserlerde kullandığı dil bilgisi terimlerinin Türkiye Türkçesi karşılıkları verilmiştir. Deryayev, hayattayken haksızlığa uğramış, haksız yere 19 yılını sürgünde geçirmiştir. Yazarın bu yüzden değerli birçok çalışması görmezden gelinmiştir. Bu çalışma ile akademisyen Deryayev’in Türkmence üzerine hazırlamış olduğu çok değerli bilimsel eserler konu ile ilgili araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hıdır Deryayev, Türkmen, Türkmen Dili

Kaynakça

• Aşirov, Tahir (2019) “Sovyet Türkmenistanı’nda Edebî Dil Araştırmaları: H. Deryayev Örneği”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 4 (1) (Haziran). 121-131.
• Baylıyev, H. M.; Deryayev, H. (1933). Grammatika: IV-nci Okıv Yılı Üçin. Aşkabat: Türkmendövletneşir.
• Deryayev, H. (1934). Grammatika (Nahuv): İkinci Bölim Orta mektepler üçin 6-7-nci okuv yılları üçin. Aşkabat: Türkmendövletneşir.
• - (1935). Grammatika: İkinci Bölüm (Nahuv): Orta mektepleriň 6-7-nci okuv yılları üçin. 2. Baskı. Aşkabat: Türkmendövletneşir.
• - (1936ba). Türkmen Dilinin Nahuvının (Türkmenistanın 1-nci Linguvistik Gurıltayında Doklada Tezisler). Aşgabat: Türkmendövletneşir.
• - (1936b). Osnovnıye Voprosı Sintaksisa i Punktuatsii Turkmenskogo Yazıka. Aşhabad: Turkmengosizdat.
• Geldiyev, Muhammet ve Alparov, G. (1929). Türkmen Dilinin Grammatikası: Sarf, Nahuv (Latin Alfabesinde). Aşkabat.
• Kurbanov, A.A.-Kuzmin, O. D. (1962). A. P. Potseluyevskiy i H. M. Baylıyev. Aşkabat: Turkmenskoye Gosudarstvennoye Uçebno-Pedagogiçeskoye İzdatelstvo.
• Muhıyev, H. Kürenov, S. (1988). Türkmen Dilçileri. Aşkabat: Magarıf.
• Tazegül, Erdem (2022). Türkmen Türkçesi Dil İncelemesi: İkbal Romanı. Edirne: Paradigma Akademi Yayınları.