Diyarbakır Ziya Gökalp Kütüphanesindeki Patrona Halil İsyanı Adlı Yazma

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 7 - 32, 29.06.2021

Abdulkasim Gül

Öz

1730 yılında Osmanlı Devleti’nde Patrona İsyanı olarak adlandırılan bir ayaklanma zuhur etmiş, eğlenceyi ve şatafatı temsil eden Lale Devri’ne sona vermişti. İsyancılar devrin padişahı III. Ahmed’i tahtından indirmişler ve uzun zaman iktidarda kalan sadrazam İbrahim Paşa’yı öldürtmüşlerdi. Sonrasında iki ay müddetle, tahta çıkardıkları padişah I. Mahmud ve sadrazam üzerinde zorba idaresi tesis etmişlerdi. Zevk ve sefa düşkünlüğünün emaresi olarak değerlendirdikleri önceden inşa edilen köşkleri yıktırmışlar ve beğenmedikleri idari uygulamaları kaldırmışlardı. Hususi olarak bu isyanı ve sonrasındaki gelişmeleri günü gününe anlatan, Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesinde kısa bir yazma eser mevcuttur. Bu yazma kütüphane kataloğunda Patrona Halil İsyanı adıyla kaydedilmiştir. Eser isyanı çok canlı ve yalın bir dille tasvir etmesi, ihtilalcileri değişik bir bakışla değerlendirmesi bakımlarından vakaya ilişkin diğer kaynaklardan farklılık arz etmektedir. Bu makalede esasen Patrona Halil İsyanı adlı eserin Osmanlıca metninin transkripsiyonu yapılmıştır. Bununla beraber eserin müverrihinin veya müstensihinin kim olabileceği üzerine kanaat beyan edilmiş ve isyana ilişkin diğer eserler de dikkate alınarak muhteviyatı bakımından bazı karşılaştırmalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Patrona Halil, İsyan, III. Ahmed, İbrahim Paşa, I. Mahmud, Yeniçeriler

Manuscript Entitled Patrona Halil Rebellion in Diyarbakır Ziya Gökalp Library

Öz

In 1730, an uprising called the Patrona Revolt emerged in the Ottoman Empire and ended the Tulip Era, representing fun and glitz. Rebels dethroned, the sultan of the era, Ahmed III and killed the grand vizier İbrahim Pasha, who was in power for a long time. Afterward, for two months, they established a tyrant over the sultan Mahmud I and the grand vizier, whom they enthroned. They demolished the previously built mansions, which they regarded as a sign of delight and delight, and removed the administrative practices they did not like. There is a short manuscript in Diyarbakır Ziya Gökalp Manuscript Library, which tells about this revolt and the developments after it, day by day. This manuscript was recorded in the library catalog under the name Patrona Halil İsyanı. The work differs from other sources regarding the case in terms of depicting the rebellion in a very lively and plain language and evaluating the rebels with a different perspective. In this article, the Ottoman text of the work named Patrona Halil İsyanı was transcribed. However, an opinion was expressed on which may be the author or base of the work, and some comparisons were made in terms of content, taking into account other works related to the revolt.

Anahtar Kelimeler

Patrona Halil, Rebellion, Ahmed III, İbrahim Pasha, Mahmud I, Janissaries

Kaynakça

• 1730 Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser Abdi Tarihi, (Yay. Haz. Faik Reşit Unat), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• 1730 Patrona Halil İsyanına ve I. Mahmud Devrine Ait Tarihçe, (haz. Şükran Çınar), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi No: 11059.
• Aktepe, Münir, Patrona İsyanı (1730), Altınordu Yayınları, İstanbul 2016.
• Destârî Sâlih Tarihi, (yay. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1962.
• Göynüklü Ahmed Efendi, Târîh-i Göynüklü, (haz. Songül Çolak-Metin Aydar), TYEKB Yayınları, İstanbul 2019.
• Gül, Abdulkasim, 18. Yüzyılda Yeniçeri Teşkilatı, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum 2020.
• Vak‘anüvis Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi Sâmî ve Şâkir Tarihleri ile Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), (haz. Mesut Aydıner), Kitabevi Yayınları İstanbul 2007.
• Vakı‘a Takrîr-i Binyüzkırküçde Terkîb Olunmuşdur, Politics and Governance in the Ottoman Empire: The Rebellion of 1730, (haz. Selim Karahasanoğlu), Harvard University, 2010.
• Yılmaz, Hakan, “1730 Patrona İsyânı İle İlgili Kısa Kroniklerden Rûz-nâme Yazarı “Aḥmed” Kimdir?” Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, c. I, S. 2, Yıl 2015, s. 103-126.
• Yılmaz, Hakan, “İsyânın Gölgesindeki İstanbul: Yeni Arşiv Belgeleri Işığında 1730 Patrona İsyânı”, Osmanlı İstanbul’u IV, 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.411-452.
• Yılmaz, Hakan, “Patrona Vak’ası Hakkında Yazılmış Kısa Kronikler ve Devrin Vak‘anüvisi Küçük Çelebi-zâde İsmâil ‘Asım’ın Târîhçesi”, Doğu Batı, Yıl 21, S. 85, Mayıs-Temmuz 2018, s. 180-216.