The Cuban Crisis and the Decision to Withdraw Jupiter Missiles from Turkey

Yıl 2024, Sayı: 8, 29 - 44, 30.06.2024

Selim Hüsem

Öz

During the Cold War, US policy towards Turkey was based on an alliance that could provide strategic superiority over the USSR. Turkey, on the other hand, relied on the security guarantees of NATO and the United States in the face of threats in its immediate geography. Military installations in NATO countries were seen as concrete signs of these guarantees, but they were also important trump cards for the US against the USSR. At the same time, the USSR threatened Turkey in its diplomatic crises with the US. The Cuban crisis and the Jupiter missile issue were the most concrete examples of these two situations together. The Jupiter missiles, which were planned to be deployed in Turkey during Eisenhower's presidency and completed during Kennedy's first term, were perceived by the USSR as a threat to its security. The Soviet-backed Cuban government received missiles with a range that could threaten the US mainland, opening the door to a multilateral crisis. This study analyses Turkey's role and position in the security negotiations between the US and the USSR. Although the Jupiter missiles became controversial with the change in policy of the Kennedy administration, the US efforts to damage relations with Turkey throughout the crisis are explained by using official publications, the press and research works on the event.

Anahtar Kelimeler

Cold War, Diplomacy, Crisis, Foreign Policy, Security

Küba Krizi Ve Jüpiter Füzelerinin Türkiye’den Çekilme Kararı

Öz

Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Türkiye politikası SSCB karşısında stratejik üstünlük sağlayabileceği bir müttefiklik üzerine kuruluydu. Türkiye ise yakın coğrafyasındaki tehditler karşısında NATO ve ABD’nin güvenlik garantilerine güvenmekteydi. NATO ülkelerindeki askeri tesisler ise bu güvencelerin somut işaretleri gibi görülse de ABD’nin SSCB’ye karşı kullandığı önemli kozlardı. Aynı dönemde SSCB, ABD ile yaşadığı diplomatik krizlerde Türkiye’ye yönelik tehditlerde bulunmuştu. Küba Krizi ve Jüpiter Füzeleri meselesi bu iki durumun bir arada yaşandığı en somut örnekti. Eisenhower’ın başkanlığı döneminde Türkiye’ye konuşlandırılması planlanan ve Kennedy’nin ilk döneminde tamamlanan Jüpiter Füzeleri, SSCB tarafından güvenliğine tehdit olarak algılanmıştı. Sovyetler tarafından desteklenen Küba yönetimine ABD anakarasını tehdit edecek menzile sahip füzelerin verilmesiyle çok taraflı bir krizin kapısı açılmıştı. Bu çalışmada ABD ve SSCB’nin güvenlik müzakerelerinde Türkiye’nin rolü ve tavrı incelenmektedir. Jüpiter Füzeleri Kennedy yönetiminin politika değişikliği ile tartışmalı hale gelmiş olsa da kriz boyunca ABD’nin Türkiye ile ilişkilerini zedelemek adına gösterdiği çaba resmi yayınlar, basın ve olayı ele alan araştırma eserlerinden yararlanılarak anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Soğuk Savaş, Diplomasi, Kriz, Dış Politika, Güvenlik

Kaynakça

• A. Öner Pehlivanoğlu, Küba Krizi ve Nükleer Savaş Eşiğinde Türkiye, Kastaş Yayınları, İstanbul 2003.
• Barton J. Bernstein, “The Cuban Missile Crisis: Trading the Jupiters in Turkey”, Political Science Quarterly, Spring, 1980, Vol. 95, No. 1 (Spring, 1980), s. 97-125.
• Chris Pocock, 50 Years of the U-2 The Complete Illustrated History of the “Dragon Lady”, A Schiffer Millitary History Book, China 2005.
• "Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union Presidium Protocol 62", October 27, 1962, Wilson Center Digital Archive, RGANI, F. 3, Op. 16, D. 947, L. 43-44. Translated and edited by Mark Kramer, with assistance from Timothy Naftali. https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/115085 (Erişim Tarihi: 21.08.2023).
• CIA Documents on the Cuban Missile Crissis 1962, Mary S. Auliffe (ed.), CIA History Staff, Washington 1992.
• Cumhuriyet, (1962, 24 Ekim), “Bakanlar kurulu aralıksız bir şekilde toplantı halinde idi”.
• Cumhuriyet, (1962, 26 Ekim), “Gençlik ve partiler Küba olayı karşısında Hükümetin tutumunu destekliyorlar”.
• Cumhuriyet, (1962, 27 Ekim), “Çankaya’da dün de Küba olayı ile ilgili toplantı yapıldı”.
• Foreign Relations of the United States (FRUS), 1961–1963, Volume XI, Cuban Missile Crisis and Aftermath, United States Government Printing Office, Washington 1996.
• Foreign Relations of the United States (FRUS), 1961–1963, Volume VI, Kennedy-Khrushchev Exchanges, United States Government Printing Office, Washington 1996.
• Gültekin Sümer, Soğuk Savaş Tarihi, Doruk Yayınları, (y.y) 2021.
• https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba-cuban-missile-crisis/2022-10-27/cuban-missile-crisis-60-most-dangerous-day, (Erişim Tarihi: 21.08.2023).
• https://nsarchive.gwu.edu/document/29153-oct-14-first-u-2-photographs-soviet-missiles-cuba-1962 (Erişim Tarihi: 22.08.2023).
• Hürriyet (1962, 1 Kasım), “Türkiye, Rusya’dan Garanti İstiyor”.
• Hürriyet (1962, 3 Kasım), “Küba’daki Rus Füze tesisleri hızla sökülüyor”.
• “Kennedy and Cuba: Operation Mongoose”, John Prados and Arturo Jimenez-Bacardi (ed.), https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose (Erişim tarihi: 24.07.2023).
• McGhee, George, ABD-Türkiye-NATO-Ortadoğu, çev. Belkıs Çorakçı, Bilgi Yayınevi, Ankara 1992.
• Metin Toker, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 2. Cilt 1960-1973, Bilgi Yayınevi, Ankara 2020.
• Michael Kerrigan, Hiç Gerçekleşmemiş Soğuk Savaş Planları, çev. Mehtap Gün Ayral, Vadi Yayınları, İstanbul 2022.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi
• Musa Qasımlı, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği İlişkileri 1960-1980, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013.
• Nasuh Uslu, Çatlak İttifak 1947’den Günümüze Türk-Amerikan İlişkileri, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2016.
• Onur Öymen, Silahsız Savaş Bir Mücadele Sanatı Olarak Diplomasi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
• Oral Sander, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, İmge Kitabevi, Ankara 2016.
• Sönmezoğlu, Faruk, Soğuk Savaş Döneminde Türk Dış Politikası 1945-1991, Der Yayınları, İstanbul 2016.
• The New York Times. (1961, 4 January), “Bossi to Represent U.S.”.
• The New York Times. (1961, 4 January), “Regime is Scored”.
• Ulus (1962, 28 Ekim), “Kruşçev’in Kübadan çekilme şartı Türkiyedeki füzelerin kaldırılması”.
• Ulus, (1962, 5 Ekim), “Küba’ya mal götüren gemilere Amerikan limanları kapatılacak”.
• United Nations General Assembly Fifteenth Session Official Records
• Vatan (1962, 26 Ekim), “Hükümet Gürsel ve Ulay’ın katıldığı bir toplantı yaptı”.
• Vatan (1962, 28 Ekim), “Türkiye ve B.Milletler Önünde teminat vermeğe hazırız”.
• Vatan, (1962, 12 Ekim), “Küba’ya bir çıkarma denemesi daha yapıldı”.
• Vatan, (1962, 23 Ekim), “Küba, silahlı abluka altında”.
• Vatan, (1962, 24 Ekim), “Ordular hazırol’da”.
• Vatan, (1962, 25 Ekim), “Hükümet olayları izliyor”.
• Vatan, (1962, 3 Ekim), “Amerika Küba’ya karşı askeri harekat için Latin Amerikanın rızasını almaya çalışıyor”.
• Vatan, (1962, 5 Ekim), “Amerika ambargo şartını ağırlaştırdı”.