Mirjaqıp Duwlatov’un Eserlerinden Hareketle Kazak Türkçesinde Hâl Eklerinin İşlevleri

Yıl 2024, Sayı: 8, 12 - 28, 30.06.2024

Onur Balci

Öz

Mirjaqıp Duwlatov, yirminci yüzyıl başındaki Kazak edebiyatının en büyük müelliflerinden biridir. Şiir kitapları, romanı, tiyatro eseri, hikâyeleri, gazete yazıları ve çeviri eserleri ile arkasında büyük bir edebî külliyat bırakmıştır. Mirjaqıp Duwlatov’un eserlerinde yazı dili olma sürecindeki Kazak Türkçesinin tüm özelliklerini görmek mümkündür. Yazar, bir yandan edebî dili kullanmış bir yandan da halkın ağzında yaşayan Kazak Türkçesini canlı bir şekilde işlemiştir.
Hâl ekleri, temel olarak ismi fiile bağlayan eklerdir. Ancak bu temel işlevlerinin dışında hâl eklerinin pek çok farklı işlevi de bulunmaktadır. Hatta hâl ekleri, ekler içinde en işlevsel eklerdendir, demek yerinde olacaktır. Bu çalışmada Duwlatov’un eserleri taranarak eserlerde tespit edilen hâl eklerinin işlevleri üzerinde durulmuştur. Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesi gramerlerindeki hâl ekleri kategorisi incelenmiş, bu gramerlerdeki görüşler değerlendirilmiştir. Eserlerdeki görüşlerden hareketle yönelme, belirtme, bulunma ve ayrılma hâl eklerinin işlevleri ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Sonuç kısmında hâl eklerinin tespit edilen işlevleri değerlendirilmiştir. Hangi hâl ekinin kaç işlevinin tespit edildiği verilmiş, Duwlatov’un eserlerindeki hâl eklerinin Türkiye Türkçesinin hâl eklerinden farklı işlevleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mirjaqıp Duwlatov, Kazak Türkçesi, Hâl Ekleri, Eklerin İşlevleri

Etik Beyan

Çalışma Etik Kurul İzni gerektiren bir çalışma değildir.

The Functions of Case Endings in Kazakh Based on the Works of Mirjaqip Duwlatov

Öz

Mirjaqip Duwlatov is one of the greatest authors of Kazakh literature of the early twentieth century. He left behind a large literary collection with his poetry books, novel, theatre work, stories, newspaper articles and translation work. In Mirjaqıp Duwlatov's works, it is possible to see all the features of Kazakh in the process of becoming a written language. On the one hand, the author used the literary language, on the other hand, he vividly processed the Kazakh living in the mouth of the people. Case endings are basically suffixes that connect the noun to the verb. However, apart from these basic functions, case suffixes have many different functions. In fact, it would be appropriate to say that case suffixes are among the most functional suffixes. In this study, Duwlatov's works were scanned and the functions of the case endings detected in the works were emphasised. The category of case endings in Kazakh and Turkish grammars were analysed and the views in these grammars were evaluated. Based on the opinions in the works, the functions of dative, accusative, locative and ablative suffixes were analysed under separate headings. In the conclusion, the identified functions of case endings were evaluated. It is given how many functions of which case endings are determined, and the functions of the case suffixes in Duwlatov's works different from the case endings of Turkish are emphasised.

Anahtar Kelimeler

Mirjaqip Duwlatov, Kazakh, Case Endings, Functions of Suffixes

Kaynakça

• Arıkan, M. (2008). “Mirjaqıp Duvlatulı Hayatı ve Eserleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (4), 102-121.
• Atabay, N., Özel, S. ve Kutluk, İ. (2005). Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baytursınulı, A. (2013). Axmet Baytursınulı Altı Tomdıq Şığarmalar Jıynağı-III. A. S. İsimaqova (Ed.), Almatı: El-Şejire.
• Bilgegil, K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Biray, N., Ayan, E. ve Ercilasun, G. (2015). Çağdaş Kazak Türkçesi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Delice, İ. (2008). Sözcük Türleri. Sivas: Asitan Kitap.
• Delice, İ. (2019). “Türkçede Kaç İsim Durumu Vardır?”. Y. Ulutürk Sarıkaya (Ed.), 6. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı. Ankara: Asos Yayınları, 49-62
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. (Çev.: A. U. Elöve). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eckmann, J. (2009). Çağatayca El Kitabı (Çev.: G. Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ediskun, H. (1999). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ergin, M. (2005). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev.: M. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi. İstanbul: Fen Fakültesi Basımevi.
• Güner, G. (2020). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hacıeminoğlu, N. (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Iskakov, A. (1991). Qazirgi Qazaq Tili-Morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.
• İsayev, M. (2007). Qazirgi Qazaq Tili. Almatı: Öner.
• Janpeyisov, E., Husayın, K., Jünisbek, Ä., Oralbayeva, N. İsayev:, Ayğabılulı, A. (…) Wäliyev, N. (2002). Qazaq Grammatikası. Astana: Qazaq Respublikası Mädeniyet, Aqparat jäne Kelisim Ministrligi.
• Koç, K. ve Doğan, O. (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kononov, A. N. (1956). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka. Moskova: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Oralbay, N. (2007). Qazirgi Qazaq Tiliniŋ Morfologiyası. Almatı: JŞC İnjüw-Marjan Poligrafiya Firması.
• Orazbayeva, F. Ş., Sağidolda, G., Qasım, B., Qobılanova, A., Esenova, Q, İsabekova, U.(…) Köpbayeva, J. (2005). Qazirgi Qazaq Tili Okuw Quralı. Almatı: Prints.
• Ospanova, G. ve Balci, O. (2021). Mirjaqıp Duwlatov’un Edebî Eserleri. Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Özkan, M. (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Sızdıqova, G. (2012). Qazirgi Qazaq Tili Morfologiyası. Almatı: Qazaqstan Respublikası Bilim Jäne Ğılım Ministrligi.
• Taşbaşı Mutlu, A. (2011). “Rusça ve Türkçedeki İlgi ve Bulunma Hallerinin Karşılaştırmalı İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 46, 301-312.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R. ve Vural, H. (2007). Harezm Türkçesi. Ankara: Öncü Basım.