THE USE OF SOCIAL MEDIA FOR FOOD ACTIVISM IN TURKEY - THE CASE OF GIDADEDEKTİFİ (FOOD DETECTIVE)

Yıl 2022, Sayı: 17, 28 - 47, 30.06.2022

Özlem Erkmen , Burçin Sargın Can

https://doi.org/10.56118/euifydhed.1113269

Öz

The study examines the example of ‘Gıdadedektifi’ to understand how the food movements in Turkey use social media as a field of struggle. Gıdadedektifi’s digital food activism experience was evaluated through content analysis of 1070 tweets and 229 Instagram posts shared on Twitter and Instagram during 2021. Content analysis indicates that Gıdadedektifi is sharing extensively on label analysis of packaged products, legislation and food safety; and uses most the hashtags #neyediğinizibilin (knowwhatyoueat) and #neiçtiğinizibilin (knowhatyoudrink). In this direction, it can be said that the initiative is trying to create an agenda/public opinion on label literacy and food safety. The accounts to which the initiative directs its claims/demands mainly consist of public institutions/officers. Campaigns were made to assure policy change by mentioning those public actors in 6.5% of the posts on Instagram and 28.5% on Twitter. However, the participation and interaction rates of Gıdadedektifi’s accounts are not very high. In addition, the low number of posts about the positive achievements of the campaigns in the sample suggests that the contribution of the initiative to policy making is limited. The fact that Gıdadedektifi is occasionally getting paid to review products also necessitates questioning the relations between activism and consumption. The review of the one-year activity of Gıdadedektifi shows that social media is an effective tool, at least in creating a food agenda in Turkey. However, the analysis indicates that the potential of networking of this tool has not been sufficiently exploited.

Anahtar Kelimeler

Digital Food Activism, Food Activism, Gıdadedektifi, Food Movement, Social Media

TÜRKİYE’DE SOSYAL MEDYANIN GIDA AKTİVİZMİ AMAÇLI KULLANIMI: GIDADEDEKTİFİ ÖRNEĞİNİN İNCELEMESİ

Öz

Çalışma Türkiye’deki gıda hareketlerinin bir mücadele alanı olarak sosyal medyayı nasıl kullandığını anlamak üzere ‘Gıdadedektifi’ örneğini incelemektedir. Gıdadedektifi’nin dijital gıda aktivizmi deneyimi Twitter ve Instagram’da 2021 yılı boyunca paylaştığı 1070 tweet ile 229 Instagram post’unun içerik analizi yoluyla değerlendirilmiştir. İçerik analizi, Gıdadedektifi’nin yoğun olarak paketli ürünlerin etiket analizi, mevzuat ve gıda güvenliği hakkında paylaşım yaptığını; içeriklerini en çok #neyediğinizibilin ve #neiçtiğinizibilin hashtag’leriyle paylaştığını ortaya koymuştur. Bu doğrultuda hareketin etiket okuma farkındalığı ve gıda güvenliği konularında gündem/kamuoyu oluşturmaya çalıştığı söylenebilir. Girişimin iddia/taleplerini yönelttiği hesaplar ise ağırlıkla kamu kurum/görevlilerinden oluşmaktadır. Instagram’da paylaşımların %6,5’unda, Twitter’da %28,5’unda bu kamusal aktörler ‘mention’ edilerek mevzuat değişimi yönünde kampanya yapılmıştır. Ancak hesapların katılım ve etkileşim oranları çok yüksek değildir. Ayrıca örneklemde yapılan kampanyaların olumlu kazanımlarına dair paylaşımların az oluşu, girişimin politika yaratımına katkısının sınırlı kaldığını düşündürmektedir. Girişimin ücret karşılığı ürün incelemeleri yapıyor oluşu da aktivizm ile tüketim arasındaki ilişkilerin sorgulanmasını gerektirmektedir. Gıdadedektifi’nin bir yıllık etkinliğinin incelemesi, Türkiye’de en azından gıda gündemi yaratılması konusunda sosyal medyanın etkili bir araç olduğunu göstermektedir. Ne var ki analiz bu aracın ağlaşma potansiyelinden yeterince faydalanılmadığına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dijital Gıda Aktivizmi, Gıda Aktivizmi, Gıdadedektifi, Gıda Hareketi, Sosyal Medya

Kaynakça

• Allen, M. (2017). The SAGE Encyclopedia of Communication Research Methods. London: Sage, 242- 245.
• Atkinson, J.D. (2015). Alternatif Medya ve Direniş Siyaseti Bir İletişim Perspektifi. Çev: Gamze Önem, Aslınur Akdeniz. İstanbul: Kafka.
• Aydemir, G. (2014). Gıda ve Kırsal Yaşam Politikaları. İçine Gülümseyen Bir Bugün için Yeşil Politika, Ed. Durukan Duru, İstanbul: GEF – Yeşil Düşünce Derneği.
• Bailey, O. vd. (2015). Alternatif Medyayı Anlamak. Çev: Çiğdem Öztürk. İstanbul: Kafka.
• Bender, C. (2012). Thinking Globally, Acting Locally, Discussing Online: The Slow Food Movement Quickens with New Media. Danışman: Leonard Teel, Atlanta: the College of Arts and Sciences Georgia State University, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bernard, A. (2019). Theory of the Has#tag, Medford: Polity Press.
• Bildirici, F. (17.02.2022). Sosyal medyada "örtülü reklam" yapan gazeteciler. https://farukbildirici.com/ Erişim tarihi:13.04.2022.
• Biz kimiz? (t.y.). https://gidadedektifi.com/biz-kimiz/
• Bos, E., Owen, L. (2016). Virtual reconnection: The online spaces of alternative food networks in England, Journal of Rural Studies, 45, 1-14.
• Caren, N. vd. (2020). Contemporary Social Movements in a Hybrid Media Environment. Annual Review of Sociology. 46, 443–465.
• Castells, M. (2013). İsyan ve Umut Ağları İnternet Çağında Toplumsal Hareketler. Çev: Ebru Kılıç. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Chandler, D., Munday, R. (2016). A Dictionary of Social Media. Online: Oxford University Press.
• Counihan, C., Siniscalchi, V. (ed.) (2014). Food Activism: Agency, Democracy and Economy, London: Bloomsbury.
• Cui, Y. (2014). Examining farmers markets' usage of social media: an investigation of a farmers market Facebook Page. Journal of Agriculture Food Systems, and Community Development, Vol 5(1), 1-17.
• Cucu, E. (24.02.2022). 2022 Social Media Industry Benchmarks. https://www.socialinsider.io/blog/social-media-industry-benchmarks/#:~:text=As%20for%20the%20other%20social,average%20engagement%20rate%20of%200.83%25 Erişim tarihi: 18.04.2022
• Çoban, B., Ataman, B. (2015). Giriş: Türkiye’de Alternatif Medya. İçinde Direniş Çağında Türkiye’de Alternatif Medya, Ed. Barış Çoban ve Bora Ataman, İstanbul: Kafka.
• De Bernardi, P. vd. (2019). Online and on-site interactions within alternative food networks: Sustainability impact of knowledge-sharing practices. Sustainability. 11(5), 1457.
• Earl, J. vd. (2013). This Protest Will Be Tweeted: Twitter and Protest Policing During the Pittsburgh G20. Information, Communication and Society. 16:4, 459-478.
• Einwohner, R.L., Rochford, E. (2019). After the March: Using Instagram to Perform and Sustain the Women’s March. Sociological Forum. Vol. 34, No. S1, 1090-1111.
• Eli, K. vd. (2018). Digital food activism: Values, expertise and modes of action. Digital Food Activism, Ed. Tanja Schneider, Karin Eli, Catherine Dolan, Stanley Ulijaszek, London: Routledge.
• Erkmen, Ö. (2021). The Use of Instagram for Digital Food Activism in Turkey: Exploring the Activities of the “Gıdadedektifi (Food Detective)” Instagram Account. 18th International Symposium Communications in the Millenium, October 26-27, 2021, Anadolu Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Freelon, D. vd. (2016). Beyond the hashtags: #Ferguson, #Blacklivesmatter, and the online struggle for offline justice. https://ssrn.com/abstract=2747066. Erişim tarihi: 13.02.2022
• Gerbaudo, P. (2014). Twitler ve Sokaklar Sosyal Medya ve Günümüzün Eylemciliği. Çev: Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Geyser, W. (04.04.2022). What is an Influencer? – Social Media Influencers Defined. https://influencermarketinghub.com/what-is-an-influencer/#toc-1 Erişim tarihi: 18.04.2022
• Gezeroğlu, E. (2013). Sivil toplum kuruluşları kampanyalarında medyanın rolü slow food/fikir sahibi damaklar İstanbul lüfere hasret kalmasın kampanyasının incelenmesi. Danışman: Suat Gezgin, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• GIDAMO (30.05.2020). GIDAMO: Sosyal Medyada "Gıda Dedektifi" Adıyla Bilinen Hesaptan Mesleğimiz, Odamız, Odamız Üyeleri, Mesleki Eğitimimiz ve Gıda Sanayisi Üzerine Yazılanlara İlişkin Yapılması Zorunlu Kamuoyu Bilgilendirmesi. http://www.tmmob.org.tr/icerik/gidamo-sosyal-medyada-gida-dedektifi-adiyla-bilinen-hesaptan-meslegimiz-odamiz-odamiz-uyeleri Erişim tarihi: 15.03.2021
• Gil de Zúñiga, H. vd. (2013). Political consumerism: civic engagement and the social media connection. New Media & Society. 16(3), 488-506.
• Herman, C. vd. (2022). #fridaysforfuture – What does Instagram tell us about a social movement? Journal of Information Science.
• Hermida, A. (2017). Herkese Söyle Sosyal Medya’da Neden Paylaşımda Bulunuz. Çev: Ahmet A. Sabancı. İstanbul: Kafka.
• Hootsuite (2021). 6 Ways to Calculate Engagement Rate, 29 Haziran 2021. https://blog.hootsuite.com/calculate-engagement-rate/#Common_engagement_metrics Erişim tarihi: 13.02.2022
• Hootsuite, We Are Social (2022). Digital 2022 Turkey Report, February 2022. https://datareportal.com/reports/digital-2022-turkey Erişim tarihi: 18.04.2022
• İslamoğlu, H. (2017). The Politics of Agricultural Production in Turkey. İçinde Neoliberal Turkey and its Discontents: Economic Policy and the Environment under Erdoğan, Ed. Fikret Adaman, Bengi Akbulut, Murat Arsel, London: I.B. Tauris.
• Kang, J. (2012). A volatile public: The 2009 Whole Foods boycott on Facebook. Journal of Broadcasting & Electronic Media. 56(4), 562-577.
• Karaslan, K. (2019). Tüketim kültürü ve freeganizm hareketi: Yeni bir ekolojik kültürün toplumsal olanaklarının araştırılması. Danışman: Gökhan Gökgöz, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İletişim ve Toplumsal Dönüşüm Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kocagöz, U. (2020). Demokratik Yurttaşlık Başlamında Gıda İnisiyatifleri. Meltem - İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi. No. 8, Kış 2020, 6-30.
• Kolamolayok (28.03.2021). işi reklam ve ticarete dökmesi, eleştirilere sert ve kimi zaman saygı çerçevesi dışında cevaplar vermesi gibi nedenlerle aylar önce takibi bırakmıştım … [Gıdadedektifi başlığına girilmiş entry]. Eksisozluk. https://eksisozluk.com/entry/121287603
• Lievrouw, L.A. (2016). Alternatif ve Aktivist Yeni Medya. Çev: İlkay Sevgi Temizalp. İstanbul: Kafka.
• Lovejoy, K. vd. (2012). Engaging stakeholders through Twitter: How nonprofit organizations are getting more out of 140 characters or less. Public Relations Review 38 (2012) 313-318.
• Madra, Ö., Şahin, Ü. (2019). Açık Yeşil Teorisi ve Pratiği ile Bir Ekoloji Rehberi, İstanbul: Can Sanat.
• Mann, A. (2018). Hashtag activism and the right to food in Australia. Digital Food Activism, Ed. Tanja Schneider, Karin Eli, Catherine Dolan, Stanley Ulijaszek, London: Routledge.
• Mundt, M. vd. (2018). Scaling Social Movements Through Social Media: The Case of Black Lives Matter. Social Media + Society. October-December 2018, 1-14.
• Murthy, D. (2011). Emergent digital ethnographic methods for social research. İçinde Handbook of Emergent Technologies in Social Research, Ed. S. N. Hesse-Biber, Oxford: Oxford University Press.
• Ortopatic (10 Mayıs 2021). Kendisini takip ve takdir eden biri olarak, eleştirilere hoş görülü ve sükunetli cevaplar vermesini tavsiye ediyorum. halkın sağlığı için söylenen ... [Gıdadedektifi başlığına girilmiş entry]. Eksisozluk. https://eksisozluk.com/entry/123050942
• Özsoy, M. [@gidadedektifi]. (20 Mart 2017). Merhaba, Gıda Dedektifi hesabının öncelikli amacının market reyonlarını süsleyen sayısız üründe yer alan glikoz ve fruktoz şuruplu içerikleri tespit ederek ... [Instagram post] https://www.instagram.com/p/BR3ELIUIvsJ/
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (8 Ocak 2021). Söz konusu şahsın hesabımız hakkında bir firma avukatı aracılığıyla yaptığı “hatalı yönlendirme yaptığımız” ithamı ile ilgili hukuki haklarımızı kullanacağız ... [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1347495756052242436
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (21 Ocak 2021). Ne ilginçtir, geçen Cuma’dan bu yana telefonumda bekleyen bu video bugünkü yayın sonrasında gündem oldu ve bakanlık işletmeyi aynı gün bulup ... [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1352306649332068352
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (2 Mart 2021). Dünyada “Tam Gıda” olarak tanımlanan polen bileşiminde, vitaminler, mineraller, aminoasitler, fenolik ve flavonoid bileşenler içeriyor. Anadolu’daki sözleşmeli arı çiftliklerinden toplanan ... #Sponsorluİçerik [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1444242284262875137
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (19 Mart 2021). Instagram çökmüş olabilir. Bazı firmalar sevinmesin😊 Gıda Dedektifi 6 farklı platformda yayınına devam ediyor. #Twitter #Facebook #Telegram #Youtube #Linkedin #Clubhouse #NeYediğiniziBilin [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1372969246339313666
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (10 Mayıs 2021). Geçtiğimiz haftalarda bir firmanın itham ve iftiralar içeren şikayetini hiçbir dayanak göstermeden kabul ederek hakkımızda örtülü reklam faaliyeti yaptığımıza dair ... [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1391649387823108096
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (22 Mayıs 2021). Bu sabah sağlık beyanına rastladığımız ürün Beyce Yöresel Ürünler isimli bir firmaya aitmiş. Firma sahibi iletişime geçti ve "ürünümde karadut eskraktı kullanıyorum" dedi .... @ticaret [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1396061663292534785
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (25 Mayıs 2021). Markette görüp incelediğim bu ürünün yayını sonrasında bir takipçim "ürün reklamı" derken, diğeri "sizi takibi bıraktım" demiş. Bu sosyal medya influencerları …. [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1397268284890832899
• Özsoy, M. [@gidadedektifi]. (10 Haziran 2021). Önceki gün Pendik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde bizzat şahit olduğumuz bir olayı sizlere aktarmış, Obezite Merkezi’nin yanı başında abur cuburların ... [Instagram post] https://www.instagram.com/p/CP8vZ-FKlb3/
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (30 Kasım 2021). Sesimiz duyuluyor, israfı azaltacak uygulamalar hayata geçiyor. Tüketim tarihi yaklaşan ürünler indirim uygulanarak ayrı bir reyonda sergilenmeye başladı. Tüketiciler bu ... [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1465776389018300429
• Özsoy, M. [@gidadedektifi_]. (28 Aralık 2021). Yayınlarımız sonrasında yapılan bakanlık denetiminin etkisi. Artık ne içerdiği yazıyor☺ #NeYediğiniziBilin [Tweet]. Twitter. https://twitter.com/gidadedektifi_/status/1475788403862036484
• Price, (2021). The Online genetically modified food debate: Digital food activism, science and alternative knowledges, Digital Geogrraphy and Society 2, 100017, 1-10.
• Probiyotikbaklava (14 Mayıs 2021). adamin oyle bir takipci kitlesi var ki, bu dunyada sadece benim urettigim urunleri tuketmelisiniz dese karsiliginda "iyi ki varsiniz" cevabi verirler .. [Gıdadedektifi başlığına girilmiş entry]. Eksisozluk. https://eksisozluk.com/entry/123220666
• Rambukkana, N. (ed.) (2014). Hashtag Publics The Power and Politics of Discursive Networks, New York: Peter Lang.
• Ray, R. vd. (2017). Ferguson and the Death of Michael Brown on Twitter: #BlackLivesMatter, #TCOT, and the Evolution of Collective Identities. Ethnic and Racial Studies. 40:11, 1797-1813.
• Reed, M. vd. (2013). Gardening Cyberspace Hybrid Spaces and Social Media in the Creation of Food Citizenship in the Bristol City Region, UK.
• Rival IQ (2022). 2022 Social Media Industry Benchmark Report. https://www.rivaliq.com/resources/social-media-industry-benchmark-report-2022/ Erişim tarihi: 18.04.2022
• San Cornelio, G. vd. (2021). Environmental Influencers on Instagram: Connections and Frictions Between Activism, Lifestyles and Consumption. Selected Papers of #AoIR2021: The 22nd Annual Conference of the Association of Internet Researchers Virtual Event / 13-16 Oct 2021.
• Scott, E. (2020). Healthism and Veganism. Discursive constructions of food and health in an online vegan community. İçinde Digital Food Cultures, Ed. D. Lupton ve Z. Feldman, New York: Routledge.
• Schneider, T. vd. (ed.) (2018). Digital Food Activism, London: Routledge.
• Schneider, T. vd. (2019). Governance by campaign: the co-constitution of food issues, publics and expertise through new information and communication Technologies. Information, Communication & Society. Volume 22, Issue 2, 172-192.
• Shiva, V. (2016), Çalınmış Hasat: Küresel Gıda Soygunu. Çev: Ali K. Saysel. İstanbul: bgst Yayınları.
• Şık, B. (2018). Mutfaktaki Kimyacı, İstanbul: Doğan Kitap.
• Şık, B. (26.05.2022). Gıda Dedektifi ve BEE’O firmasına yanıt. https://m.bianet.org/bianet/toplum/262429-gida-dedektifi-ve-bee-o-firmasina-yanit Erişim tarihi: 26.05.2022
• Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu Başkanlığı (2021). 13.04.2021 tarihli 308 Sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Basın Bülteni. https://ticaret.gov.tr/tuketici/ticari-reklamlar/reklam-kurulu-kararlari Erişim tarihi: 20.04.2022
• Tüfekçi, Z. (2017). Twitter and Tear Gas: The Power and Fragility of Networked Protest. New Haven & London: Yale University Press.
• Walsh, M.J., Baker, S.A. (2020). Clean eating and Instagram: purity, defilement, and the idealization of food. Food, Culture & Society. 23:5, 570-588.
• Yılmaz, A.B. (2018). Yeni Medya ve Toplumsal Hareketler: Vegan Hareketi Örneği Üzerine Bir İnceleme. Danışman: Oya Şakı Aydın, İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Medya ve İletişim Sistemleri Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.