TÜRKİYE’DE AKILCI İLAÇ KULLANIMINA YÖNELİK ÖLÇEKLER

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 3, 424 - 432, 04.12.2023

Soner Mete , Kamuran Özdil

https://doi.org/10.34108/eujhs.1323068

Cited By: 1

Öz

Akılcı ilaç kullanımı, önlenebilir olumsuz ilaç etkilerinden kaçınmada, hasta uyumunu artırarak terapötik sonuçları en üst düzeye çıkarmada ve ilaç tedavisinin maliyetini en aza indirmede halk sağlığı açısından önemli bir konuma sahiptir. Bu nedenle akılcı ve akılcı olmayan ilaç kullanımına ilişkin davranışların bilimsel araştırma yöntemleri ile ortaya konması günümüz şartlarında bir gerekliliktir. Nitekim literatürde akılcı ilaç kullanımı davranışlarına yönelik birçok farklı ölçek geliştirilmiştir. Bu bağlamda bu derlemede Türkiye’de akılcı ilaç kullanımına ilişkin geliştirilen ölçekler ve aynı zamanda yabancı dillerden Türkçeye uyarlanan ölçeklerin sunulması amaçlanmıştır. Bu amaçla Ocak-Haziran 2023 tarihleri arasında Yüksek Öğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi veri tabanı ve Google Akademik’e “akılcı ilaç kullanımı, rasyonel ilaç kullanımı, ilaç uyumu, Türkçe, geçerlilik, güvenilirlik” anahtar kelimeleri kullanılarak tarama yapılmıştır. Tarama sonucunda 240 tez ve 70 makaleye ulaşılmıştır. Bu yayınların incelenmesi sonucunda akılcı ilaç kullanımı konusunda geliştirilen dokuz ölçek, Türkçeye uyarlanan geçerlilik ve güvenilirliği yapılan yedi ölçek olmak üzere toplam on altı ölçeğe ulaşılmıştır. Bu derlemede akılcı ilaç kullanımı konusundaki Türkçe geliştirilen ve Türkçeye uyarlanan ölçeklere ilişkin tanıtıcı bilgiler sunularak araştırmacıların çalışmalarında uygulayacağı veri toplama aracını daha öz ve hızlı bir şekilde tanıması sağlanmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Akılcı İlaç Kullanımı, Geçerlilik ve Güvenilirlik, Ölçek Geliştirme

SCALES FOR RATIONAL DRUG USE IN TURKEY

Öz

Rational drug use has an important place in terms of public health in avoiding preventable adverse drug effects, maximizing therapeutic results by increasing patient compliance, and minimizing the cost of drug treatment. For this reason, it is a necessity in today's conditions to reveal the behaviors related to rational and irrational drug use through scientific research methods. As a matter of fact, many different scales for rational drug use behaviors have been developed in the literature. In this context, this review aims to present the scales developed for rational drug use in Turkey and also the scales adapted from foreign languages to Turkish. For this purpose, the Higher Education Council National Thesis Center data base and Google Scholar were searched between January and June 2023 using the keywords "rational use of medicines, rational drug use, drug compliance, Turkish, validity, reliability". As a result of the scanning, 240 theses and 70 articles were reached. As a result of examining these publications, a total of sixteen scales were reached, including nine scales developed on rational drug use and seven scales adapted to Turkish with validity and reliability. In this review, introductory information about the scales on rational drug use developed and adapted to Turkish will be presented, allowing researchers to get to know the data collection tool they will use in their studies more concisely and quickly.

Anahtar Kelimeler

Rational Drug Use, Validity and Reliability, Scale Development

Kaynakça

• Dünya Sağlık Örgütü. Promoting Rational Use of Medicines. Erişim Adresi: https://www.who.int/activities/promoting-rational-use-of-medicines#:~:text=Rational%20use%20of%20medicines%20requires,to%20them%20and%20their%20community. (Erişim Tarihi: 01.03.2023)
• Dünya Sağlık Örgütü. The Rational Use Of Drugs: Review Major Issues. Erişim Adresi: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/62311/WHO_CONRAD_WP_RI.pdf?sequence=1. (Erişim Tarihi: 15.06.2023)
• Bahar Özvarış, Ş, Bölüm II-Sağlık Davranışı, Bahar Özvarış, Ş, editör. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi. 1. Baskı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları; 2011. s. 37-40.
• Aksayan S, Bahar Z, Bayık A, et al. Bölüm VI-Veri Toplama Yöntem Teknik ve Araçları, Erefe, İ, editör. Hemşirelikte Araştırma İlke Süreç ve Yöntemleri. 1. Baskı. İstanbul: Odak Ofset; 2002. s. 163-164.
• Çiçek, Z. Sağlık inanç modeli doğrultusunda verilen eğitimin kadınların bilinçsiz ve reçetesiz ilaç kullanımı üzerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum, Türkiye, 2012.
• Erci, B, Çiçek, Z. Reliability and validity of drugs use Health Belief Scale in adult women. Int Arch Nurs Health Care 2017;3(1): 064. https://doi.org/10.23937/2469-5823/1510064
• Can Ş. Analysis of knowledge, beliefs, and attitudes of patients in the emergency service toward rational drug use. Cyprus J Med Sci. 2021;6(1):35-42. https://doi.org/ 10.4274/cjms.2021.2021.2556
• Ads SEM, Saied H, Melika SW. Mothers' perceived risks and practices for over counter medications of children under five years. Tanta Scientific Nursing Journal 2023;28(1):169-184. https://doi.org/10.21608/TSNJ.2023.285653.
• Cengiz Z. Hemodiyaliz Hastalarına Sağlık İnanç Modeli Doğrultusunda Verilen Eğitimin Akılcı İlaç Kullanımı Üzerine Etkisi. T.C. İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Malatya, Türkiye, 2018.
• Demirtaş Z, Dağtekin G, Sağlan R, et al. Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 2018;3(3):37-46.
• Şengül BN, Akyil S. Farklı kuşaklarda akılcı ilaç kullanımı ve sağlık algısının incelenmesi. Hemşirelik Bilimi Dergisi. 2021;5(3):169-178. https://doi.org/10.54189/hbd.1203565
• Bayer N, Uzuntarla Y. Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerin akılcı ilaç kullanımı ve geleneksel tıp tutumlarının belirlenmesi: akılcı ilaç kullanımı ve geleneksel tıp. Journal of Social and Analytical Health. 2022;2(1):21-27. https://doi.org/10.5281/zenodo.6342695
• Çelebi A. Akılcı İlaç Kullanımına Yönelik Ebeveyn Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi. T.C. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum, 2018.
• Kuloglu Ç, Ekici E. Ebeveynlerin akılcı ilaç kullanım tutumlarının incelenmesi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi. 2022;16(2):107-116. https://doi.org/10.12956/tchd.860536
• Yılmaz Kurt F, Kahriman İ, Atay S, Aldemir, F. Annelerin akılcı ilaç kullanımına yönelik tutumları ve reçetesiz ilaç kullanım durumlarının incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2022;11(2):487-496. doi.org/10.37989/gumussagbil.957918
• Orhaner E, Salğın E. Akılcı ilaç kullanımında aile hekiminin rolü: Bitlis ilinde bir uygulama. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi. 2018;4(3):212-226.
• Aktaş H, Selvi H. Erişkinlerde akılcı ilaç kullanımı farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2019;12 (3):439-447. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.543459.
• Tosun N, Hoşgör H. E-sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı farkındalığı arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2021;22(2):82-102. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.896847
• Karadayı Usta S. Kullanılmayan ve atık ilaçların tersine lojistik faaliyetleri ile toplanmasına tüketicinin bakış açısının değerlendirilmesi. International Journal of Advances in Engineering and Pure Sciences. 2022;34(4):517-532. https://doi.org/10.7240/jeps.1132114
• Atik AD, Doğan Y. Antibiyotik kullanım ölçeği: ölçek geliştirme çalışması. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2019;16(1)1248-1276. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2019.160
• Çakmak V, Pakyüz SÇ. A methodological study: development of the rational drug use scale. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;23(4):498-507. https://doi.org/10.17049/ataunihem.595394
• Göçer Ş, Sırgancı G, Günay O. Reliability and Validity Study of Rational Drug Use Scale: Methodological Study. Turkiye Klinikleri J Health Sci. 2022;7(3):856-64. https://doi.org/10.5336/healthsci.2021-86875
• Ogedegbe G, Mancuso CA, Allegrante JP, Charlson ME. Development and evaluation of a medication adherence self-efficacy scale in hypertensive African-American patients. J Clin Epidemiol. 2003;56(6):520-529. https://doi.org/10.1016/S0895-4356(03)00053-2
• Hacihasanoğlu R, Gözüm S, Capik C. Validity of the Turkish version of the medication adherence self-efficacy scale-short form in hypertensive patients. Anatol J Cardiol. 2012;12(3):241-248. https://doi.org/10.5152/akd.2012.068
• Kara Söylemez G, Hacıhasanoğlu Aşılar R. The relationship between hypertensive patients' satisfaction with hypertension care and their antihypertensive medication adherence. Journal of Vascular Nursing. 2023;6:49. https://doi.org/10.1016/j.jvn.2023.05.002
• Metin ZG, Eren MG, Ozsurekci C, Cankurtaran M. Turkish validity and reliability of the self-care of hypertension inventory (sc-hi) among older adults. J Community Health Nurs. 2023;40(1):64-77. https://doi.org/10.1080/07370016.2022.2078163
• Morisky DE, Green LW, Levine DM. Concurrent and predictive validity of a self-reported measure of medication adherence. Med Care. 1986;24(1):67-74. https://doi.org/10.1097/00005650-198601000-00007
• Vural B, Acar ÖT, Topsever P, Filiz TM. Modifiye Morisky ölçeğinin Türkçe geçerlilik güvenilirlik çalışması. The Journal of Turkish Family Physician. 2012;3(4):17-20.
• Yazıcı S, Ahi ES, İlhan RS, Saka MC. The effect of the COVID-19 pandemic on health behavior and psychopathology in patients with psychotic disorders. Psychiatry Res. 2022;317:114845. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2022.114845
• Eraslan P, Tufan G. Cancer information overload may be a crucial determinant of adjuvant aromatase inhibitor adherence. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2022;26(19):7053-7062. https://doi.org/10.26355/eurrev_202210_29889
• Morisky DE, Ang A, Krousel-Wood M, Ward HJ. Predictive validity of a medication adherence measure in an outpatient setting. J Clin Hypertens (Greenwich). 2008;10(5):348-354. https://doi.org/10.1111/j.1751-7176.2008.07572.x
• Sayıner ZA. Diabetes Mellitusta Morisky Tedavi Uyum Ölçeği-8’in Türkçe Geçerlilik Güvenilirlik Çalışması ve Hastalarda Tedavi Uyumunu Gösteren Faktörlerle İlişkisinin Saptanması. T.C. Gaziantep Üniversitesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Gaziantep, Türkiye, 2014.
• Kripalani S, Risser J, Gatti ME, Jacobson TA. Development and evaluation of the Adherence to Refills and Medications Scale (ARMS) among low-literacy patients with chronic disease. Value Health. 2009;12(1):118-123. https://doi.org/10.1111/j.1524-4733.2008.00400.x
• Gökdoğan F, Kes D. Validity and reliability of the turkish adherence to refills and medications scale. Int J Nurs Pract. 2017;23(5):e12566. https://doi.org/10.1111/ijn.12566
• Helvaci A, Izgu N, Ozdemir L. Relationship between symptom burden, medication adherence and spiritual well-being in patients with chronic obstructive pulmonary disease. J Clin Nurs. 2020; 29(13-14):2388-2396. https://doi.org/10.1111/jocn.15251
• Oliveira HC, Neto DH, Carvalho SDL, et al. Psychometric properties of medication adherence instruments in cardiovascular diseases and type 2 diabetes mellitus: systematic review protocol. Syst Rev. 2021;10(1):202. https://doi.org/10.1186/s13643-021-01755-w.
• Horne R, Hankins M, Jenkins R. The Satisfaction with Information about Medicines Scale (SIMS): a new measurement tool for audit and research [The Medication Adherence report Scale (MARS)]. Qual Health Care. 2001;10(3):137-138. https://doi.org/10.1136/qhc.0100135
• Temeloğlu Şen E, Sertel Berk, Sindel D. İlaç uyumunu bildirim ölçeği’nin Türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Istanbul Faculty of Medicine. 2019;82(1): 52-61. https://doi.org/10.26650/IUITFD.413637
• Temeloğlu Şen E, Sertel Berk HÖ, Sindel D. Ankilozan spondilit ve romatoid artrit hastalarının sosyodemografik ve klinik değişkenlere göre ilaç uyumları: betimsel bir çalışma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi. 2022;9(4):299-308. https://doi.org/10.52880/sagakaderg.1072311
• Yürekli A, Duran S. Scabies tanısı olan bireylerde ilaç uyumu ve yaşam kalitesinin belirlenmesi. Karya Journal of Health Science. 2023;4(1):6-10. https://doi.org/10.52831/kjhs.1168654
• Halim M, Vincent H, Saini B, Hämeen-Anttila K, Vainio K, Moles R. Validating the children's medicines use questionnaire (CMUQ) in Australia. Pharm World Sci. 2010; 32(1):81-89. https://doi.org/10.1007/s11096-009-9346-4
• Hacıyev, U. Çocuklarda ilaç kullanımı konusunda ebeveyn tutumlarının değerlendirilmesi. T.C. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Türkiye, 2010.
• Alumran A, Hou XY, Hurst C. Assessing the overuse of antibiotics in children with URTIs in Saudi Arabia: development of the parental perception on antibiotics scale (PAPA scale). J Epidemiol Glob Health. 2013;3(1):3-10. https://doi.org/10.1016/j.jegh.2012.11.005
• Özdemir C. Anne ve Babaların Antibiyotik Algıları Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması. T.C. Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi, Denizli, Türkiye, 2018.
• Özdemir C, Ergin A. Anne ve Babaların Antibiyotik Algıları Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması. Klimik Dergisi. 2023;36(1):32-38. https://doi.org/10.36519/kd.2023.3996