OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE VAKIF SİSTEMİNİN GELİŞİMİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 146 - 160, 25.06.2020

Perihan Hazel Kaya , Mevlüt Koca

Öz

Toplum içerisinde ihtiyacı olanlara yardım temin edilmesi, sosyal dayanışmayı artırması, ekonomik refahın sağlanması ve gönüllü servet dağılımı etkisi ile inşa edilen vakıflar, geçmişten günümüze önemi azalsa da vakıf kültürünün sürekliliği hep söz konusu olmuştur. Geçmişte özellikle İslam dünyasında önemli bir karşılık bulan vakıf sistemi, Osmanlı İmparatorluğu ile en parlak dönemini yaşamıştır. Şüphesiz bu parlak dönemde günümüz sosyal devlet anlayışı içerisinde yapılan harcamaların neredeyse tamamının vakıflar tarafından karşılandığı görülmektedir.
Ayrıca gayrimenkul vakıflarının (hastane, eğitim kurumu, cami, medrese vb.) ihtiyaçlarının karşılanması ve çalışanların maaşlarının ödenmesi için kurulan para vakıfları, Osmanlı’nın ekonomik ihtiyaçlarının gönüllü olarak karşılandığı ve devlet hazinesinin bu ihtiyaçlar için kullanılmadığını göstermektedir. Öyle ki dönem dönem vakıf sisteminin işleyişini bozsa da, hazine açıklarının kapanması için vakıf gelirleri ile açıkların finanse edildiği görülmektedir.
Bu çalışmanın amacı, Osmanlı’dan günümüze vakıfların gelişimini ele alarak Osmanlı dönemindeki vakıf sisteminin işleyişi ile Cumhuriyet sonrası dönemdeki işleyişinin karşılaştırmalı olarak değerlendirmektir. Sonuç olarak tüm değerlendirmeler ışığında Osmanlı dönemi vakıflarının birçok alanda başarılı olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Vakıf Sistemi

Kaynakça

• Akbulut, İlhan (2007), Vakıf Kurumu, Mahiyeti Ve Gelişimi, Vakıflar Dergisi, 30, Ss.61-72. Akgündüz, Ahmet (1986), “Eski Ve Yeni Hukukumuzda Devletin Kurduğu Vakıflar”, Vakıf Haftası Dergisi, 4, Ss.235-245. Akyıldız, Yasin Ve Abay, Ali Rıza (2017), “Vakıf Müessesesinin Gelişimi Ve Mahiyeti Tarihsel Bir Değerlendirme”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 15, Ss.141-157. Alkan, Mustafa (2007), “Osmanlı Vakıf Sisteminde Bozulma Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 166, Ss. 67-83. Bayartan, Mehmet (2008), “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar Ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, 10, Ss.157-175. Berki, Şakir (1962), “Vakfın Lüzumu, Faydaları Ve Vakıfları Teşvik”, Vakıflar Dergisi, 5, Ankara. Bulut, Mehmet Ve Korkut, Cem (2016), “Finansal İstikrar Ve Para Vakıfları Etkisi: Rumeli Para Vakıfları Örnekleri”, İslam Ekonomisi Ve Finansı Dergisi, 2 (1), Ss.55-76. Ertem, Adnan (2011), “Osmanlıdan Günümüze Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, 36, Ss.25-65. Genca, Elif (2014), “Osmanlı Hukukunda Vakıfların Denetimi (Evkaf-I Hümayun Nezareti)” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72 (1), Ss.531-554. Genç, Mehmet (2014), “Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisadî Sistemi Ve Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, 42, Ss.9-18. Güven, Ahmet Ve Battal, Dülger (2017) “Osmanlıdan Günümüze Yerel Hizmet Sunan Klasik Kurumların Dönüşümü”, Enderun Dergisi, 1 (1), Ss.44-53. Kaya, Perihan Hazel (2017), 18. Yüzyılda Konya’nın Mali Yapısı Ve Merkez Maliyesi İle İlişkisi, 1. Baskı, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara. Kayahan, Cantürk, Görkaş, İrfan, Önk, Halime(2016), “Osmanlı Dönemi Para Vakıflarıyla Günümüz Katılım Bankalarının Karşılaştırılması”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Afro-Avrasya Özel Sayısı, Ss.70-90. Kılıçbay, M.Ali (1980), “Osmanlıda Vakıf”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 1(1), Ss.141-152. Kılınç, Tekin (2013), Osmanlı’dan Torunlarına Yol Rehberi, Akis Kitap, İstanbul. Köprülü, M.Fuat (1983), Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti Ve Tarihî Tekâmülü, İslâm Ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Ve Vakıf Müessesesi, Ötüken, İstanbul, 1983 Ss.0-452. Özcan, Tahsin (2008), “Osmanlı Toplumuna Özgü Bir Finansman Modeli: Para Vakıfları”, İslam Ülkeleri Arasında Ekonomik İşbirliği Dosyası, Çerçeve Dergisi. Müsiad, Ss.124-128. Öztürk, Nazif, “Osmanlı Döneminde Vakıflar”, (Https://Www.Tarihtarih.Com/?Syf=26&Syz=382185), 12.05.2018. Pantık, Ramazan (2017), “Osmanlıda İcareteyn Uygulaması Hakkında Yeni Değerlendirmeler”, Vakıflar Dergisi, 48, Ss.75-104.” Sak, İzzet (2012), Kadı Sicilleri Işığında Konya’da Yapılan Vakıflar (1650-1910), Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya. Semiz, Yaşar(2016), “Osmanlı Devleti’nde Para Vakıfları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1 (8), Ss. 89-101. Şahin, İlhan (1979), “Tımar Sistemi Hakkında Bir Risale” Tarih Dergisi, 32, Ss.905-1047. Taşkesen, M. Özcan (2017), “Osmanlı Döneminde Sosyal Refah Sistemi Olarak Vakıflar”, İş Ve Hayat Dergisi, 5, Ss.57-66. Tuş, Muhiddin(1999), Osmanlılarda Özel Toprak Mülkiyeti Ve Vakıf Münasebeti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5,Ss.181-196. Türk Dil Kurumu, “Vakıf Tanımı”, (Http://Www.Tdk.Gov.Tr/İndex.Php?Option=Com_Karistirilan&View=Karistirilan&Kategori1=Krs_Akan&Kelimez=97), 20.05.2018. Türkoğlu, İrfan (2013), Osmanlı Devletinde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18, Ss.187-196. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Vakıflarımıız” (Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Vakıf-İşlemleri/Vakıflar-Hakkında/Vakıflarımız),15.05.2018. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Yeni Vakıfların Yıllara Göre Dağılımı”,(Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Documents/Yeni%20vakıfların%20yıl%20bazında%20dağılımı%20(1980-28072017).Pdf), 12.05.2018. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Yıl İçinde Kurulan Yeni Vakıfların İlçelere Göre Dağılımı”, (Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Documents/Yen %C4%B0%20vakıflar2018/Yıl%20%C4%B0%C3%87%C4%B0nde%20kurulan%20yen%C4%B0%20vakıfların%20%C4%B0l%20%C4%B0l%C3%87e%20da%C4%9eılımı%20(1980-17.07.2018).Pdf), 15.06.2019. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Yeni Vakıfların Yıl Bazında İllere Göre Dağılımı”, (Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Documents/Yen% C4%B0%20vakıflar2018/Yen%C4%B0%20vakıfların%20yıl %20bazında%20%C4%B0llere%20g%C3%96re%20da%C4%9eılımı%20(1980-17.07.2018).Pdf), 15.06.2019. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Tarihte Vakıflar”, (Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Kurumsal/Tarih%C3%A7e/Tarihte-Vak%C4%B1flar), 17.06.2019. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Vakıf Kurmak”, (Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Vak%C4%B1fi%C5%9flemleri/Vak%C4%B1f-Nas%C4%B1l-Kurulur/Vak%C4%B1f-Kurmak), 17.06.2019. Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Vakıfların Türlerine Göre Dağılımı”, (Https://Www.Vgm.Gov.Tr/Documents/Yen%C4%B0%2 0vakıflar2018/Vakıfların%20t%C3%9crler%C4%B0ne%20g%C3%96re%20da%C4%9eılımı_17.07.2018.Pdf), 17.06.2019 Yediyıldız, Bahaeddin (1988), ”Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”, Vakıflar Dergisi, 20, Ss.1403-408. Zaim, Sabahaddin (1987), “Vakıfların Milli Ekonomiye Etkileri”, Vakıflar Dergisi, 5, Ss.209-213