Türkiye Beslenme Rehberinde Yaş Gruplarına Özgü Önerilen Menülerin Yaşam Döngüsü Göstergeleriyle İncelenmesi: Su Ve Karbon Ayak İzi

Yıl 2024, , 144 - 164, 03.05.2024

Merve Şeyda Karaçil Ermumcu , Bengi Aloğlu , Narin Akdağ Nilüfer Banu Köroğlu

https://doi.org/10.56061/fbujohs.1257481

Öz

Son yıllarda, nüfusun hızla artması; iklim krizi, gıda ve su israfı gibi problemleri de beraberinde getirmiştir. Sürdürülebilir beslenme modelleri, insanların yaşam kalitesini arttırarak; doğal kaynakların kullanılmasını ve çevresel etkileri ise azaltarak olumlu etkiler göstermektedir. İçeriğindeki besinlerin çevresel etkileri değerlendirilirken; su ve karbon ayak izi hesaplamalarından yararlanılmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER) 2015’te önerilen yaşa özgü menülerin makro ve mikro besin ögeleri gereksinimlerinin karşılanma oranlarının yanı sıra; besinlerin su ve karbon ayak izleri de hesaplanarak çevresel etkileri değerlendirilmiştir. Menülerde karbon ayak izine en fazla katkı yapan besinlerin peynir, inek sütü ve dana eti olduğu; su ayak izine en çok katkı yapan besinlerin dana eti, tavuk yumurtası, beyaz peynir ve inek sütü olduğu tespit edilmiştir. Bitkisel besinlerin ise karbon ve su ayak izlerinin daha düşük olduğu belirlenmiştir. Diğer menülere kıyasla, enerji içeriği yüksek olan yetişkin erkek (36 yaş) bireye özgü menünün karbon ve su ayak izlerinin de yüksek olduğu; enerji içeriği düşük olan erkek çocuğa (4 yaş) özgü menünün karbon ve su ayak izlerinin de düşük olduğu görülmüştür. Dolayısıyla, beslenme rehberlerinde örnek menüler planlanırken; menünün enerji içeriğinin hayvansal ve bitkisel besinlerden karşılanan miktarlarının dengeli olması, çevresel etkilerin minimum düzeyde tutulması için oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Besin, beslenme, karbon ayak izi, su ayak izi

LIFE CYCLE INDICATORS OF MENUS RECOMMENDED FOR AGE GROUPS IN THE NUTRITION GUIDE OF TURKEY: WATER AND CARBON FOOTPRINT

Öz

In recent years, rapid population growth has brought problems such as climate crisis, food and water waste. Sustainable nutrition models show positive effects by improving people's quality of life and reducing the use of natural resources and environmental impacts. Water and carbon footprint calculations are used to assess the environmental impact of nutrients. In this study, in addition to the rates of meeting the macro and micronutrient requirements of age-specific menus recommended in the Turkish Dietary Guidelines (TUBER) 2015, the environmental impacts of foods were evaluated by calculating their water and carbon footprints. It was found that the foods that contributed the most to the carbon footprint in the menus were cheese, cow's milk and veal, while the foods that contributed the most to the water footprint were veal, chicken eggs, feta cheese and cow's milk. Plant-based foods were found to have lower carbon and water footprints. Compared to the other menus, the menu for male adults (36 years), which has a high energy content, has a high carbon and water footprint, while the menu for boys (4 years), which has a low energy content, has a low carbon and water footprint. Therefore, when planning sample menus in nutrition guidelines, it is very important that the energy content of the menu is balanced between animal and plant foods in order to minimize environmental impacts.

Anahtar Kelimeler

Food, nutrition, carbon footprint, water footprint

Kaynakça

• Aktaş, N. (2011). Besin rehberleri: Beslenme eğitiminde görsel bir araç. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 11-16. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1724373
• AlBlooshi, S., Khalid, A.  Hijazi, R. (2022). The barriers to sustainable Nutrition for sustainable health Among Zayed University students in the UAE. Nutrients, 14(19), 4175. Doi: https://doi.org/10.3390/nu14194175
• Balan, I. M., Gherman, E. D., Gherman, R., Brad, I., Pascalau, R., Popescu, G.  Trasca, T. I. (2022). Sustainable nutrition for increased food security Related to Romanian consumers' behavior. Nutrients, 14(22), 4892. Doi: https://doi.org/10.3390/nu14224892
• BeBis. 2017-“Windows için Ebispro, Stuttgart, Almanya”, Türkçe versiyon BeBis, versiyon 8; veri tabanları: bundeslebenmittelschlüssel, 3.01B ve diğer kaynaklar. Almanya: Pasifik Elektrik Elektronik Ltd. Şti.
• Burlingame, B., & Dernini, S. (2012). BIODIVERSITY AND SUSTAINABLE DIETS UNITED AGAINST HUNGER 3–5 November 2010 FAO Headquarters, Rome.
• Castellanos-Gutiérrez, A., Sánchez-Pimienta, T. G., Batis, C., Willett, W.  Rivera, J. A. (2021). Toward a healthy and sustainable diet in Mexico: Where are we and how can we move forward? The American Journal of Clinical Nutrition, 113(5), 1177–1184. Doi: https://doi.org/10.1093/ajcn/nqaa411
• Clune, S., Crossin, E.  Verghese, K. (2017). Systematic review of greenhouse gas emissions for different fresh food categories. Journal of Cleaner Production, 140(2), 766-783. Doi: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.04.082
• Gerbens-Leenes, P. W.,Mekonnen, M. M.  Hoekstra, A. Y. (2013). The water footprint of poultry, porkandbeef: A comparativestudy in different countries and production systems. Water Resources and Industry, 1-2, 25-36. Doi: https://doi.org/10.1016/j.wri.2013.03.001
• Godfray, H. C. J., Beddington, J. R., Crute, I. R., Haddad, L., Lawrence, D., Muir, J. F., Pretty, J., Robinson, S., Thomas, S. M.  Toulmin, C. (2010). Food security: The challenge of feeding 9 billion people. Science, 327(5967), 812-818. Doi: https://doi.org/10.1126/science.1185383
• Gormaz, T., Cortés, S., Tiboni-Oschilewski, O.  Weisstaub, G. (2022). The chilean diet: Is it sustainable? Nutrients, 14(15), 3103. Doi: https://doi.org/10.3390/nu14153103
• Heller, M. C.  Keoleian, G. A. (2014). Greenhouse gas emission estimates of U.S. Dietary choices and food loss. Journal of Industrial Ecolocy, 19(3), 391-401. Doi: https://doi.org/10.1111/jiec.12174
• Hoekstra A. Y., Chapagain, A. K., Mekonnen, M. M.  Aldaya, M. M. (2011). The water footprint assessment manual: Setting the global Standard, Earthscan, London, UK. Erişim adresi: https://waterfootprint.org/media/downloads/TheWaterFootprintAssessmentManual_2.pdf
• Macdiarmid, J. I. (2013). Is a Healthy diet an environmentally sustainable diet? Proceedings of the Nutrition Society, 72(1), 13-20. Doi: https://doi.org/10.1017/S0029665112002893
• Madalı, B., Karabulut, Ö. F., Öztürk, E. E., Parlak, L., Erdinç, A. Ş.  Dikmen, D. (2021). Toplu beslenme hizmeti veren bir kuruluşta sunulan menünün sera gazı emisyon ve su ayak izi düzeylerinin mevsimlere göre değerlendirilmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 49(1), 5-14. Doi: https://doi.org/10.33076/2021.BDD.1270
• Mekonnen, M. M.  Hoekstra, A. Y. (2012). A global assessment of the water footprint of farm animal products. Ecosystems, 15(3), 401-415. Doi: https://doi.org/10.1007/s10021-011-9517-8
• Pekcan, A. G. (2017). Beslenme rehberleri ve su ayak izi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 45(2), 95-98.
• Pegram, G., Conyngham, S., Aksoy, A., Dıvrak, B. B., & Öztok, D. (2014). Türkiye’nin su ayak izi raporu: Su, üretim ve uluslararası ticaret ilişkisi. WWF. Erişim adresi: http://awsassets.wwftr.panda.org/downloads/su_ayak_izi_raporweb.pdf
• Springmann, M., Wiebe, K., Mason-D’Croz, D., Sulser, T. B., Rayner, M.  Scarborough, P. (2018). Health and nutritional aspects of sustainable diet strategies and their Association with environmental impacts: A global modelling analysis with country-level detail. The Lancet Planetary Health, 2(10), 451-461. Doi: https://doi.org/10.1016/S2542-5196(18)30206-7
• Takacs, B., Stegemann, J. A., Kalea, A. Z.  Borrion, A. (2022). Comparison of environmental impacts of individual meals - Does it really make a difference to choose plant-based meals instead of meat-based ones? Journal of Cleaner Production, 379(2), 134782. Doi: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.134782
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2015). Türkiye beslenme rehberi (TÜBER) (1031). Kayhan Ajans, Ankara. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Yayinlar/rehberler/2015-beslenme-rehberi.pdf
• T.C Sağlık Bakanlığı. (2020). Toplu beslenme sistemleri (Toplu tüketim yerleri) için ulusal menü planlama ve uygulama rehberi (1184). Anıl Reklam Matbaa Ltd. Şti., Ankara. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Rehberler/Toplu_Beslenme_Sistemleri_Rehberi_/Toplu_Beslenme_Sistemleri_Kapak.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2022). Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER). Sağlık Bakanlığı Yayınları, Ankara. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Rehberler/T%C3%BCrkiye%20Beslenme%20Rehber%20(T%C3%9CBER)%202022.pdfEri%C5%9Fim
• Temme, E., Toxopeus, I., Kramer, G., Brosens, M., Drijvers, J., Tyszler, M.  Ocké, M. (2015). Greenhouse gas emission of diets in the Netherlands and associations with food, energy and macronutrient intakes. Public Health Nutrition, 18(13), 2433-2445. Doi: https://doi.org/10.1017/S1368980014002821
• Türkiye Diyetisyenler Derneği (http://www.tdd.org.tr/index.php/halk-i-cin/yeterli-ve-dengeli-beslenme) Erişim Tarihi: 24/11/2022.
• Vanham, D., Mak, T. N.  Gawlika, B. M. (2016). Urban food consumption and associated water resources: The example of Dutch cities. Science of The Total Environment, 565, 232–239. Doi: https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2016.04.172
• Vanham, D., Guenther, S., Ros-Baró, M.  Bach-Faig, A. (2021). Which diet has the lower water footprint in Mediterranean countries? Resources Conservation and Recycling, 171, 105631. Doi: https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2021.105631
• Willett, W., Rockström, J., Loken, B., Springmann, M., Lang, T., Vermeulen, S., Garnett T., Tilman, D., DeClerck F., Wood, A., Jonell, M., Clark, M., Gordon, L. J., Fanzo, J., Hawkes, C., Zurayk, R., Rivera, J. A., De Vries, W., Sibanda, L. M., … Murray, C. J. L. (2019). Food in the Anthropocene: The EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447–492. Doi: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)31788-4
• Zhang, Y., Tian, Q., Hu, H.  Yu, M. (2019). Water footprint of food consumption by Chinese residents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(20), 3979. Doi: https://doi.org/10.3390/ijerph16203979