BİREYSEL BELLEKTEN KOLEKTİF BELLEĞE: DERGÂH’I SU BASINCA…

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 88, 179 - 192, 01.11.2016

Meral Salman Yıkmış

Öz

Bu makalede, Hacı Bektaş Veli Dergâhının kapatıldığı 1925 yılından ve müze olarak yeniden

açıldığı 1964 yılına kadar, yani dergâhın kapalı olduğu dönemde, Hacıbektaş ilçesi halkının

hayatında ve hafızasında nasıl ve ne biçimde yer edindiği sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu

amaçla, sözlü tarih çalışmasına başvurularak o döneme dair ilçe halkının kolektif belleğinde

yer etmiş nadir anılardan biri olan ve dergâhın Kırklar Meydanı’nda gerçekleşen su baskını

üzerinde durulmaktadır. Su baskını ve baskını takip eden olaylar üzerine gerçekleştirilen görüşmelerin

dayandığı bireysel bellek kaçınılmaz olarak kişisel farklılıkları barındırmaktadır

fakat bireysel belleğin toplumsal yönü, su baskının kolektif bellekte nasıl biçimlendiğine işaret

etmektedir. Anlatılar sadece su baskınını ve suyun temizlenişini değil, temizlik esnasında

meydana bulunan mezarlardan birinin açılması ve mezarda bulunan cesedin bozulmamış olduğunun

görülmesi gibi keramet olarak yorumlanan olayları da barındırmaktadır. Her ne kadar

su baskınının gerçekleştiği dönemde dergâh dini ve ekonomik açılardan işlevini yitirmiş olsa

da ve mekân olarak ilçe halkının gündelik hayatında yer bulmasa da görüşme yapılan kişilerin

aktardıkları bilgiler dergâhın kutsallığına duyulan inancın devam ettiğine işaret etmektedir. Su

baskını, kutsal bir mekân olarak kabul edilen ama ziyaret etmenin yasaklandığı dergâhla ilçe

halkı arasında tekrar bir bağ kurulmasını sağlayan nadir olaylardan biridir. Bu nedenle o döneme

dair bilgi verebilecek bir anı olarak bireysel ve kolektif bellekte yer edinmektedir. Dergâhın

müze olarak açılmasının getirdiği mekânsal süreklilik de bu anıyı canlı tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli dergâhı, Kırklar Meydanı, kutsallık, sözlü tarih

Kaynakça

• Akok, Mahmut (1967). Hacıbektaşi Veli Mimari Manzumesi. Türk Etnografya Dergisi X, 27- 58.
• Assmann, Jan (1995). Collective Memory and Cultural Identity. New German Critique 65, 125-133.
• Boratav, Pertev Naili (1999). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Caunce, Stephen (2011). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. (çev. Bilmez Bülent Can, Alper Yalçınkaya) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Danacıoğlu, Esra (2007). Geçmişin İzleri Yanıbaşımızdaki Tarih için Bir Kılavuz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Eliade, Mircea (1968). The Sacred and the Profane The Nature of Religion. (çev. Willard R. Trask) New York: A Harvest Book.
• Gürses, Remzi (1964). Hacıbektaş Rehberi. Ankara: Sanat Matbaası.
• Halbwachs, Maurice (1992). On Collective Memory. (ed. Lewis A. Coser) Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Koşay, Hamid (1926). Hacı Bektaş Tekyesi Türkiyat Mecmuası 2.
• Koşay, Hamid (1967). Bektaşilik ve Hacıbektaş Türbesi. Türk Etnografya Dergisi X, 19-26.
• Lees, Clare A. ve Overing, Gillain R (2006). Anglo-Saxon Horizons: Place of the Mind in the Northumbrian Landscape (s.1-27) . A Place to Believe in Locating Medieval Landscapes. (ed. A. Clare Lees ve Gillian R. Overing). Pensilvanya: Pennsylvania State Press.
• Misztal, A. Barbara (2003). Theories of Social Remembering. Maidenhead and Philadelphia: Open University Press.
• Meusburger, Peter (2003). Knowledge, Cultural Memory, and Politics (s.51-72). Cultural Memories The Geographical Point of View. Heidelberg, London and New York: Spinger, 2003.
• Meusburger, Peter ve diğerleri (2003). Cultural Memories: An Introduction (s.3-14). Cultural Memories The Geographical Point of View. Heidelberg, London and New York: Spinger.
• Nora, Pierre, ed. (1997). General Introduction: Between Memory and History (s.1-20). The Realms of Memory Volume I. Conflicts and Divisons. New York: Colombia University Press.
• Noyan, Bedri (1964). Hacıbektaş’ta Pirevi ve Diğer Ziyaret Yerleri. İzmir: Ticaret Matbaacılık.
• Önder, Mehmet (1994). “Otuz Yıllık Bir Hatıra: Hacı Bektaş Dergâhı Nasıl Açıldı?”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 1, 35-39.
• Perks, Robert ve Thomson, Alistair ed.(2003). Critical Developments: Introduction (s.1-5). The Oral History Reader. Londra ve New York: Routledge.
• Shimmel, Annemarie (1975). Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: The University of North Carolina Press.
• Thompson, Paul (2000). The Voice of the Past Oral History. Oxford: Oxford University Press Ulusoy, Ali Celalettin (1987). Hacı Bektaş Veli Külliyesi ve Diğer Ziyaret Yerleri. Ankara.
• Wertsch, V. James (2008). The Narrative Organization of Collective Memory. Ethos 35: 1, 120-135.