Büyü, Sivas ve Miras

Yıl 2015, Cilt: 21 Sayı: 82, 171 - 190, 15.05.2015

Çiğdem Kara

Öz

Bu yazı, Sedat Veyis Örnek’in “Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl

İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki” adlı ilk bilimsel kitabını konu etmektedir. Yazının

amacı sadece bu kitabı tanıtmak değil, aynı zamanda yazarını eğitimi, bilimsel bakış açısı,

geçiş evreleri ve öğrencilerine bıraktığı miras aracılığıyla yeniden keşfetmektir. Yazı üç bölümden

oluşmaktadır. İlk bölümde Sivas kitabı ana hatlarıyla tanıtılmaktadır. İkinci bölümde, Örnek’in

Sivas’taki yaklaşımı, kendisinin farklı çalışmaları ve referans yaptığı araştırmacılar aracılığıyla

biraz daha ayrıntılı olarak incelenmektedir. Üçüncü bölümde Örnek’in Sivas’ta kullandığı yazım

tarzına odaklanılmaktadır. Yazının sonuç bölümünde, Örnek’in DTCF halkbilimi bölümündeki

izleri sürülmektedir. Sivas hakkında yapılan belirlemelerden bazıları şunlardır: Sivas, alan araştırmasına

dayalıdır. Araştırma sahası seçimi ve veri toplama teknikleri, o dönemin bilimsel eğilimleriyle

uyumludur. Tamamen şans ve duygularla ilgili belirsizlikler içeren geçiş dönemleri, büyü ve

batıl inanmanın gözlemlenebileceği toplumsal olgular olarak seçilmiştir. Pozitivist bir yazım tarzı

vardır. Sivas’ın iki amacı öne çıkmaktadır. İlki etnolojik bir kaygıyla geçiş evrelerindeki büyü

ve batıl inanmaları saptamaktır. Diğeri ise Türkiye’deki modernleşmenin önündeki engeller için

uygun tedbirlerin alınmasına katkıda bulunmaktır. Sivas’ta iki antropolojik kuramın etkisi vardır.

Bunlardan biri 19.yy evrimciliği olup Sivas’ın üç ana terimine (ilkel zihin, büyü ve batıl inanma)

anlamlarını vermiştir. Batıl inanma ve büyü uygulamalarına sahip olmanın nedenleri, işlevselci

kuramın biyo-psikolojik ihtiyaçları ile açıklanmıştır. İşlevselciliğin tarihsizlik sorununu aşmak

üzere uygulamaların kültürel kaynakları hakkında yorumlarda bulunulmaktadır. Etnolojinin karşılaştırma

amacına uygun olarak Sivas, farklı kültürlerle kıyaslanmaktadır. Sivaslılar, ilkel zihniyete

sahip tüm topluluklar gibi madde ve gücü ayırt edememektedirler. İnsan ve çevresi, organik

ve güç açısından birbirine bağlı olup insanoğlu gücü büyü ile denetleyebileceğine inanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sedat Veyis Örnek, Sivas, eşik, büyü

Kaynakça

• Akın, Galip (2011). Antropoloji ve Antropoloji Tarihi. Ankara: TİYDEM.
• Altuntek, N. Serpil (2009). ‘Yerli’nin Bakışı – Etnografya: Kuram ve Yöntem. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Atay, Tayfun (2000). Kavramlar Kargaşası Bilim Dalları Çatışması: Dünyada ve Türkiye’de ‘Sosyal İçerikli’ Antropolojiyi Adlandırma Sorunu. Folklor / Edebiyat, S. 22, s. 153-6.
• Auge, Marc (1997). Yer-olmayanlar. (çev.) T. Ilgaz, İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Asad, Talal (2008). Giriş. Antropoloji ve Sömürgecilik içinde. (Derl.) T. Asad, (çev.) A. Karınca, Ankara: Ütopya Yayınevi, s. 7-20.
• Balaman, Ali Rıza (1996). Sedat Veyis Örnek. Türk Toplumbilimcileri 2 içinde. (Ed.) E. Kongar, İstanbul: Remzi Kitabevi, s. 333-68.
• Birkalan, Hande A. (2000). Türkiye’de Halkbilimi ve Bazı Türk Halkbilimcileri. Folklor / Edebiyat, S. 24, s. 7-26.
• __________ (2013). .Türkiye’de Antropolojilerin Kesişmesi: Avrupa Etnolojisi ve Amerikan Antropolojisi. Sınırlar, İmajlar ve Kültürler içinde. (Derl.) H. Birkalan-Gedik, Ankara: Dipnot Yayınları, s. 173-235.
• Cunningham, Keith (1997). Ethnography. Folklore – An Encyclopedia of Beliefs, Customs, Tales, Music, and Art, Vol. I, (Ed.) T. A. Green, Santa Barbara: ABC – CLIO, s. 247-250.
• Çetik, Mete (1998). Üniversitede Cadı Kazanı – 1948 DTCF Tasfiyesi ve Pertev NailiBoratav’ın Müdafaası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Erdentuğ, Nermin (1969). Türk Etnografya Çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 1, DOI:10.1501/Egifak_0000000266
• __________ (1971). Modernleşme Çabalarında Dikkate Alınması Gereken Eğitim’e ilişkin Temel Hususlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, DOI: 10.1501/Egifak_0000000319
• __________ (1977). Etnoloji Kürsüsünde Öğretim ve Araştırma Açısından Gelişme (Tarihçe). Antropoloji Dergisi, S. 10, DOI: 10.1501/antro_0000000142.
• Erdentuğ, S. Aygen (2000). Prof. Dr. Nermin Erdentuğ (25.12.1917 – 26.6.2000) Özgeçmişi ve Çalışmaları. Folklor/Edebiyat, S. 22, s. 7-11.
• Erdentuğ, S. Aygen ve Paul J. Magnarella (2000). Türkiye’deki Üniversitelerde ‘Sosyal Antropolojinin’ Dünü ve Bugünü: Biyo-Bibliyografik Bir Değerlendirme. Folklor/Edebiyat, S. 22, s. 43-104.
• Eriksen, Thomas Hylland (2009). Küçük Yerler Derin Mevzular. (Çev.) F. Adsay, İstanbul: Avesta.
• Eriksen, Thomas Hylland ve Finn Sivert Nielsen (2010). Antropoloji Tarihi. (Çev.) A. Bora, İstanbul: İletişim.
• Geertz, Clifford (1988). Works and Lives – The Anthropologist as Author. Stanford: Stanford University Press.
• __________ (2010). Kültürlerin Yorumlanması. (Çev.) H. Gür, Ankara: Dost Kitabevi. Gennep van, Arnold (1992). The Rites of Passage. (Çev.) M. B. Vizedom ve G. L. Caffee, Chicago: The University of Chicago Press.
• Kasapoğlu, Aytül (1999). 60 Yıllık Gelenek – DTCF’de Uygulamalı Sosyoloji 1939-1999. Ankara: Ümit Ofset.
• Klein, Barbro (2013). Antropoloji, Etnoloji ve Başka İlişkiler: Avrupa’dan Bazı Önermeler. Sınırlar, İmajlar ve Kültürler içinde. (Derl.) H. Birkalan-Gedik, Ankara: Dipnot Yayınları, s. 122-43.
• Kutlu, M. Muhtar (2013). Halkbilime Adanmış Bir Ömür: Gürbüz Erginer. Sınırlar, İmajlar ve Kültürler içinde. (Derl.) H. Birkalan-Gedik, Ankara: Dipnot Yayınları, s. 16-22.
• Kümbetoğlu, Belkıs (2005). Sosyoloji ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. Ankara: Bağlam.
• Lévy-Bruhl, Lucien (2006). İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler. (Çev.) O. Adanır, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Magnarella, Paul J. ve Orhan Türkdoğan (1976). The Development of Turkish Social Anthropology. Current Anthropology, Vol. 17, No. 2 (Jun), s. 263-274, erişim: http://www. jstor.org/stable/2741538.
• Malinowski, Bronislaw (1932). Argonauts of The Western Pacific. London: George Routledge & Sons, Ltd.
• __________ (1998). İlkel Psikolojide Mit. İlkel Toplum içinde. (Çev.) H. Portakal, Ankara: Öteki Yayınevi, s. 97-157.
• __________ (2000). Bilim, Büyü ve Din. (Çev.) S. Özkal, İstanbul: Kabalcı. Marcus, George E. Ve Michael M. J. Fischer (2013). Kültürel Eleştiri Olarak Antropoloji. (Çev.) B. Cezar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Morris, Brian (2004). Din Üzerine Antropolojik İncelemeler. (Çev.) T. Atay, Ankara: İmge Kitabevi.
• Örnek, Sedat Veyis (1968). Etnolojinin Tarihçesi, Başlıca Ekolleri, Görevleri. DTCF Antropoloji Dergisi, Sayı 4, s. 165-193.
• __________ (1973). Türk Halkbiliminin Sorunları. Türk Dili Dergisi, Ekim, C. 27, S. 257, s. 385-391.
• __________ (1974). Türk Folkloru. Türk Dili Dergisi, Şubat, C. 29, S. 269, s. 455-9.
• __________ (1979). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• __________ (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• __________ (1998). Eğitimde ve Öğretimde Halkbilim. Folklor/Edebiyat, S. 16, s. 9-11.
• __________ (2000). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Sahlins, Marshall (2012). Batı’nın İnsan Doğası Yanılsaması. (Çev.) E. Ayhan ve Z. Demirsü, İstanbul: bgst Yayınları.
• Tandoğan, Zerrin (2010). Anthropology in Turkey: Impression for an Overview. Other People’s Anthropologies: Ethnographic Practice on the Margins, Chapter 5, (Ed.) A. Bošković, New York: Berghahn Books, s. 97-109.
• Toprak, Zafer (2013). Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji. İstanbul: Doğan Kitap.
• Turan, Metin (1998). Aramızdan Ayrılışının 18. Yılında Sonsuzluk Ülkesine Akan Bir Yıldız: Sedat Veyis Örnek. Folklor / Edebiyat, S. 16, s. 5-8.
• Turner, Victor (1980). “Foreword”, Number Our Days. Written by B. Myerhoff, New York: Simon and Schuster.
• Yüce, Osman Nuri (2011). Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde Halkbilimi Çalışmalarının Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Gürbüz Erginer’in Yeri. Millî Folklor, Y. 23, S. 89, s. 21-7.