Geleneksellik - Gerçeklik İlişkisi Bağlamında Bilginin Niteliği ve Folklorda Yalan Haber - I

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 100, 971 - 984, 22.11.2019

Mustafa Duman

https://doi.org/10.22559/folklor.1068

Öz

Yalan haber, son yıllarda bir araştırma alanı olarak dünyanın farklı yerlerindeki araştırmacıların ilgisini çekmektedir. Şimdiye kadar genellikle iletişim alanındaki bilim insanlarının üzerine eğildiği yalan haber konusu, özellikle ABD Başkanı Donald Trump tarafından 2016 yılındaki bir basın toplantısında gündeme getirildikten sonra, ana akım medyanın etkisiyle dünyanın farklı bölgelerinde yankı bulmuş ve yalan haber hakkında yeni bir farkındalık oluşmuştur. Yeni bir çalışma alanı olarak halk bilimcilerin de dikkatini çeken yalan haber konusunda yapılan az sayıdaki çalışmada, yeni bir çalışma alanı olarak kabul edilen yalan haberle ilgili terminoloji ve araştırma yöntemi belirlenmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu makalede, mevcut çalışmalardan farklı olarak yalan haberin ortaya çıkmasında ve yayılmasında etkili olan aktarım ortamları hususu odak noktası olarak belirlenmiştir. Ayrıca, bu aktarım ortamlarının, gerçeklik iddiasında olan metinlerde sunulan bilginin niteliği üzerindeki etkisi tahlil edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda makalede, yalan haberin mahiyeti ve folklorla ilişkisi hakkındaki tartışmalara yer verilmiştir. Diğer taraftan, bilgi paylaşım ortamı ve bilginin üretim ve paylaşımını incelemede halk bilimcinin konumunun ne olması gerektiği hususunda değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ayrıca; bu makale, halk bilimi alanında yeni bir çalışma alanı olarak önerilen yalan haber ile ilgili Türk bilim insanları tarafından kullanılabilecek ortak bir terminoloji oluşturma ve yeni alt çalışma konuları belirleme girişimi olarak da kabul edilebilir. 

Anahtar Kelimeler

yalan haber, geleneksel bilgi, bilginin niteliği, folklor çalışmaları, sözlü gelenek

Kaynakça

• Abrahams, R. D. (1976). The complex relations of simple forms. Folklore Genres, (ss. 193-214). (Ben- Amos, D. Ed.) Texas: University of Texas.
• Akşehirli, S. (2004). Temel anlambilim (semantik) kavramları üzerine bir inceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Allcott, H. and Gentzkow, M. (2017). Social media and fake news in the 2016 election. Journal of Economic Perspectives, S. 31/2, ss. 211–236.
• Bakhtin, M. M. (1986). The problem of speech genres (V. W. Mc Gee, Trans.) Speech Genres and Other Late Essays. (C. Emerson and M. Holquist, Ed.). (pp. 60-102). Austin: University of Texas.
• Barut, E. ve Odacıoğlu, M. C. (2018). Anlambilim teorilerindeki temel ve yan anlam kavramları ve anlambilim-çeviribilim ilişkisi. Tarih Okulu, S.33, ss. 927-943.
• Dundes, A. (1998). Doku, metin ve konteks (M. Ekici, Çev.). Milli Folklor. S. 38, ss. 106-119.
• Dyrud, M. A. (2018). Eleştirel sorgulama ve internet: Şehir efsaneleri ödevi. İnternet Folkloru: Netlore ve netnografi. (M. Ö. Oğuz vd., Ed). Ankara: Geleneksel.
• Ellul, J. (2012). Sözün düşüşü. (H. Arslan, Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Ersoy, R. (2012). Halk bilimi çalışmalarının gelişimine paralel olarak “alan araştırması” kavramını yeniden düşünmek. Milli Folklor. S. 94, ss. 5-13.
• Kitta, A. (2018). Altrenative health websites and fake news: Taking a stab at definition, genre, and belief. JAF, No. 131, pp. 403-412.
• Mould, T. (2018). Introduction to the special ıssue on fake news: Definitions and approaches. JAF, No. 131, pp. 371-378.
• Noyes, D. (2014). Aesthetic is the opposite of anaesthetic: On tradition and attention. JFR, No. 51,pp. 125-175.
• Ong, W. J. (2007). Sözlü ve yazılı kültür: Sözün teknolojileşmesi. (S. Postacıoğlu Banon, Çev.) İstanbul: Metis.
• Pandır, M., Efe, İ. ve Paksoy, A. F. (2015). Türk basınında Suriyeli sığınmacı temsili üzerine bir içerik analizi. Marmara İletişim, S. 24, ss. 1-26.
• Palo, G. (2013). Bilginin toplumsallaşması ve sosyal epistemoloji. AÜ. Sosyal Bilimler Dergisi, S. 51, ss. 75-84.
• Sunata, U. ve Yıldız, E. (2018). Representation of Syrian refugees in the Turkish media. JAJMS, S.7, ss. 129-151.
• Taş, O. ve Taş, T. (2018). Post-hakikat çağında sosyal medyada yalan haber ve Suriyeli mülteciler so- runu. Galatasaray Üniversitesi İletişim, S.29, ss. 183-208.
• Uluk, M. (2018). Hakikat sonrası çağda yeni medya ve yalan haber. Eskişehir: Dorlion.
• Winick, S. D. (2018). Rumors of our deaths: Fake news, folk news, and far away moses. JAF, No. 131, pp. 388-397.
• (Y.a.y.). WhatsApp hits Indian TVs with ads to tackle fake news after chat rumors turn deadly. RT. https://on.rt.com/9jpk.
• Binark, M. (2009). Yeni medya dolayımlı iletişim ortamında olanakların ve ol(a)mayanların farkında olmalı. Evrensel Kültür, (216): 60-63. (Erişim: 09.09.2019) https://yenimedya.wordpress.com/tag/ sanallik.
• Çavuş, G. (2018). Araştırma: Yanlış bilgi gerçeklerden daha hızlı yayılıyor. Teyit. (Erişim: 09.09.2019) https://teyit.org/arastirmaya-gore-yanlis-haber-gerceklerden-daha-hizli-yayiliyor.
• Hern, A, Safi, M. (2019). WhatsApp puts limit on message forwarding to fight fake news. The Guar- dian. (Erişim: 09.09.2019).
• https://www.theguardian.com/technology/2019/jan/21/whatsapp-limits-message-forwarding-fight- fake-news.
• Langin, K. (2018). Fake news spreads faster than true news on Twitter—thanks to people, not bots. Sci- ence. (Erişim: 09.09.2019) https://www.sciencemag.org/news/2018/03/fake-news-spreads-faster- true-news-twitter-thanks-people-not-bots.
• Resnick, B. (2018). False news stories travel faster and farther on Twitter than the truth. Vox. (Erişim: 09.09.2019) https://www.vox.com/science-and-health/2018/3/8/17085928/fake-news-study-mit- science.
• Safi, M. (2019). WhatsApp ‘deleting 2m accounts a month’ to stop fake news. The Guardian. (Eri- şim: 09.09.2019) https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/06/whatsapp-deleting-two- million-accounts-per-month-to-stop-fake-news.
• Waterson, J. (2018). WhatsApp struggling to control fake news in India, researchers say. The Guardian. (Erişim: 09.09.2019).
• https://www.theguardian.com/technology/2018/nov/12/whatsapp-struggling-control-fake-news-india- bbc-study-hindu-nationalism-cheap-mobile-data.