Janus’un İki Yüzü: Seksen Günde Devr-i Âlem Romanının Postkolonyal Eleştirisi

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 102, 361 - 376, 03.05.2020

Gülmelek Doğanay , Betül Bayraktar

https://doi.org/10.22559/folklor.1018

Öz

Kökleri Amerika kıtasının keşfine kadar dayanan kolonileşme hem ekonomik hem
de kültürel bir tahakküm olarak belirir. Kültürel tahakküm, Batı’nın kolonilerde-
ki medenileştirme faaliyetlerini meşrulaştıran oryantalist söylem ile gerçekleşir.
Doğu’yu Batı’nın yaşadığı anın gerisinde bir zaman dilimiyle kendisinden oldukça
uzak bir mekâna hapseden oryantalist bakış, yüz yıllardır kendisini tekrar ederek
günümüze ulaşır ve Doğu’ya ilişkin üretilen bu bilgi edebi eserlerde kurgu malze-
mesi olarak kullanılır. Söz konusu edebi eserler Doğu’yu tuhaf ve gizemli olarak
tasvir eder. Bu noktada nasıl ki postmodernizm modernizmin eleştirisi ise postko-
lonyal yaklaşım da oryantalizmin ve kolonyal düzenin eleştirisini içerir.
Bu çalışmada bir eleştiri metodu olan postkolonyal teori çerçevesinde Jules
Verne’in Seksen Günde Devr-i Âlem anlatısı incelenmiştir. Söz konusu anlatıda
özne-nesne, iktidar-öteki, efendi-köle ve eril-dişil diyalektiği oryantalist bakış ile
kurgulanır. Postkolonyal açıdan bakıldığında Doğu’nun, Batı’nın bilinçaltında
bastırdığı duygularını doyurabildiği bir arzu nesnesi olarak tasvir edildiği görülür.
Doğu ne kadar uzak görünse de dünya yuvarlaktır ve başlangıç noktasına, Batı’ya
geri dönülecektir. Bu yüzden çalışmada, yaratılan ötekinin/Doğu’nun; Batı’nın
kendi alt-beni/Öteki’si olduğu vurgulanır.

Anahtar Kelimeler

postkolonyal eleştiri, oryantalizm, feminist teori

Kaynakça

• Abdülmelik, E. (2007). Krizdeki oryantalizm. M. Kır (Çev.). A. Yıldız (Ed.). Oryantalizm: Tartışma metinleri, ss. 39-77. Ankara: Doğu-Batı.
• Bhabha, H. K. (2007). Les lieux de la culture: une théorie postcoloniale. Paris: Payot.
• Butler, J. (2005). Cinsiyet belası: Feminizm ve kimliğin altüst edilmesi. B. Ertür (Çev.). İstanbul: Metis.
• Chatterjee, P. (1989). Colonialism, nationalism, and colonialized women: The contest in India. American Ethnologist, S. 4, ss. 622-633.
• De Gobineau, A. (1915). The inequality of human races. London: William Heinemann.
• Dirlik, A. (2005). Postkolonyal aura: Küresel kapitalizm çağında üçüncü dünya eleştirisi. G. Doğduaslan (Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar. Ergüden ve O. Akınhay (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Hobsbawm, E. (2005). Giriş: Gelenekleri icat etmek. E. Hobsbawm ve T. Ranger (Ed.). Geleneğin İcadı, ss. 1-18. İstanbul: Agora.
• Işık, B. (2012). Aydınlıktan karanlığa iktidar: Orhan Pamuk romanlarında demiryolu. İstanbul: İletişim.
• Lacan, J. (1994). Fallus’un anlamı. S. M. Tura (Çev.). İstanbul: Afa.
• Lazarus, N. (t.y.), Introuduire les études postcolonial. M. Groulez, C. Jaquet ve H. Quiniou (Çev.). Penser le postcolonial: une introduction critique, ss. 59-78. Amsterdam: Edition Amsterdam.
• Loomba, A. (2000). Kolonyalizm- postkolonyalizm. M. Küçük (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Macherey, P. (2019). Edebi üretim teorisi. I. Ergüden (Çev.). İstanbul: İletişim.
• Mohanty, C. T. (1984). Under western eyes: Feminist scholarship and colonial discourses. Boundary 2, S. 3, ss. 333-358.
• Mutman, M. (2002). Şarkiyatçılık: Kuramsal bir not. Doğu-Batı Dergisi: Oryantalizm II, S. 20, ss. 107-116.
• Parla, J. (2015). Efendilik, şarkiyatçılık, kölelik. İstanbul: İletişim.
• Said, E. W. (1994). Culture and imperialism. New York: Random House.
• Said, E. W. (1997). L’Orientalisme: l’Orient créé par l’Occident. Paris: Edition du Seuil.
• Said, E. W. (2004). Şarkiyatçılık. B. Ülner (Çev.). İstanbul: Metis. Schick, I. C. (2000). Batının cinsel kıyısı: Başkalıkçı söylemde cinsellik ve mekânsallık. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt. Spivak, G. C. (1988). Can the subaltern speak? London: Macmillan.
• Spivak, G. C. (2009). Les subalternes peuvent-elles parler? J. Vidal (Çev.). Paris: Amsterdam.
• Tekeli, İ, ve S. İlkin: (2004). Cumhuriyetin harcı: Modernitenin altyapısı oluşurken. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Türker, F. K. (2015). Bir kolonyalist propaganda: Viktorya devri İngiliz çocuk edebiyatında oryantalizm.
• Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, Medeniyetler İttifakı Enstitüsü Medeniyet Araştırmaları Anabilim Dalı. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Verne, J. (2016). Seksen günde devr-i âlem. P. Güzelyürek (Çev.). İstanbul: İthaki.
• Yalçınkaya, Ş. (2008). Yol metaforu ve klasik Türk edebiyatında arayış yolculukları. Varlık Dergisi, S. 1209 ss. 4-9.
• Yeğenoğlu, M. (1999). Peçeli fanteziler: Oryantalist söylemde kültürel ve cinsel fark. F. Keyman, M. Mutman ve M. Yeğenoğlu (Ed.). Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark. ss. 107-159.İstanbul: İletişim.
• Yeğenoğlu, M. (2003). Sömürgeci fantaziler: Oryantalist söylemde kültürel ve cinsel fark. İstanbul: Metis.
• Young, R. (2005). Sex and inequality: The cultural constuction of race. Robert Young (Yaz.). Colonial desire: Hybridity in theory, culture and race, ss. 85-110. London: Routledge.
• Elektronik kaynaklar
• Adams, C.C. (1904) Railroad development in the heart of Africa. The New York Times, http:// query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9E03E0DB1F3AE733A25757C2A9619C94 6597D6CF, Son Erişim Tarihi: 01.04.2017.
• Weedon, C. (t.y.) Postkolonyal feminist eleştiri. www.istiraki.com/postkolonyal-feminizm/ istiraki-postkolonyal-feminist-eleştiri.html. (Erişim: 15.04.2017).