Doğu Türkistan’daki Sosyal Hayatın Edebiyata Yansıması: Bıyık Macerası

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 109, 39 - 54, 01.02.2022

Reyila Kaşgarlı

https://doi.org/10.22559/folklor.1990

Öz

Çağdaş Uygur edebiyatında hikâye, 20. yüzyılın başlarında gelişmeye başlar. Realizm akımı 1949 yılından sonra yerini, sosyalist realizme bırakır. 1956 yılındaki Fikir Özgürlüğü sloganı ile topluma yararı olmayan mevki sahiplerinin eleştirildiği hiciv hikâyelerle canlanan Uygur hikâyeciliği, 1958 yılındaki Yerli Milliyetçiliğe Karşı Mücadele sloganıyla başlatılan aydınlara yönelik darbeden dolayı siyasi sınırlara hapsedilir. 1966-1976 yıllarında gerçekleşen Kültür Devriminde kayda değer bir eser yayımlanamaz. 1980’li yıllarda Çin’in kalkınma politikası nedeniyle baskı, bir nebze de olsa gevşer. Bu durum Uygur edebiyatına tarihî şahsiyetleri ve millî değerleri konu alan hikâyeleri kazandırır.
1990’lı yıllardan itibaren Memtimin Hoşur; Deli, Bıyık Macerası, Kenarlı Bardak, Altın Dişli Köpek, Domuzlara Bayram gibi hikâyeleriyle Çağdaş Uygur Edebiyatına yeni bir soluk getirir. Hoşur’un hikâyeleri hâlihazırdaki sorunları, Çin işgalinin Uygurların toplumsal yaşamında bıraktığı izleri, mizahi bir üslupla dile getirir.
Bıyık Macerası adlı hikâye, dünyadan tecrit edilen Doğu Türkistan’da yaşanan bazı sosyal sorunların tipik örneklerini yansıtması bakımından özel bir yere sahiptir. Bu çalışmada, metne dayalı inceleme yöntemi kullandım. Amacım, Bıyık Macerası’nın önemini ortaya koymak ve Doğu Türkistan konusunda farkındalık oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Uygur hikâyeciliği, bıyık macerası, Memtimin Hoşur

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

BYP-2018-28270

Teşekkür

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimine desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

The Reflection of Social Life in East Turkestan to Literature: Moustache Adventure

Öz

Story in Modern Uyghur Literature has started to develop at the beginning of the 20th century. The movement of realism gives its place to socialist realism after 1949. Uyghur story telling, which aroused through ironic stories in which dignitaries with no use for the society were criticized, was enclosed to the political limits due to the coup towards the enlightened started by the slogan Struggle Against Local Nationalizm in 1958. No significant work was published in the Culture Revolution taking place between 1966-1976. The pressure was released to some extent based on the development policy of China in 1980s. This added stories that are about historical figures and national values in Uyghur literature.
Memtimin Hoshur brought a breathe of fresh air to the Modern Uyghur Litureture with his stories such as Deli (Insane), Bıyık Macerası (Moustache Adventure), Kenarlı Bardak (Glass with Sides), Altın Dişli Köpek (Dog with Golden Tooth), Domuzlara Bayram (Feast for Pigs). The stories of Hoshur voices the current problems, the traces of the Chinese occupation on the social life of Uyghurs in a humorous style.
The story entitled Moustache Adventure has a special place in terms of reflecting some typical examples of the social problems happening in East Turkestan, which is isolated from the rest of the World. I used text-based research method in this study. My purpose is to exhibit the importance of Moustache Adventure and create awareness about East Turkestan.

Anahtar Kelimeler

Uygur story telling, moustache adventure, Memtimin Hoshur

Proje Numarası

BYP-2018-28270

Kaynakça

• Aksu, M. (2016). Bıyık macerası (Çev.). Çağdaş Uygur Hikâyelerinden Seçmeler, Ankara: Gazi Kitabevi, s. 225-256
• Çanışev, S. (2016). Göz Yaşlarıyla Islanan Topraklar, (Çev. İdikut), Ankara: Gece Kitaplığı
• Çetişli, İ. (2009). Metin Tahlillerine Giriş-2, Ankara: Akçağ
• Doğan, L. (2021). Muallimin mektubu (Çev.). Türk Dünyasında İsyan ve Başkaldırı-Edebiyata Yansıyan Özgür Ruh (Ed. Orhan Söylemez ve Samet Azap). İstanbul: Kesit, s. 625-630
• Forster, E. M. (1982). Roman Sanatı (Çev. Ünal Aytur). İstanbul: Adam
• Hasancan, A. (2016). Çağdaş Uygur yazarı Mehmet Emin Hoşur ve eserleri, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (8), s. 1-9.
• Hoşur, M. (1991). Burut macirasi. Tarim Jornili (1), s. 20-29.
• İnayet A. (2009). Çağdaş Uygur edebiyatında bir hikâye: çenıkış, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi IX (2), s. 73-117.
• İsmayil A, İslam M. (1993). Hazirki Zaman Uygur Edipliri. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Komisyon (2006a). Uygur Edebiyati Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Komisyon (2006b). Uygur Edebiyati Tarihi 4/1. Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Komisyon (2006c). Uygur Edebiyati Tariih 4/2. Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Polat, M. (1985). Uygur Edebiyatıda Proza. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Rozi, Y. (1991). “Burut macirası”ning kimmiti, Tarim, (12), s. 144-146
• Sartekin, E. A. (2006). Uygurçe Neşr Kilingan Tebbiy Edebiy Eserler Katalogi 2. Ürümçi: Şincan Halk Sıhhıye Neşriyatı.
• Sultan A. (2001). 20-Esir Uygur edebiyatinin umumiy ehvali, İlmiy Makaliler Toplimi. Ürümçi: Şincan Üniversitesi Neşriyatı. s.1-37.
• Sultan, A. Abdurehim, K. (2002). Uygur Bügünki Zaman Edebiyat Tarhxi. Ürümçi: Şincan Üniversitesi Neşriyatı.
• Süvürof, S. (2010) , Men Keçken Keçikler, bs.3, Pekin: Milletler Neşriyatı
• Tatlik E. (2004). 1949. yildin burun Şincangda Uygur tilida neşir kilinğan gézit-jornallar, Şinciang Tezkiriçiliki Jornili (3). s. 51-58.
• Zaman, N. (1984). Hazirki zaman Uygur edebiyatining şekillinişi hekkide bezi karaşlirim, Şincang Universiteti İlmiy Jornili, ( 4), s. 86-96
• https://www.youtube.com/watch?v=CWkmKnBmf-Y&t=70s (Erişim: 01.12. 2020)