Zerdüştilik ve Yezîdîlik İnançlarının Romanlarda Ele Alınışı

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 114, 517 - 532, 02.05.2023

Hünkar Karaca Yalçın

https://doi.org/10.22559/folklor.2406

Öz

Edebiyat ürünlerinde bireyin yaşantısı ele alındığı gibi toplumların ortak zihin dün-yası, tarihi dönüm noktaları, inançları ve kültürleri de konu edilir. İnanç kavramı da toplumların kimliğini şekillendiren önemli olgulardandır ve sanat-edebiyat ürünleri-ne etki etmiştir. Başlangıçtan bugüne Türk romanında birçok toplumsal konu ele alınmış yazarlar, edebiyat yoluyla hem içine doğdukları toplumları hem de “öteki” olarak kabul edilen toplumların inançlarını, inançlarından doğan kültürel niteliklerini eserlerinde anlatmışlardır. Bu inançlar incelendiğinde azınlık olarak kabul edilen Zerdüşti ve Yezîdi toplumlarının dinleri ön plana çıkmaktadır. Romanlarda İslami-yet, Hristiyanlık ve Yahudilik ile karşılaştırılan bu iki inancın arka planındaki felse-feye, düğün, cenaze gibi törenlerdeki ritüellere etkilerine yer verilmiş, inanç ve “mil-li” kimlik kavramlarının nasıl kemikleşmiş birer yapı haline geldiği işlenmiştir. Ayrı-ca romanlarda güçlü kültürlerin ve dinlerin bulunduğu Orta Doğu bölgesinde bu az sayıdaki toplumların değer yargılarını günümüze kadar nasıl korudukları da anlatıl-mış, bölgedeki güçlü devletlerle yaşadıkları çatışmalara da yer verilmiştir. Bu çalış-mada Türk romanında Yezîdî ve Zerdüşti inançlarının yansımaları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

zerdüştilik, Yezidilik, roman

The Discussion of Zoroastrianism and Yezidisim Belief Systems in Novels

Öz

Along with individuals lives, literary works address shared mental worlds of
societies, historical milestones, beliefs, and cultures. The concept of belief is also
one of the factors that shape societies’ identities and art-literary works. Turkish
authors have discussed both the societies they were born into and the beliefs of the
“other” societies, as well as the cultural characteristics arising from their beliefs, in
their works from the past to the present. When these beliefs are examined, it is clear
that the religions of the Zoroastrians and Yazidis, both of whom are considered
minorities, are at the forefront. In novels, these two beliefs were compared with
Islam, Christianism, and Judaism, and their underlying philosophies, their effects
on rituals in ceremonies such as weddings and funerals, and how the belief and
“national” identities became an entrenched structure were discussed. Furthermore,
the novels discussed how these societies perceived minorities maintained their
value judgments in the Middle East, where dominant cultures and religions are
present, as well as their conflicts with strong states in the region. In this study, the
reflections of Yezidism and Zoroastrianism in Turkish novel has been discussed.

Anahtar Kelimeler

Zoroastrianism, Yezidisim, novel

Kaynakça

• Ahmet Teymûr Paşa, (2008). Arap kaynaklarına göre Yezidiler ve Yezidilerin doğuşu (E. Tanrıverdi, Çev.) Ataç.
• Alıcı, M. (2021). Kadîm İran’da din-mecûsî geleneğinde tektanrıcılık ve düalizm ilişkisi. Milel Nihal.
• Bekiroğlu, N. (2012). Nar ağacı. Timaş.
• Çelik, Ş. (2011). Yezidilerin yaşam pratikleri ve kimlik algısı. Mukaddime, 4, 159-174.
• Fığlalı, E. R. (2014). Günümüz İslâm mezhepleri. İzmir İlahiyat Vakfı.
• Gündüz, Ş. (2003). Mecûsîlik. İslâm Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı.
• Guest. J. S. (2007). Yezidilerin tarihi (İ. Bingöl, Çev.) Avesta.
• İşcan, B. (2010). Yolculuğun gölgesinde cinayetler. Doğan.
• Karay, R. H. (1939). Yezidin kızı. Semih Lütfi.
• Karpat, K. (2009). Osmanlı’dan günümüze edebiyat ve toplum. Timaş.
• Layard, A. H. (2000). Ninova ve kalıntıları (Z. Avşar, Çev.) Avesta.
• Livaneli, Z. (2017). Huzursuzluk. Doğan.
• Okçu, D. (2021). Yezidilik ve yezidiler. Ekin.
• Orpak, O. (2018). İran kimlik inşasında zerdüştlük [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] İstanbul Üniiversitesi.
• Russell, G. (2016). Unutulmuş krallıkların varisleri orta doğu’nun yok olan dinlerine yolculuk (A. Kayapalı, Çev.) Koç Üniversitesi.
• Sırma. T. S. (2018). İyiyi ve kötüyü bilme ağacı. İletişim.
• Süvari, Ç. C. (2002). Yezidilik örneğinde etnisite, din ve kimlik inşası [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Hacettepe Üniversitesi.
• Taşğın, A. (2013). Yezidiyye. İslâm Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı.
• Tığlı, A. (2004). Zerdüşt hayatı ve öğretisi. Beyan.
• Uludağ. S. (1988). Adî b. müsâfir. İslâm Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı.
• Yalkut, S. B. (2002). Tavus’un halkı: Yezidiler. Metis.
• Yazıcı, M. (2019). Refik Halid Karay’ın Yezid’in kızı romanında Yezidilik, Yezidler ve bazı tespitler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 255-264. Yılmaz, D. (2000). Kutup yıldızları. Ötüken