Biyopolitikanın Tatar Edebiyatındaki Görünümü: Kolhoz ve Kamp

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 118, 413 - 426, 01.05.2024

Alp Eren Demirkaya

https://doi.org/10.22559/folklor.2628

Öz

Bu makale, Tatar edebiyatının farklı dönemlerinde kaleme alınan klasik eserlerinden
Mirsey Emir’in Agıydil adlı uzun hikâyesini ve Fevziye Beyremova’nın Kırık
Sırt romanını Michel Foucault tarafından kullanılan, daha sonraları Giorgio
Agamben’in eleştirileriyle şekillendirilen biyopolitika kavramıyla bir okuma
çalışmasıdır. Sovyet Rusya’da 1917 Ekim İhtilâli’nin ardından bireysel mülkiyetin
ortadan kaldırılarak toprak mülkiyetinin devlet eline geçmesinin somutlaşmış
en temel göstergesi olan kolhozlar kurulmuştur. Kolhozların tesisiyle iktidarla
varlıklı köylüler çok geçmeden karşı karşıya gelmiştir. Sovyet Hükümeti “kulak”
olarak yaftaladığı varlıklı köylüleri kolhoz sistemi içerisinde kalmayı reddettikleri
gerekçesiyle Sibirya steplerine, Kazak bozkırlarına, Solovki adalarına ve yeni
endüstri sahalarından Magnitogorskiy kampına sürgüne göndermiş, durağanlığa ve
ölüme terk etmiştir. Sistemin içerisinde yer almak istemeseler de kolhoz sınırları
dışarısında hayatta kalamayacağını düşünen köylüleri ise üretim seferberliğine
dâhil ederek eylemsizliklerini ortadan kaldırmıştır. Agıydil’in başkişileri İlyas
ve Gayaz köylerindeki kolhoz sisteminin işleyişindeki aksaklıkları gidermek,
komsomol teşkilatı mensuplarını üretime koşmak için üstün çaba göstermişlerdir.
Hikâyedeki karakterlerin eylem/eylemsizlik zıtlığı, İvan Gonçarov’un Oblomov
romanı merkeze alınarak işlenmiştir. Sovyet döneminin eksiklerini yansıtan Kırık
Sırt’ta ise kulak yaftasıyla köylerinden Magnitogorskiy’deki kamplara gönderilen
Asılgerey ve ailesinin trajik hayatı konu edilmiştir. Anlatı boyunca kamplardaki
ağır yaşam koşulları, kadın bedeninin teşhiri, nüfusun kontrolü ve denetimi,
hastalıklarla verilen kayıplar roman kişilerinin yaşadıklarından hareketle eleştirel
bir tavırla sunulmuştur. Söz konusu eleştiriler insan bedenine yönelik ölümü
önceleyen biyopolitik yaklaşımlara olmuştur. Kolhozlar ve kampların iktidarın
bedenle ilişkisini açığa çıkaran en somut mekânlar olması Tatar edebiyatında
biyopolitik bir okuma yapmayı mümkün kılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Biyopolitika, kolhoz, kamp, Tatar edebiyatı, Oblomov

Reflection of Biopolitics in Tatar Literature: Kolkhoz and Camp

Öz

This article constitutes a comparative analysis of Mirsey Emir’s novella “Agıydil”
and Fevziye Beyremova’s novel “Kırık Sırt,” both recognized as seminal works within
Tatar literature, composed in distinct historical periods. This analysis is conducted
through the lens of the concept of biopolitics as articulated by Michel Foucault and
subsequently nuanced by the critiques of Giorgio Agamben. In the context of Soviet
Russia following the October Revolution of 1917, the establishment of kolkhozes
emerged as a fundamental manifestation of the eradication of individual property
rights and the transfer of land ownership to the state. However, this transition
engendered discord between the government and affluent peasants in a relatively
brief span. Designated as “kulaks” by the Soviet regime, these affluent peasants
were forcibly relocated to various remote regions such as the Siberian and Kazakh
steppes, the Solovetsky Islands, and the Magnitogorskiy camp—an emerging
industrial enclave—due to their refusal to acquiesce to the kolkhoz system, resulting
in their marginalization and demise. Meanwhile, peasants who, though unwillingly,
recognized their dependency on the kolkhoz system were integrated into the state’s
mobilization efforts, thereby negating their passive stance. Within the narrative
framework of “Agıydil,” protagonists Ilyas and Gayaz ardently endeavor to rectify
the operational deficiencies within the kolkhoz system in rural villages and motivate
Komsomol members to actively participate in production. The juxtaposition of action
and inaction among the characters is examined with reference to Ivan Goncharov’s
novel “Oblomov.” Conversely, “Kırık Sırt” elucidates the tragic plight of Asılgerey
and his family, designated as kulaks, who are exiled from their village to the camps
in Magnitogorskiy. The narrative critically depicts the harsh living conditions within
the camps, the objectification of the female body, the pervasive surveillance and
control over the populace, and the toll of diseases, drawing upon the characters’
experiences. Such critiques underscore the biopolitical paradigms that prioritize
the regulation and, ultimately, the mortality of the human body. The portrayal of
kolkhozes and camps as tangible loci of governmental intervention with the body
facilitates a biopolitical reading within Tatar literature.

Anahtar Kelimeler

Biopolitics, kolkhoz, camp, Tatar literature, Oblomov

Kaynakça

• Agamben, G. (2013). Kutsal insan: Egemen iktidar ve çıplak hayat (İ. Türkmen, Çev.) Ayrıntı.
• Aleksandroviç, İ. V. (2016). Sotsial’no-politiçeskiye aspekti deyetel’nosti sel’skogo komsomola tsentral’nogo çernozem’ya v 1930-1935 godah [1930-1935 Yılları Arasında Merkez Kara Toprak Bölgesi Kırsal Komsomol Teşkilatının Faaliyetlerinin Sosyal ve Siyasi Yönleri] [Doktora tezi] Tambovskiy Gosudarstvennıy Tehniçeskiy Universitet.
• Bedir, U. (2014). Oblomovluk üzerine. Varlık (1276), 28-31.
• Beşirli, H., Ünal, A. (2018). Sovyet Birliği döneminde Kırgızistan’da gençlerin politik toplumsallaştırılmaları (sosyalizasyonu) Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (28), 21-35.
• Beyremova, F. (2005). Kırık sırt: Romannar. Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Beyremova, F. (2013). Milletěme ḫězmet ittěm: publitsistik hem fenni popular yazma. Ayaz Neşriyatı.
• Emir, M. (2021). Povestlar hem hikeyeler. Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Ergün, O. (2018). Jeopolitik kontrolden biyopolitik kontrole. Bitlis Eren Üniversitesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 3 (4), 32-57.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin doğuşu (M. A. Kılıçbay, Çev.) İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2007). İktidarın gözü ( I. Ergüden, Çev.) Ayrıntı.
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar ( I. Ergüden, Çev.) Ayrıntı.
• Gallemova, E. G. (2020). Tatarstan hem Tatar halkı tarihı XX gasır-XXI gasır başı. Tatar Balalar Neşriyatı.
• Güler, Ö. (2016). M. Foucault’nun biyo-politika görüşünün M. Hardt ve A. Negri’nin siyaset felsefesine etkileri [Yüksek lisans tezi] Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gonçarov, İ. A. (2006). Oblomov (S. Eyüboğlu-E. Güney, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Heyrullina, E. S., Davutov, G. F. (2021). 1917-1960 yıllar Tatar edebiyatı. Kazan Devlet Üniversitesi Yayınları.
• Lemke, T. (2014). Biyopolitika (U. Özmakas, Çev.) İletişim.
• Maslov, S. S. (2007). Kolhoznaya Russiya -istoriya i jizn’ kolhozov-. [Rusya’da Kolhoz: Kolhozların Tarihi ve Kolhozlarda Yaşam] Navka.
• Olcay, T. (2004). İvan Gonçarov: Oblomov’un dünyasına bir bakış. Litera, (16), 153-168.
• Öksüz, G. (2020). Kamp esaretinden edebiyata: Şalamov ve Kolıma öyküleri. Nobel.
• Özakın, D. (2020). Muselmann ve Dohodyaga: Nazi ve Sovyet toplama kamplarında yaşayan ölüler. Lectio Socialis, 4 (2), 125-138.
• Özdemir, B. (2016). Rusya’nın kırsal kesiminde komünist gençler birliğinin (komsomol) kuruluşu ve Sovyet iktidarının güçlenmesindeki rolü: 1918-39. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 19-30.
• Ponomarev, B. N. (1963). Sovetlar soyuzı kommunistlar partiyesě tarihi. Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Sütcü, G. (2016). İvan Gonçarov’un Oblomov ve Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar eserlerinde yabancılaşma teması, Karadeniz, 29 (Mart), 188-198.
• Tagızade, L. (2006). Sosyalist realizm: Kökeni, oluşum süreci ve kavramı, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3 (4), 7-24.
• Yarullina Yıldırım, R. (2022). Tatar yazarı Mirsey Emir’in Agıyděl (Ak İdil) uzun hikâyesi üzerine bir değerlendirme, The XXIV Internatioanl Scientific Symposium, 11-15.