“İKİ ABDULLAH’IN OYNADIĞI KÖŞE KAPMACADA VEYAHUT ALİCENGİZ OYUNUNDA” EDGAR ALLAN POE İZLERİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 22, 30.07.2022

Derya Kılıçkaya

Öz

İlk defa 6 Eylül-23 Eylül 1941’de Tasvir-i Efkâr’ın 4807-4824 numaralı nüshaları arasında yayımlanan “Abdullah Efendi’nin Rüyaları”, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın aynı adı taşıyan ve ilk baskısı 1943 senesinde yapılan hikâye kitabının içinde yer alır. Abdullah Efendi, bu hikâyede pek çok şeyle imtihan edilir. Metinde, korku edebiyatı \ gotik edebiyat dendiğinde akla gelen ilk isimlerden olan ve Tanpınar’ı bir hayli etkilemiş Edgar Allan Poe’nun ve hikâyelerinin izlerini görmek mümkündür. Bu edebiyat, en çok karanlık ve ölüm ile ilgilidir. Poe’nun ölümcül ve karanlık eserleri Tanpınar’a da tesir etmiştir. Tanpınar’ın hikâyesi de tıpkı Poe’nunkiler gibi yeterince karanlık ve gizemlidir. Korkutucu bir metin olan “Abdullah Efendi’nin Rüyaları”nda, Poe’nun metinlerinde de görülebilen pek çok gotik motifle karşılaşmak mümkündür. Hikâye boyunca “dehşet”e düşen Abdullah Efendi, kasvetli mekânlarda olağanüstü şeyler yaşar. İçinde bulunduğu durum ve verdiği tepkilerle Edgar Allan Poe’nun rahatsız edici ve rahatsız edilen kişilerini anımsatır. Kesik başlar, fanteziler, ifritler, mahluklar \ yaratıklar, sıkıntı verici gotik yerler, esrarlı \ ürpertici odalar, silik\ belirsiz\ gizemli kadınlar, dirilmeler, halüsinasyonlar, hayaller, gölgeler, hayaletler, kötü ruhlar, korkunç çocuklar, lanetler, tenha sokaklar, cesetler, ıssız evler, parçalanmış vücutlar, metafizik gizler, uğursuz nesneler, şeytanın büründüğü hayvanlar… Tüm bunlar, Poe’nun hikâyelerinde de rahatlıkla görülebilen gotik motif ve unsurlardır. Hikâyedeki en önemli korkutucu öge ise ölümdür. Ölüm merkezli korkulu hayallerin ve halüsinasyonların bir hikâyesi olan “Abdullah Efendi’nin Rüyaları”, iki Abdullah’tan hangisinin sahih hangisinin hayal ürünü olduğunun tam olarak anlaşılamadığı bir metindir. Bu makalenin amacı ise Poe’nun hikâyelerinden hareketle, Tanpınar’ın metnindeki gotik motifleri, korku unsurlarını; yani Edgar Allan Poe’nun izlerini araştırıp bulmaktır. Bu araştırma yapılırken Poe’nun hikâyeleri ile Tanpınar’ın metnini karşılaştırma yoluna gidilecektir.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Efendi'nin Rüyaları, Ahmet Hamdi Tanpınar, Edgar Allan Poe

Teşekkür

Bu makaleyi, 11 Nisan 2020’de 22 yaşında koronadan kaybettiğim İTÜ Uçak Mühendisliği son sınıf öğrencisi kardeşim Emircan Kılıçkaya’ya ithaf ediyorum.

Kaynakça

• Acehan, Abdullah. “Ahmet Hamdi Tanpınar, Enis Behiç Koryürek ve Peyami Safa’da İspirtizma.”, ZfWT, s.3 (2011): 221-244.
• Ağaoğlu, Reyyan. “Polisiye Eserin Toplumun Şiddeti Algılama Biçimi ile Etkileşimi: Edgar Allan Poe ve Halide Edip Adıvar Eserleri Üzerine Eleştirel Söylem Analizi.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Akpınar, Soner; Çebin, Burcu Yılmaz. “İkinci Yeni Şiirinde Phoenix ve Pan’ın Simgesel Anlamları.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 39 (2015): 14-25.
• Arık, Şahmurat. “Dönüşüm ve Geçmiş Zaman Elbiseleri Üzerine Bir Mukayese Denemesi.”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 27 (2013): 65-77.
• Arseven, Tülin. “Benlikten Kaçışın Öyküsü: Abdullah Efendi’nin Rüyaları”, Folklor / Edebiyat, s.61 (2010): 105-120.
• Arslan, Fatih; Demirtaş Önder, Çiçek. “Elif Şafak’ın Pinhan Romanında ‘Gotik’ Kazı.” Sosyal Bilimler Dergisi =The Journal of Social Science, s. 47 (2020): 504-511.
• Aslan, Hanife. “Öykünün Hafızası: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Oğuz Atay’ın Hikâyelerinde Hatırlama Biçimleri.” Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi, 2020.
• Atlı, Ferda. “Abdullah Efendi’nin Rüyaları Hikâyesinde Korkunun Hükümranlığı.”, SUTAD, s. 42 (2017): 201-230.
• Ayhan, Emine. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Abdullah Efendi’nin Rüyaları’ Hikâyesinde ‘Ulusal Alegori.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2011.
• Boy, Zehra Çınar. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Abdullah Efendi’nin Rüyaları’ Adlı Hikâyesinde ‘Gölge’ Arketipi”, The Journal of International Civilization Studies =Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, s. IV \II (2019): 166-179.
• Büyükarman, Didem A. “Moralızade Vassâf Kadri ve Süleyman Sûdî’nin Ortak Romanları Millî Cinâyât Koleksiyonu.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s.40 (2009): 190-208.
• Çağın, Şerife. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerinde Ağaç ve Çiçek Sembolizmi.” TÜBAR, s. XLV (2019): 35-59.
• Dilber, Kadir Can. “Poe’nun Ligeia ve Şişede Bulunan Not Öykülerinde Tanpınar’ın Geçmiş Zaman Elbiselerini Aramak –Alice’in Düş(üş)ünde Düşsel Kronotop’u ve Anima’yı Yakalamak-.“ Litera: Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, s. 28 (2018): 53-69.
• Doğan, Pelin. “Öteki Olarak Anne ile Kurulan Tekinsiz İç-İçelik: Edgar Allan Poe’nun ‘Morella’ Adlı Kısa Öyküsü.” Gaziantep Unıversıty Journal Of Socıal Scıences, s. 20 (2021): 125-135.
• Doğan, Ahmet Selim. “Türk Kültüründe ve Erzurum Erkek Barlarında Tavuk (Horoz) Motifi.” EKEV Akademi Dergisi, s.57 (2013): 449-460.
• Duman, Mehmet Akif. “Ricœur’nün Paradoks Teorisi ve Bühler’in Gestalt’i Bakımından Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Abdullah Efendi’nin Rüyaları’ İsimli Hikâyesi.” Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], s. 10 (2019): 116-146.
• Eliuz, Ülkü. “Parantezlenen Yaşam: Abdullah Efendi’nin Rüyaları.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, s. 32 (2020): 1602-1620.
• Ertem, Cengiz. “Andre Gide ve Dostoyevski’de İkilik Teması üzerine Düşünceler.” Turkish Studies, s. 8 \ 19 (2013): 281-286.
• Foça, Serhat; Yenişehirli, Mesut Mert. “Kyme (Aiolis) Güney Nekropolisi’nden Bir Çocuk Mezarı.”, Cedrus The Journal Of Mcrı, s.IX (2021): 151-167.
• Gümüş, Seval Şahin. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Hikâye ve Romanlarında Oyun.” Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, 2005.
• Harmancı, Meriç. “Ali Cengiz Hikayesi İzdüşümünde Kahramanın Görünmez Gücü: Metamorfoz”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, s. 32 (2015): 209-228.
• Issı, A. Cüneyt. “Bir Şiirinin Penceresinden Tanpınar’ın ‘Abdullah Efendi’nin Rüyaları’-Uyanışın Mukadder Olduğu Rüyalar-.“, Türk Dili, s. 761 (2015):107-114.
• İren, Ceren. “20. Yüzyıldan Günümüze Sanatta Böcek Formu.” Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2017.
• Karabulut, Merve. “Luıse Rınser’ın “Kızıl Kedi” Ve Edgar Allan Poe’nun “Kara Kedi” Adlı Öykülerine Psikanalitik Bir Yaklaşım.”, Filoloji Alanında Akademik Çalışmalar – II, Ed. Gülnaz Kurt, 105-122. Ankara: Gece, 2020.
• Kılıçkaya, Derya. “Oğuz Atay’ın “Unutulan” ve “Korkuyu Beklerken” Adlı Hikâyelerinde Gotik Unsurlar.”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 7 (2016): 685-696
• Kılıçkaya, Derya. “Tanpınar’a İlham Veren Edgar Allan Poe Kadınları.” Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, s. 2 (2020): 88-102.
• Koç, Damla Can. “Bir Rüya Dalgası: Plastik Sanatlarda Rüya Kaynaklı Resimler.” Ulakbilge, s. 51 (2020): 943-962.
• Narlı, Mehmet. “Tanpınar’da Deliliğin Hâlleri.”, Tanpınar’ın Saklı Dünyası Arayışlar-Keşifler-Yorumlar, Ed. Julian Rentzsch- İbrahim Şahin, 216-240. Ankara: Doğu Batı, 2018.
• Osmanoğulları, Fırat. “Gotik Film: Bir Çerçeve Oluşturma Denemesi ve House of Usher.” Sinefilozofi Dergisi, s. 1 (2016): 22-41.
• Özdemir, Mehtap Işık. “Melankolinin Gölgesinde İki Adam: A. H. Tanpınar ve Mümtaz.”, Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, s. 6 (2012): 157-171.
• Özgör, Cumhur Okay. “Batıl İnançların Korku Sinemasındaki Yansımaları.” SineFilozofi Dergisi, s. 9 (2020): 504-520.
• Pamuk, Orhan. İstanbul Hatıralar ve Şehir. İstanbul: YKY, 2021.
• Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri Tek Cilt \ Özel Basım. Çeviren Öznur Özkaya. İstanbul: Ren Yayınevi, 2020.
• Sağlık, Şaban. “Tanpınar Şiirinde ‘Öznenin Parçalanışı’ ve ‘İç İnsan’.”, Tanpınar’ın Saklı Dünyası Arayışlar- Keşifler-Yorumlar, ed. Julian Rentzsch, İbrahim Şahin, 308-346. Ankara: Doğu Batı, 2018.
• Sarıbaş, Serap., “Kıyamet Sonrası Edebiyatı: Jack London’ın Kızıl Veba Eserinde Pandemi Öncesi ve Sonrası.” International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, s. 6 (2020): 1276-1285.
• Savan, Zehra. “Peyami Safa’nın Romanlarında Spiritüalizm.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Medeniyet Üniversitesi, 2019.
• Şahin, İbrahim. “Tanpınar’ın Şiirlerinde Tahayyülün Niteliği.” Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, s. 9 (2013): 9-31.
• Şahin, İbrahim. “Sanatın ve Sanatkârın Alegorisi Olarak ‘Abdullah Efendi’nin Rüyaları’.” Türk Dili, s. 767-768 (2015): 287-304.
• Taburoğlu, Özgür. Tanpınar Sözlüğü Şahsî Bir Masalın Simgeleri. Ankara: Doğu Batı, 2019.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Mahur Beste. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Hikâyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh, 2017.
• Türkmenoğlu, Sevgül. “Yeraltı Edebiyatı Bağlamında Bir Karşılaştırma: Dövüş Kulübü-Kinyas ve Kayra.” Turkish Studies, s. 8\9 (2013): 2453-2463.
• Yanıkkaya, Zerrin. “Tiyatroda Grotesk ve Bir Örnek Olarak Fernando Arrabal Tiyatrosu.” Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, 2003. Yücesoy, V. Özge. “Korku Edebiyatı (Gotik Edebiyat) ve Türk Romanındaki Örnekleri.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2007.