Vergi Afları Vergi Gelirlerini Artırıyor Mu? Türkiye İçin Müdahale Analizinden Bulgular

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 37 - 56, 28.09.2022

Kadir Karagöz

Öz

Geçmişi çok eskilere dayanmakla birlikte, özellikle son 50 yılda tüm dünyada sıklıkla başvurulan vergi affı olgusu politik ve ekonomik açıdan yoğun tartışmalara konu olmaktadır. Vergi affının temel politik motivasyonunu seçmen tercihlerini etkilemek oluştururken, başlıca ekonomik gerekçesi ise vergi gelirlerini artırmaktır. Bir asra yaklaşan cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye’de de değişik kapsamlarda çok sayıda vergi affı yürürlüğe girmiştir. Bu af uygulamalarının 1994 sonrası dönemde vergi gelirleri üzerinde beklenen yükseltici etkiyi sağlayıp sağlamadığının araştırıldığı bu çalışmada, müdahale analizinden elde edilen bulgular söz konusu pozitif etkinin ortaya çıkmadığına işaret etmektedir. Ancak bu sonuç, vergi aflarının etkili olmamasından ziyade sık uygulanan aflar nedeniyle etkinin ayrıştırılamamasından kaynaklanıyor gibi görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vergi Affı, Vergi Geliri, Müdahale Analizi

Does Tax Amnesties Raise Tax Revenues? Evidence from Intervention Analysis for Turkey

Öz

Although its history dates back to ancient times, the tax amnesty phenomenon, which has been frequently applied all over the world, especially in the last 50 years, has been the subject of intense political and economic debates. While the main political motivation of tax amnesty is to affect voter preferences, its main economic justification is to increase tax revenues. Throughout the history of the republic, which is approaching a century, many tax amnesties in different extents have been put into effect in Turkey. In this study, in which it was investigated whether these amnesty practices provided the expected enhancer effect on tax revenues in the post-1994 period, the findings obtained from the intervention analysis indicate that the said positive effect did not occur. However, it seems as if this result stemmed from the fact that the effect cannot be decomposed due to frequently applied amnesties, rather than the fact that tax amnesties are ineffective.

Anahtar Kelimeler

Tax Amnesty, Tax Revenue, Intervention Analysis

Kaynakça

• Adams, C. (2001), For Good and Evil: The Impact of Taxes on the Course of Civilization, 2. Baskı, Madison Books, Lanham, ABD.
• Akbelen, Z., Aydın, Z. B. ve Polat, O. (2018), Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Gelirleri Üzerine Etkisi: Ampirik Bir Analiz, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (64), 255-270.
• Alm, J., McKee, M. ve Beck, W. (1990), Amazing Grace: Tax Amnesties and Compliance, National Tax Journal. 43, 23-37.
• Alm, J. ve Beck, W. (1991), Wiping the Slate Clean: Individual Response to State Tax Amnesties, Southern Economic Journal. 57, 1043-1053.
• Alm, J. ve Beck, W. (1993), Tax Amnesties and Compliance In the Long Run: A Time Series Analysis, National Tax Journal, 46 (1), 53-60.
• Alm, J., Martinez-Vazquez, J. ve Wallace, S. (2009), Do Tax Amnesties Work? The Revenue Effects of Tax Amnesties During the Transition in the Russian Federation, Economic Analysis & Policy, 39 (2), 235-253.
• Altuğ, E. F., Çak, M., Şeker, M. ve Bingöl, Ö. (2010), Türkiye'de Vergi Bilinci İstanbul Araştırması, İSMMMO Yayınları, No:134, İstanbul.
• Atçeken, F. D., Altundemir, M. E. ve Turan, A. H. (2018), Vergi Aflarının Vergi Uyumuna Etkisi: Kocaeli Örneği, Maliye Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 59-75.
• Baer, K. ve Borgne, E. Le (2008), Tax Amnesties: Theory, Trends, and Some Alternatives, International Monetary Fund, Washington, D.C.
• Bayer, R. C., Oberhofer, H. ve Winner, H. (2014), The Occurrence of Tax Amnesties: Theory and Evidence, WIFO Working Paper, No. 487, Wien, Austria.
• Berksoy, T. ve Kırçiçek, G. E. (2018), Ülkemizde Vergi Aflarının Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi: 2002 ve Sonrası, Journal of Life Economics, 5 (3), 137-152.
• Box, G. E. P. ve Tiao, G. C. (1975), Intervention Analysis with Application to Economic and Environmental Problems, Journal of American Statistical Association, 70, 70-79.
• Bozdoğan, D. ve Şimşek, T. (2018), An Empirical Analysis of the Impact of Tax Amnesties on Tax Incomes Between 1980-2014 in Turkey, International Journal of Eurasia Social Sciences, 9 (32), 1036-1046.
• Çelikkaya, A. ve Gürbüz, H. (2006), Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörlerin Analizi: Bir Alan Çalışması, İktisat-İşletme ve Finans Dergisi, 247 Ekim, 122-139.
• Çetin, G. (2007), Vergi Aflarının Vergi Mükelleflerinin Tutum ve Davranışları Üzerindeki Etkisi, Yönetim ve Ekonomi, 14 (2), 171-187.
• Çetin Gerger, G. (2012), Tax Amnesties and Tax Compliance in Turkey, International Journal of Multidisciplinary Thought, 2 (3), 107-113.
• Çiçek, H. (2006), Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutum ve Tepkileri (İstanbul İli Anket Çalışması), İSMMMO Yayınları, No: 65, İstanbul.
• Çiçek, H., Karakaş, M. ve Yıldız, A. (2008), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Vergi Yükümlülerinin Vergiyi Algılama ve Tutum Analizi: Bir Alan Araştırması, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No: 2008/381, Ankara.
• Das Gupta, A., Lahiri, R. ve Mookherjee, D. (1995), Income Tax Compliance in India: An Empirical Analysis, World Development, 23 (12), 2051-2064.
• Dönmez, R. (1990), Teoride ve Uygulamada Vergi Afları, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, SBE, Eskişehir.
• Dubin, J.A., Graetz, M. ve Wilde, L. L. (1992), State Income Tax Amnesties: Causes, Quarterly Journal of Economics. 107, 1057-1070.
• Ekinci, F., Acar, Y. ve Ekeryılmaz, Ş. (2019), Türkiye’de Vergi Aflarının Çıkarılmasının Altında Yatan Gerekçelerin Tespiti: Probit Model ile Analiz, Sakarya İktisat Dergisi, 8 (2), 177-188.
• Enders, W. (2015), Applied Econometric Time Series, 4. Baskı, Wiley, New York.
• Erol, A., Çiçek, H. ve Karakaş, M. (2009), Diyarbakır İlinde Mükelleflerin Vergiye İlişkin Tutum ve Algı Analizi, İktisat-İşletme ve Finans, 24 (280), 71-103.
• Fisher, R. C., Goddeeris, J. H. ve Young, J. C. (1989), Participation in Tax Amnesties: The Individual Income Tax, National Tax Journal. 42, 15-27.
• Fox, W.F. ve Murray, M.N. (2011), Bayesian Analysis of the Effect of Amnesties on Tax Revenues and Filing Rates Using a Longitudinal Data Model with Endogenous Switching, Center for Business and Economic Research University of Tennessee, February, 1-47.
• Gözen, S. (2018), Vergi Aflarının Vergi Gelirlerine Etkisi Üzerine Ampirik Bir İnceleme, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Güler, H. (2020), Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisinin Olay Analiziyle Ölçülmesi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (1), 256-273.
• Hajawiyah, A., Suryarini, T, Kiswanto ve Tarmudji, T. (2021), Analysis of a tax amnesty’s effectiveness in Indonesia, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 44. İpek, S. ve Kaynar, İ. (2009), Vergiye Gönüllü Uyum Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma, Yönetim ve Ekonomi, 16 (1), 173–190.
• İpek, S., Kaynar, İ. ve Öksüz M. (2012), Vergi Aflarının Yükümlü Psikolojisi Açısından Değerlendirilmesi: Trakya Bölgesi Örneği, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 245-253.
• Kahraman, K. G. ve Yalaman, G. Ö. (2021), Türkiye’de Vergi Aflarının Etkileri: Ampirik Bir Uygulama, Vergi Sorunları, 44 (388), 59-69.
• Kara, H. (2014), The Effects of Tax Amnesties on Tax Revenue and Shadow Economy in Turkey, Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Kaya, A. (2014), Vergi Aflarının Vergi Gelirlerine Etkisi: Türkiye Üzerine Ampirik Bir Analiz, Maliye Dergisi, 167, 184-199.
• Kayan, A. (2000), Verginin Tarihsel Gelişimi ve Sebep Olduğu Bazı Önemli Olaylar, Maliye Dergisi, 135, 80-87.
• Kilonzo, T. M. (2012). The Effects of Tax Amnesty on Revenue Growth in Kenya, A Research Project Submmited in Partial Fulfillment of the Requirement for the Award of the Degree of Master in Business Administration, University of Nairobi, Kenya.
• Kovancılar, B. ve Demirdizen, Ö. (2010), Türk Vergi Suç ve Ceza Sistemine İlişkin Algılamalar (Manisa İli Örneği), Vergi Dünyası Dergisi, Sayı: 340, 138-152.
• Kwiatkowski, D., Phillips, P. C. B., Schmidt, P. ve Shin, Y. (1992). Testing the Null Hypothesis of Stationarity Against the Alternative of a Unit Root: How Sure are We That Economic Time Series Have a Unit Root?, Journal of Econometrics, 54, 159-178.
• Le Borgne, E. (2005), Economic and political determinants of tax amnesties in the US States." Proceedings. Annual Conference on Taxation and Minutes of the Annual Meeting of the National Tax Association. Vol. 98. National Tax Association.
• Lopez-Laborda, J. ve Rodrigo, F. (2003). Tax Amnesties and Income Tax Compliance: The Case of Spain, Fiscal Studies, 24 (1), 73-96.
• Luitel, H. S. ve Sobel, R. S. (2007), The Revenue Impact of Repeated Tax Amnesties, Public Budgeting & Finance, 27, 19-38.
• Malik, A. S. ve Schwab, R. M. (1991), The Economics of Tax Amnesties, Journal of Public Economics, 46, 29-49.
• Mutlu, A. ve Taşçı, K. (2013), Vergi Dairelerinin Mükellefe Davranış Biçimlerinin Vergilemede Gönüllü Uyuma Etkisi: Malatya Örneği, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (45), 214-232.
• Oladele, A. O., Ndalu, T. C. ve Micah, L. C. (2021), Tax Enforcement Measures and Revenue Generation in Nigeria, International Journal of Business & Law Research, 9 (4), 58-66.
• Organ, İ. ve Yegen, B. (2013), Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Oluşumunda Muhasebe Meslek Mensuplarının Rolü: Adana Örneği, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27 (4), 241-271.
• Pehlivan, O. (1998), Kamu Maliyesi, Derya Kitabevi, Trabzon.
• Perron, P. (1989), The Great Crash, the Oil Price Shock, and the Unit Root Hypothesis, Econometrica, 57, 1361-1401.
• Said, S. E., & Dickey, D. A. (1984). Testing for unit roots in autoregressive-moving average models of unknown order, Biometrika, 71 (3), 599–607.
• Sanchez Villalba, M. A. (2017), On the Effectiveness of Repeated Tax Amnesties, Journal of Economics and Political Econumy, 4 (3), 285-301.
• Savaşan, F. (2006). Vergi Afları: Teori ve Türkiye Uygulamaları (“Vergi Barışı” Uygulama Sonuçları), Afyon Kocatepe Üniversitesi İ. İ. B. F. Dergisi, 3 (1), 41-65.
• Tuay, E. ve Güvenç, İ. (2007), Türkiye'de Mükelleflerin Vergiye Bakışı, Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 51, Ankara.
• Uchitelle, E. (1989), The Effectiveness of Tax Amnesty Programs in Selected Countries, FRBNY Quarterly Review, Autumn, 48-53.
• Yardımcıoğlu, M., Akpınar, Y. ve Günay, Y. (2014), Vergi Okuryazarlığı ve Vergisel Farkındalık: Kahramanmaraş Araştırması, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4 (2), 95-119.
• Yolal, M. (2017), Verginin Tarihsel Gelişiminin ve Mali Fonksiyonun Geçmişten Günümüze Değerlendirilmesi, Vergi Raporu, 215, 9-27.
• Yurdadoğ, V. ve Coşkun-Karaca, N. (2017), Türkiye’de Yapılan Ampirik Çalışmalar Işığında Vergi Aflarının Değerlendirilmesi, Eurasian Business and Economics Journal, 8, 134-164.