KUR’ÂN’IN UYKU-ÖLÜM BENZETMESİ BAĞLAMINDA RÜYA-KABİR HAYATI KARŞILAŞTIRMASI

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 2, 47 - 78, 31.12.2021

Nezir Maviş

Öz

Bazılarınca tartışmalı bir mesele olarak görülmekle birlikte, insanın ölümünden başlayarak kıyamet gününde yeniden dirilişine kadar geçen sürede, başka bir âleme/berzah âlemine intikal ederek orada bir hayat yaşadığı hususu, kelâm literatüründe yer edinmiş bir konudur. Bu bağlamda insan, ölümünün ardından kabre konulmasıyla başlayıp kıyamet gününde yeniden dirilişine kadar devam eden sürede ruh-beden unsurlarından ikincisini/bedeni yitirmekte; bedeni çürüyüp aslı olan toprağa dönüşürken, ruhu berzah âleminde farklı bir yaşamla yüzleşmektedir. İnsanın ruh-beden bütünlüğün bulunduğu dünya ya da ahiret hayatına nispetle bu unsurlardan bedeni kaybetmesi nedeniyle “düşük düzeyli” olarak nitelenebileceğimiz kabir hayatını yaşamaktadır. Daha çok “kabir azabı” diye tabir edilen ve Kur’ân ayetlerinden açık bir referans almayan bu hayatın varlığı hadislerle temellendirilmektedir. Bu hususa mesnet yapılan bazı Kur’ânî nasların konuyla bağlantısı ise, ancak dolaylı bir te’ville sağlanabilmektedir. Kabir hayatının var olup olmadığı tartışmalarına girmeksizin, hadislerde belirtildiği üzere, insanın ölümünden sonra yeniden dirilişine kadar ruhsal düzeyinde bir hayat yaşayacağı ve bu hayatta; dünyada yaptıklarına göre iyi ya da kötü bir muamele ile karşılaşacağı inancıyla yapılan bu çalışmada, Kur’ân’ın uyku-ölüm benzetmesi bağlamında rüya-kabir hayatı arasında bir karşılaştırma yapılması amaçlanmaktadır. Böylece hadislerle temellendirilen, Kur’ân ayetleriyle ise, ancak dolaylı olarak ilişki kurulabilen kabir hayatının varlığı pekiştirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, ruh, Kur’ân’ın uyku-ölüm benzetmesi, rüya, kabir hayatı

IN THE CONTEXT OF THE QUR'AN'S ANALOGY OF SLEEP-DEATH COMPARISON OF DREAM-LIFE IN THE GRAVE

Öz

Since man loses the second of the soul-body elements in the period that will start with his being placed in the grave after his death and will continue until his resurrection on the Day of Judgment, he is faced with the life of the world in which this unity is present, or the life in the grave, which can be described as low in comparison to the life that will begin with the resurrection. The existence of this life, which is more commonly referred to as "torment in the grave", is based on hadiths. The connection of some Qur'ānic texts on which this is based, can only be provided indirectly. In this article, it is aimed to reinforce the mentioned interpretation by making a comparison between the dream and life in the grave on the basis of the Qur'ān's analogy of sleep-death.

Anahtar Kelimeler

Kalām, spirit, the Qur’ān’s analogy of sleep-death, dreams, life in the grave

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1364/1945.
• Akot, Bülent. Rüya Tecrübesinin Psikolojik ve Dinî Temelleri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü Din Psikolojisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Arkan, Atilla. “Meşşâî Gelenek Bağlamında İbn Rüşd Felsefesinde Rüya”, Dîvân İlmî Araştırmalar 15 (Şubat 2003), 87-125.
• Ateş, Süleyman, Soru ve Cevaplarla İslâm. 6 cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 2018.
• Aydar, Hidayet. “Kur’ân’da Rüyalar ve Rüyaların Hayata Yansımaları”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005), 39-60.
• Bağdâdî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî. Tefsîrü’t-Ṭaberî -min Kitâbihi Câmi‘ü’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân-. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kahire: Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1422/2001.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şu‘abü’l-imân. thk. Ebû Hâcir Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zaġlûl. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Ṣaḥîḥü’l-Buḫârî. Dımaşk-Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1423/2002.
• Çelebi, İlyas. “Ölüm ve Sonrası”, Kelâm el-Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Baskı, 2013.
• Demirci, Kürşat. “Kabir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 24/35-37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Şah Veliyyullāh Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn el-Fârûkī. Hüccetü’l-lâhi’l-bâliġa. thk. es-Seyyid Sâbık. 2 cilt. Beyrut-Kahire: Dârü’l-Ciyâd, 1426/2005.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Şahıs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 38/270-273. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2010.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şu‘ayb el-Arnavut - Muhammed Kâmil Karabelli. 7 cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâle el-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ferâhidî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Abdülhamîd Hendâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/ 2003.
• Güven, Esra. “Rüyaların Dili: Psikolojide Rüya Çalışmaları”, Türk Psikoloji Yazıları, 18/36 (Aralık 2015), 15-25.
• Hamad, Muhammed b. İbrahim. Müṣtalaḥât fi’l-kütübi’l-‘aḳâid -Dirâsetün ve taḥlîl-. Riyad: Dârü İbn Hüzeyme, 2006.
• Harputî, Abdüllatif. -Tenḳîhü’l-kelâm fî ‘aḳâidi ehl-i İslâm- Kelâm İlmine Giriş -İlâhiyyat, Nübüvvet, Sem‘iyyat, İmâmet- Yayına Hazırlayan: Fikret Karaman. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2016.
• Havvâ, Saîd. Terbiyetüna er-Ruhiyye. Kahire: Dârü’s-Selâm, 6. Baskı, 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Muḳaddimetü İbn Ḫaldûn. thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. 2 cilt. Dımaşk: Dârü Ya‘rub, 1425/2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. byy. Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Karaman, Hayreddin ve dğrl. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr (http://www.insanveislam.org/FileUpload/ ep813891/File/kuran-yolu.pdf).
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtü ehl-i’s-sünne. thk. Fâtıma Yûsuf Eshamî. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, ts.
• Maviş, Nezir. İmâmet Doktrininin Şîa-İmâmiyye İnançlarının Şekillenmesindeki Etkisi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Râġıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. thk. Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Buhûs. Mekke: Mektebetü Mustafâ Nizâr el-Bâz, ts.
• Râzî, Ebû Abdillah (Ebu’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberîstânî. Tefsîrü Faḫri’r-Râzî -el-Müştehir bi’t-Tefsîri’l-kebîr ve Mefâtiḥi’l-ġayb-. 32 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1401/1981.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’ân Ayetleri ve Hadisler Perspektifinden Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Güz, 2018), 79-102.
• Şeltût, Mahmud. el-Fetâvâ -Dirâsetün li-müşkilâti’l-müslimi’l-mu‘âṣır fî ḥayâtihi’l-yevmiyye el-‘âmme-. Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 2001.
• Tehânevî, Muhammed Alî. Mevsû‘atü keşşâfi ıṣtılaḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Alî Dahrûc. trc. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirûn, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘ü’l-kebîr. thk. Beşâr Avâd Marûf. 6 cilt. Beyrut: Dârü’l-Ġarb el-İslâmî, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Âmentü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 3/28-30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ba‘s”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 5/98-100. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ruh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/187-192. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2018.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbüh. 5 cilt. Beyrut: yy. 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an ḥaḳā’iḳı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 3. Baskı, 1430/2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1998.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîrü’l-münîr fi’l-‘aḳîde ve’ş-şerî‘a ve’l-menhec. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 10. Baskı, 1430/2009.