Tefsir ve Tasavvuf Kaynaklarında Vahyin Keyfiyeti ve Devamlılığı Hususundaki Tartışmalar

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 1, 23 - 35, 30.06.2022

Ahmet Küçük , Mohammd Ajmal Hanif

Öz

Bu çalışmamız vahyin keyfiyeti ve kesilip kesilmediği hususunu içermektedir. Bu konuda öteden beri mutasavvıflar ve müfessirlerin da dâhil olduğu diğer ulema arasında ciddi görüş ayrılıkların olduğu bilinen bir gerçektir. Bu farklılıklar her ne kadar son dönem tasavvufunda iyice gün ışığına çıktıysa kökleri ilk dönemlere kadar geriye gitmektedir. Sözlük anlamında vahyin bir türü olarak
sayılabilen ilhamın (ilham ile birlikte sadık rüyalar da lugat anlamında vahiy sayılabilir) terim olarak da vahyin kapsamında değerlendirilip değerlendirilmemesi, dini meselelerde bağlayıcılık arz edip etmemesi hususları hep tartışıla gelmiştir. Tefsir ve Tasavvuf Kaynaklarında Vahyin Keyfiyeti ve Devamlılığı Hususundaki Tartışmalar adlı bu makalemizde örnekleme metoduyla klasik ve modern dönem tefsir kaynaklarıyla tasavvuf disiplinin ana kaynakları esas alınarak farklılıklar ve benzerlikler tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda gerek tefsir ve tasavvuf disiplinindeki vahye ve vahyin devamı iddia olduğu edilen ilhama yönelik farklı yaklaşımlar gerekse müfessirlerin ve mutasavvıfların kendi aralarındaki görüş ve yöntem farklılıkları eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmeye tabi tutularak mukayese edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Tasavvuf, Vahiy, İlham

Discussions on Forms and Continuity of Divine Revelation in Tafsir and Sufi Literature

Öz

Divine revelation (waḥy), as a Qur'anic and religious concept in exegetical sources, is
usually mentioned together with the institution of Prophethood (nubuwwa). Revelation came to its
end with the end of Prophethood. Therefore, although some have evaluated inspiration (ilhām) and
true dream (ruʾyā sādiqa) within the this context of revelation, according to most of Islamic scholars,
it is not permissible to refer to the recevings of the divinely saints as revelation. Revelation, for which
the holy Qur'an designates three pattern of descension, is discussed also in three categories
throughout the history of Islamic intellectual thought. Scholars of tafsir and theologians,
philosophers, and mystics, all hold and bolster different views on the nature of revelation. Claims in
Sufi literature that inspiration can descend to divinely saints -beyond immediate delivery to the
heart- through direct or indirect divine communication from behind a veil and through angles can be
evaluated as an effort to create a conception of revelation that corresponds to the three modes of
revelation, adressed in Qur’an, peculiar to prophets. 

With regard to the issue of continuity of divine revelation, a thorough examination of the Sufi
literature leads to the conclusion that revelation continues to decsend in its verbal form as
inspiration but also, according to some Sufi authorities, in its noun forms unaniously considered as
peculiar to the prophets. Therefore, especially since the period of Sufism’s intermingling with
philosophy, the issues of accommdating sainthood (walāya) within the framework of general
prophethood (nubuwwa ʿāmme), the distinction between revelation and inspiration and its
continuity appear as a very complex, unframed and unlimited field. This can be observed in the

instances addressed in this study. 

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Qur’anic Commentary/Interpretation, Islamic Mysticism, Divine Revelation, Divine Inspiration

Kaynakça

• Mahmûd, Abdülhalîm. el-Medresetu’ş-Şâziliyye el-hedîse ve imâmuhâ Ebu’l-Hasan eş-Şâzilî, Kahire: Dâru’n-Nasr li’t-Tabâʿa, ts.
• Şaʿrânî, Abdülvehhâb. el-Ahlâk el-Metbûliyye, thk. Abdülhalîm Mahmûd, 3 Cilt, Kahire: Matbaʿatü Hasan, 1975.
• Şaʿrânî, Abdülvehhâb. el-Yevâkît ve’l-Cevâhîr fî beyâni ʿakâ’idi’l-ekâbir, 2 Cilt. Kahire: el-Matbaʿtü’l-Ezheriyyeti’l-Mısriyye, 1321.
• Ali Harâzim, b. Barâde. Cevâhirü’l-meʿânî ve bulûguʿl-emanî fî feyzi Sidi Ebi’l-ʿAbbâs et-Ticânî, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1383/1963.
• Ernst, Carl W. Words of Ecstacy in Sufism, Albany: State University of New York Press, 1985.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân Halîl b. Ahmed. Kitabü’l-‘Ayn, b.y.: Mektebetü’l-Hilâl, ts. 3/320.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luğa, 16 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhaâhu’l-arabiyye, 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlim Li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• İbn Manzûr, Muhammed bin Mükerrem bin Ali. Lisânü’l-Arab, 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• Abdurrâzık, Mustafa. ed-Dînü ve’l-Vahyu ve’l-İslâm, b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1364/1945.
• Tûsî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Hasan b. Alî. Et-Tibyân fî Tefsîr’l-Kurân, Beyrut: 10 Cilt. Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân, 4 Cilt. İstanbul: y.y., ts.
• Râgıb el-Isfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredat fî Garîbi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-Maʿrife, 1422/2001.
• Râgıb el-Isfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. Tefsîru Râğıb (Câmiʿu’t-Tefsîr), 22/558.
• Kattân, Mennâʿu. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, “el-Vahy”, çev: İbrahim Görener- Erdoğan Pazarbaşı, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10, (1998), 265-286.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Ku’an Dili, 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Küçük, Hülya. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihine Giriş, İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammad b. Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn, çev. Ahmet Serdaroğlu, 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi tsz.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-İsrâ ila’l-makâmi’l-esrâ ev Kitâbu’l-Miʿrâc, thk. Suʿâd el-Hekîm, Beyrut: Dandara li’t-Tabâʿa ve’n-Neşr, 1408/1988.
• Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid. Keşşefü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, 2 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Kahramân, 1984.
• Abduh, Muhammed - Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü’l-Menâr, 12 Cilt. Kahire: El-Hey’atü’l-Mısriyye el-‘âmme li’l-Kitâb,1990.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-Ahkâm’l-Kur’ân, 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-Gayb, 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1420.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şakir, 24 Cilt. b.y., Müessesetü’r-Risâle,1420/2000.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân, 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-aʿlemî li’l-Matbûʿât, 1393/1973.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. el-Vahyü’l-Muhammedî, Beyrut: Müessesetü ʿİzzu’d-Dîn li’t-Tabaʿa ve’n-Neşr, 1406.
• Beşer, Faruk. “Vahiy: Keyfiyet, Alan ve Devamlılığı Konusunda Bir Anlama Denemesi”, Usul İslam Araştırmaları, 3/3 (Haziran 2005), 43-66.
• Abdülhâlik, Abdurrahmân. el-Fikrü’s-sûfi fî davi’l-Kitâbi ve’s-Sünne, Kuveyt: Mektebetü İbn Teymiyye, 1404/1984.
• Eraslan, Yunus - Çınar, Mahmut. “Vahiy ve İlham Bağlamında Erken Dönem Hanifî Matürîdî Kelâm Sisteminin Tasavvufla İlişkisi”, Kader, 17/2, (2019), 348-379.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şehâbeddin Ömer b. Muhammed. El-Lemehât, (el-Elvâhu’l-imâdiyye ve Kelimatü’t-tasavvuf ile birlikte Seh Risâle az Şeyh-i İşrâk adında kitap olarak basılmıştır), thk. Najaf-Gholī Ḥabībī, Tehran: Encumen-i Şahinşâhiyi Felsefey-i İran, 1397/1977.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan Hakâiki Ğavâmidi’t-tenzîl, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿArabî, 1406/1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddîn İsmail. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1413/1993.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâġî, 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• Abun-Nasr, Jamil. The Tijaniyye: A Sufi Order in the Modern World, (London: Oxford University Press, 1965.
• Hanif, Mohammad Ajmal. Debating Sufism: The Tijāniyya and Its Opponents, Bayreuth: Bayreuth University, Doktora Tezi, 2018. https://doi.org/10.15495/EPub_UBT_00004413
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ahmed b. Mübârek, es-Sicilmâsî. el-İbrîz fî kelami Sidi Abdulazîz ed-Debbâğ , Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri, İstanbul: Beyan Yayınları, 2012, 4/462.
• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-Müfehres, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1408/1987.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahiy” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/440-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• İbn Kadîb el-Bân, Abdülkâdir b. Muhammed. el-Mevâkif el-İlâhiyye, (Abdurrahman Bedevî’nin el-İnsânü’l-kâmil fi’l-İslâm ile birlikte basılmıştır) Kuveyt: Vekâletu’l-Metbûʿât, 1976.
• Zahîr, İhsân İlâhî. Et-Tasavvuf: el-Menşa’ ve’l-masâdir, Lahor: Qavmî Press, 1406/1986.