Arap Dilinde Anlam Değişmesinin Sebepleri

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 2, 283 - 298, 31.12.2022

Ramazan Meşe , Furkan Tayşan

Öz

Dil, insanın varoluşundan beri kullanageldiği en önemli iletişim aracıdır. İnsan duygu ve düşüncelerini dil ile ifade etmekte, diğer insanlarla dil vasıtasıyla anlaşabilmektedir. Dil, doğası gereği değişime ve dönüşüme açık toplumsal bir olgudur. İnsanlık tarihi içerisinde toplumların kullandıkları dildeki kelime hazneleri savaş, göç, devrim, ticari olaylar, sosyal ve kültürel faktörler gibi çeşitli sebeplerden dolayı sürekli bir hareketlilik içerisinde olmuştur. Kimi sözcükler anlam genişlemesine, kimisi anlam daralmasına, kimisi anlam iyileşmesine, kimisi anlam kötüleşmesine, kimisi de anlamın tamamen değişimine uğramıştır. Bu çalışmada ilk olarak anlambilimin önemli konuları arasında yer alan anlam değişmelerinin genel düzeyde hangi yollarla meydana geldiğine değinilmiş, daha sonra Arap dili özelinde anlam değişmesine sebep olan faktörler örnekler ışığında tespit edilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Bu sebeplerden en yaygın olarak görülen dilsel, tarihsel, sosyal, kültürel, siyasi, psikolojik, yabancı dillerin etkisi, sözcüğün yaygın olarak kullanımı ve isim koyma zarureti gibi faktörler ele alınmıştır. Söz konusu değişimler izah edilirken anlambilimle ilişki içerisinde bulunan bilim dallarına başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Dil, Anlambilim, Anlam Değişmesi, Anlam Değişmesinin Sebepleri, Arabic Language, Language, Semantics, Semantic Changes, Reasons for Semantic Changes.

The Reasons for Semantic Changes in The Arabic Language

Öz

Language is the most important communication tool that humans have used since their existence. People express their feelings and thoughts with language and can communicate with other people through language. Language, by its nature, is a social phenomenon that is open to change and transformation. Throughout the history of humanity, the vocabulary in the language used by societies has been in constant motion due to various reasons such as war, migration, revolution, commercial events, social and cultural factors. Some words have undergone semantic extension, some semantic restriction, some semantic improvement, some semantic deterioration, and some completely changed in meaning. In this paper firstly, the ways in which semantic changes, which are among the important subjects of semantics, occur at the general level are explained, and then the factors that cause semantic changes in the Arabic language are discussed in the light of examples. Among these reasons, the most common linguistic, historical, social, cultural, political, psychological, the effects of foreign languages, the widespread use of the word and the necessity of naming are handled. While explaining these changes, the branches of science that are in relation with semantics were applied.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Language, Semantics, Semantic Changes, Reasons for Semantic Changes.

Kaynakça

• Abduttevvâb, Ramazan. et-Tetavvuru’l-Luğavî Mezâhıruhû ve `İleluhû ve Kavânînuhû. 2. Bs. Kahire: Mektebetu’l-Hancî-Dâru’r-Rifâî, 1990.
• Akreş, Hasan. “Tetavvuru’l-Luğa ve Eseruhû fi’l-Kur’ani’l-Kerîm”. Eskiyeni. 29 (Güz 2014): 179-194.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982.
• Asutay, Muhammet Mücahit. Arap Anlambilimi ve Arap Anlambiliminin el-Hasâ’isteki Temelleri. Doktora, Atatürk Üniversitesi, 2003.
• Dâye, Fayiz. İlmu’d-Dilâleti’l-`Arabiyye. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1996.
• Dîvânu Âmir b. Tufeyl. Beyrut: Dâru Sadir, 1979.
• Ebû Şerîfe, Abdulkadir. İlmu’d-Delâle ve’l-Mu`cemu’l-`Arabî. 1. Bs. Amman: Daru’l-Fikr, 1989.
• Ebu Zulâl, Isamuddin Abdulselam. et-Ta`bîr `ani’l-Mahzûri’l-Luğavî ve’l-Muhassini’l-Lafzî fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Doktora, Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2001.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muhadramûn”. 30: 393-394. Ankara: TDV Yay., 2020.
• Enîs, İbrahim. Delâletü’l-Elfâz. 3. Bs. Kahire: Mektebetu Encelu’l-Mısriyye, 1976.
• Ezherî, Ebû Manṣûr Muhammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehzîbu’l-Luğa. Thk. Muhammed ʿAvd Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
• Halîl b. Ahmed, Ebû ʿAbdurrahman el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-ʿAyn. Thk. Mehdî el-Maḫzûmî - ve İbrâhîm es-Sâmerrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Hammad, Ahmed Abdurrahman. Avâmilu’t-Tetavvurul’l-Luğavî. 1. Bs. Beyrut: Daru’l-Endülüs, 1983.
• Hammâş, Salim Süleyman. el-Muˋcem ve İlmu’d-Delâle. 2008.
• Hâzimî, Ulyân b. Muhammed. “Arap Anlam Bilimi”. B.Ü. İslami İlimler Fakültesi Dergisi. Trc. Tahsin Yurttaş 1/2 (2014): 89-112.
• Hilal, Abdulğaffar Hâmid. İlmu’l-Luğa Beyne’l-Kadîm ve’l-Hadîs. 2. Bs. Kahire: Matba‘atü’l-Cebelavî, 1986.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheretu’l-Luğa. Thk. Remzî Munîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ʿAbdullâh b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Meʿânî’l-Kebîr fî Ebyâti’l-Meʿânî. Thk. Sâlim el-Kerenkevî v.dğr. 3 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1368/1949.
• İbn Manzûr. “Lisânü’l-`Arab”. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1707.
• İbn Sîde, Ebû el-Ḥasan ʿAlî b. İsmail b. Sîde el-Mursî. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-aʿẓam. Thk. ʿAbd el-Ḥamîd Hendâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Kınar, Kadir. Anlambilimi ve Arap Anlambilimi. İstanbul: Ravza Yay., 2008.
• Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Köprülü, Orhan F. “Efendi”. 10: 455-456. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Mubârek, Muhammed. Fıkhu’l-Luğa ve Hasâisu’l-`Arabiyye. 2. Bs. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1964.
• Nesefî, Ebû’l-Berekât ʿAbdullâh b. Aḥmed en-. Medâriku’t-Tenzîl ve Ḥaḳâîḳu’t-Teʾvîl. Thk. Yûsuf ʿAlî Budeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’ṭ-Ṭayyib, 1419/1998.
• Ömer, Ahmed Muhtar. İlmu’d-Delâle. Kahire: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• Ömer, Ahmed Muhtar. “Mu`cemü’l-Lüğati’l-`Arabiyyeti’l-Mu`âsıra”. 3368. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Sav, Bahattin. “Anlam Değişmeleri Üzerine Artzamanlı Bir İnceleme”. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 23/1 (2003): 147-166.
• Suyûtî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Muzhir fî ʿUlûmi’l-Luğa ve Envâʿihâ. Thk. Fuâd ʿAlî Manṣûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• Şimşek, Mehmet Ali. Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi. Doktora, Selçuk Üniversitesi, 2000.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-Beyân fî Teʾvîli ʾÂyi’l-Ḳur’ân. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 14 Cilt. b.y.: Muʾessesetu’r-Risâle, 1420/2000.
• Vâfî, Abdulvâhid. İlmü’l-Luğa. 9. Bs. Kahire: Nahdatu Mısr, 2004.