İBN BÂCE’DE BİLGİ TEORİSİ

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 2, 299 - 315, 31.12.2022

Rana Alsalaymeh , Büşra Özdemir

Öz

Bu araştırma İbn Bâce’de Bilgi Teorisi konusunu ele almaktadır. İbn Bâce felsefî tartışmalarında iman ve ilhad arasında tasnif edilen bir konumda bulunan cedelci bir kişilik olarak sayılmaktadır. Onun fikirlerinin araştırılmasını ve gerçek eğilimini ortaya koymak, felsefî görüşlerini inceleyerek gerçek kimliğini tesbit etmek bilimsel olarak önemli bir meseledir.
İşte bizim bu araştırmamızın hedefi de İbn Bâcce’nin felsefi görüşlerini ve bilimsel konumunu ortaya koymaktır. Zira bu araştırma, filozof İbn Bâce'nin ait olduğu felsefî okulunu, taşıdığı rasyonel fikirlerini ve dakik ve derin felsefi anlayışlarını ortaya koymaktadır. Gerçekten de İbn Bâcce aklın cüzlerinin araştırması konusunda derin temellere inmiştir. Akli idrakın konumunu hissî bilgiler ve algıların en yüksek seviyesinde konumlandırmıştır. Ayrıca beş haricî duyu organın ve suretlerden intikal eden bilgilerin dahilî bilgi, kaynaklarıyla arzedilip müşterek bir noktaya gelmedikçe doğru bilgiyi ifade edemediğini ve sağlam bir anlayış vermediğini açıklamıştır. İbn Bacce aynı şekilde manevi imgelerin önemini açıklamış ve onları özel maneviyat ve genel maneviyat olmak üzere iki türe ayırmıştır. İbn Bâcce bu bağlamda özellikle genel ve özel ruhanî suretlere büyük bir önem atfetmiş ve natık suretlerin mahza suretlerden ibaret olduğunu açıklamıştır. Ruhun ne zaman cismaniyetten yükselse, en üstün ruhanî surete dönüşmüş olup natıka kuvvetin onu idrak etmesini sağlayan şey haline geldiğini ifade etmektedir. İbn Bâcce başlıca eserlerinde felsefi görüşlerini desteklemek amacıyla çok sık olmasa da ayet ve hadislerden yararlanır. Ancak o, dini kaynaklar aracılığıyla felsefe ve din arasında bir uyumun varlığını göstermeyi hedeflemez. Onun düşüncesinde din veya ilahi vahiy, felsefi düşünceyi yetkinleştiren bir tamamlayıcı unsurdur.

Anahtar Kelimeler

Bilgi, Epistemoloji, Düşünce, Değerlendirme, Ayet.

نظرية المعرفة عند ابن باجة "دراسة فلسفية"

Öz

يتناول البحث نظرية المعرفة عند ابن باجة، ويعد ابن باجة صاحب شخصية جدلية تنازع الناس في تصنيف فلسفته بين الإيمان والإلحاد، الأمر الذي استدعى دراسة أفكاره والوقوف على حقيقة توجهه وتصنيف فلسفته.
وقد هدف البحث إلى إبراز فلسفة ابن باجة ومكانته العلمية، حيث يعرض البحث مدرسة الفيلسوف ابن باجة وما تحمل من أفكار عقلانية ومفاهيم فكرية دقيقة، فقد تعمق ابن باجة بدراسة أجزاء العقل وأعلى من شأن الإدراك العقلي إلى مستوى يفوق جميع الحواس، وبيّن أن الحواس الخمس الخارجية، وما تنقل من صور لا تعطي تصورًا صحيحًا إلا بعد عرضها على الحواس الداخلية المتمثلة بالحس المشترك، كما بيّن ابن باجة أهمية الصور الروحانية وقسمها إلى نوعين روحانية خاصة وروحانية عامة، وبيّن البحث منهج ابن باجة في تفسير الآيات القرآنية.

Anahtar Kelimeler

معرفة، نظرية المعرفة، الفكر، الاعتبار، التدبر.

Ibn Bajja's Epistemology "Philosophical Study"

Öz

The research deals with Ibn Bajja's epistemology, and Ibn Bajja is considered to be the owner of a dialectical personality that people dispute in classifying his philosophy between faith and atheism, which necessitated the study of his ideas and standing on the direction and classification of his philosophy.
The aim of the research is to highlight the philosophy of Ibn Bajja and his scientific status, Ibn Bajja deepened the study of the parts of the mind and raised the level of mental awareness to a level that surpasses all of the senses, and showed that the five external senses, The images transmitted do not give a correct perception until after they are presented to the internal senses represented by the common sense, as Ibn Bajja showed the importance of spiritual images and divided them into two types: private spirituality and general spirituality. The research showed Ibn Bajja's approach to interpreting the Qur'anic verses.

Anahtar Kelimeler

Knowledge, Epistemology, Thought, Consideration, Verse.

Kaynakça

• ‘Afîfî, Zeyneb. İbn Bâcce ve Ârâuhû’l-Felsefiyye. Mektebetu’s-Sekâfiyye ed-Dîniyye, 1. Basım, 2009.
• ‘İnân, Muhammed ‘Abdullâh. Devletu’l-İslâm fi’l-Endelus. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1417/1997.
• A.O.Ben. Târîhu’l-Felsefeti’l-Hadîse. çev. ‘Abdulmecîd ‘Abdurrahîm, Mısır: Mektebetu’l-Anglo el-Mısriyye, 1. Basım, 1958.
• Bulûz, Muhammed. Bidâyetu’l-Muctehid ve Kifâyetu’l-Muktesid li’bni Ruşd ve Devruhu fî Terbiyeti Meleketi’l-İctihâd. Doktora Tezi. Fes: Muhammed b. Abdullah Üniversitesi Edebiyat ve İnsani Bilimler Fakültesi, 2006-2007.
• Câbir, ‘Ali. Nazariyyetu’l-Me’rife ‘inde’l-Felâsifeti’l-Muslimîn. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1. Basım, 2004.
• Cum‘a, Muhammed Lutfî. Târîhu Felâsifeti’l-İslâm fi’l-Meşrik ve’l-Mağrib. Mısır: Matbaatu’l-Meârif, 1927.
• Durant, William James. Kıssatu’l-Hadâra. çev. Zeki Necîb Mahmûd, vd. Beyrut: Dâru’l-Cîl, Tunus: el-Munazzametu’l-‘Arabiyye li’t-Terbiye ve’s-Sekâfe ve’l-‘Ulûm, 1998.
• el-‘Adevî, Ahmed b. Yahyâ. Mesâliku’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr. Abudabi: el-Mecme‘u’s-Sekâfî, 1. Basım 1423.
• el-‘Avîda, Kâmil Muhammed. İbn Bâcce el-Endelusî el-Feylesûf el-Ahlâk. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1993.
• el-Curcânî, ‘Ali. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1988.
• El-Ezherî, Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî. Tehzîbu’l-Luğa. thk. Muhammed ‘Avd Mur‘ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs el-‘Arabî, 1. Basım, 2001.
• el-Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. el-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî & İbrahim es-Sâmrâî. Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• el-Feyrûz Âbâdî, Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Mektebu Tahkîki’t-Turâs fî Muesseseti’r-Risâle. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle li’n-Neşr, 8. Basım, 2005.
• el-Feyûmî, Muhammed İbrâhîm. Târîhu’l-Felsefeti’l-İslâmiyye beyne’l-Mağrib ve’l-Endelus. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1. Basım, 1997.
• el-Hamevî, Yâkût b. ‘Abdillâh. Mu’cemu’l-Udebâ ve İrşâdu’l-Erîb ilâ Ma’rifeti’l-Edîb. thk. İhsân ‘Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1993.
• el-Hâzimî, Hâlid b. Hâmid. Mustalahu Felsefeti’t-Terbiyeti fî Dav’i’l-Menheci’l-İslâmî. Medine-i Münevvere: Medine İslâm Üniversitesi, 36. Basım, 124. Sayı, 1424/2004.
• el-Mağribî, ‘Ali b. Mûsâ. el-Muğrib fî Hulâ’l-Mağrib. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 3. Basım, 1955.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr el-Hanefî. Muhtâru’s-Sihâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut, Sayda: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ed-Dâru’n-Numûzeciyye, 5. Basım, 1999.
• eş-Şanîtî, Muhammed Fethî. el-Ma’rife. Mısır: Mektebetu’l-Kâhirati’l-Hadîse, 3. Basım, 1962.
• es-Sâvî, es-Sâvî Ahmed. el-Felsefetu’l-İslâmiyye Mefhûmuhâ ve Ehemmiyyetuhâ ve Neş’etuhâ ve Ehemmu Kadâyâhâ. Mısır: Dâru’l-Nasr, 1998.
• eş-Şemâlî, ‘Abduh. Dirâsât fi Târîhi’l-‘Arabiyye el-İslâmiyye. Beyrut: 5. Basım, 1979.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Huseynî. Tâcu’l-‘Arûs. thk. Tahkik Kurulu. Dâru’l-Kutubi’l-Hidâye, ts.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru E‘lâmi’n-Nubelâ. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîr ve’l-E‘lâm. thk. ‘Umar ‘Abdusselâm et-Tedemmurî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1993.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd. el-E‘lâm. Dâru’l-‘İlmi’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Ferhât, Yûsuf. el-Felsefetu’l-İslâmiyye ve E‘lâmuhâ. Cenevre: eş-Şerike eş-Şarkiyye li’l-Matbû‘ât, 1. Basım, 1986.
• Hilmî, Muhammed. Mecelletu Turâsi’l-İnsâniyye. 3. Cilt, 11. Sayı, ts.
• İbn Bâcce, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ, vd. Resâil Felsefiyye. thk. ‘Abdurrahmân Bedevî. Bingazi, Libya: Menşûrâtu’l-Câmi‘a el-Lîbiyye, 1973.
• İbn Bâcce, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ. Kitâbu’n-Nefs. thk. Muhammed Sağîr Hasen el-Ma’sûmî. Şam: 1. Basım, 1960, Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1992.
• İbn Bâcce, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ. Resâilu İbn Bâcce el-İlâhiyye. thk. Mâcit Fahrî. Lübnan: Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 1968.
• İbn Bâcce, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ. Tedbîru’l-Mutevahhid. ts.
• İbn Ebî ‘Useybi’a, Ahmed b. el-Kâsım el-Hazrecî. ‘Uyûnu’l-Enbâi fî Tabakâti’l-Etibbâ. thk. Nezzâr Rızâ, Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî. Mu‘cemu Mekâyîsu’l-Luğa. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd. Telhîsu Kitâbi’n-Nefs. thk. el-Ehvânî. Mısır: Mektebetu’n-Nehda el-Mısriyye, 1. Basım, 1950. İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd. Faslü’l-Makâl. Trc. Bekr Karlığa. İstanbul: İşaret Yayınları.
• İbnu’l-‘İmâd, ‘Abdu’l-Hayy b. Ahmed. Şezerâtu’z-Zeheb fî Âhbâri men Zeheb. thk. Mahmûd el-Arnâût. Şam - Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1406/1986.
• İbrâhîm, Hâmid ‘Ali. el-‘Akl ve’l-‘Aklâniyye fi’l-Felsefeti’l-‘Arabiyye fi’l-Endelus ve Tecelliyâtuhâ ‘inde İbni Bâcce ve İbni Tufeyl ve İbni Ruşd. Doktora Tezi. Şam: Şam Üniversitesi Edebiyat ve İnsani Bilimler Fakültesi, Matba‘atu İbn, Hayyân, 1998.
• Ignatenko, Alexander. Bahsen ‘ani’s-Se‘âdeti’l-Efkâri’l-İctimâ‘iyyeti’s-Siyâsiyye fi’l-Felsefeti’l-‘Ârabiyyeti’l-İslâmiyye. Moskova: Dâru’t-Tekaddum, 1990.
• Kerem, Yûsuf. et-Tabî‘a ve mâ ba’de’t-Tabî‘a. thk. ‘Usmân. Kahire, 1058.
• Kerem, Yûsuf. Târîhu’l-Felsefeti’l-Yûnâniyye. Mısır: Matba‘âtu Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1936.
• M. Rozenthal ve P. Yudin. el-Mevsû‘atu’l-Felsefiyye. çev. Semîr Kerem. Beyrut: Dâru’t-Talî‘a, 1. Basım, 1974, 2. Basım, 2006.
• Matar, Emîre Hilmî. el-Felsefe ‘inde’l-Yûnân. Dâru’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1968.
• Necâtî, Muhammed ‘Usmân. el-İdrâk el-Hissî ‘inde İbni Sînâ. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, 1961.
• Nedratu’n-Na‘îm fî Mekârimi Ahlâki’r-Rasûli’l-Kerîm - Sallallâhu ‘Aleyhi ve Sellem. Cidde: Dâru’l-Vesîle li’n-neşr ve’t-Tevzî’, 4. Basım, ts.
• Özdemir, İlyas. İbn Bâcce Düşüncesinde Kur’an Ayetlerinin ve Hadislerin Felsefî Bağlamları. Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:5, Sayı: 29, Ekim 2018.
• Salîbâ, Cemîl. el-Mu’cemu’l-Felsefî. Beyrut: Dâru’l-Mketebi’l-Lubnânî, 1982.
• Sârim, ‘Ali Bedr. Nazariyyetu’l-İttisâl ‘inde İbni Bâcce. Yüksek Lisans Tezi. Şam: Şam Üniversitesi Edebiyat ve İnsani Bilimler Fakültesi, 2009.
• Van Dyck, Edward Cornelius. İktifâu’l-Kunû‘i bimâ Huve Matbû’, Eşhuru’t-Te’lîfi’l-‘Arabiyye fî Matâbi‘i-Şarkiyye ve’l-Ğarbiyye. Mısır: Matba‘atu’t-Te’lîfi’l-Hilâl, 1986.