Analysis of the Hafız Bekir Sıdkı Sezgin's Qur'an-i Kerim Recitation according to Maqam Styles

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 2, 205 - 218, 29.12.2023

Esra Yılmaz

Öz

As one of the tools used to express feelings and thoughts, music has been utilised by people in many fields throughout history. Music is seen as a means of expressing religious feelings, being used as an educational tool, as a way for military bands to invoke heroic feelings in soldiers, and as way of expressing emotions in joyful and melancholic days. Music was especially born and shaped by rituals of religious origin.
With the spread of the religion of Islam, music became an issue that paved the way for many religious discussions. It should be clearly noted that while many verses in the Qur'an are cited as a source for these discussions, it is very difficult to deduce from these verses whether music is halal (permissible) or haram (prohibited). Additionally, many permissible matters in Islam become prohibited when used maliciously or out of their intended purpose, however, if everything that has a possibility of being used maliciously or outside of its intended purpose is considered haram, this will lead to a path of denying many blessings that Allah has bestowed upon people in this world. Restricting issues out of the possibility of their wrongful misuse and depriving others of this blessings cannot be just. Nevertheless, although the discussion of music as permissible or prohibited has largely existed within the religion of Islam, those involved with Tasawwuf (Islamic Mysticism), also known as Sufis, have generally perceived music as nutrient for the soul. Consequently, Sufis have incorporated music into their worship in order to invoke religious feelings over the centuries.
Religious music is divided into two; the first is Mosque Recitations, and the second is Tekke music (also known as Tasawwuf Music). Mosque Recitation is that which is performed without instrumentals using only vocals and an improvised approach. On the other hand, Tekke music is performed with an instrument and a composed written piece. Within the Mosque Recitation is the Qur’an recitation, which when read in accordance with its rules has a natural phonetic style, meaning that when the Qur’an is recited according to the Maqam (Melodic modes of recitation) requirements, it evokes spiritual feelings to the listeners. Accordingly, there is a connection between the recitation of the Qur'an and the scientific understanding of music. When a connection between the Qur’an and disciplined recitation is established, this causes an artistic sensation to the listener, which experts in the field have name “Fem-i Muhsin”.
Hafız (a title used for a person who has memorised the Qur’an in its entirety) Bekir Sıdkı Sezgin is one of the important musicians to have left his mark on Turkish music, where a discipline was formed after him. He has a very high status due to the value he gave to Turkish music as he became one of the leading names in Turkish music, especially considering the large yet unknown number of students that he personally trained. Hafız Bekir states in interviews that he especially owed his success in the science of music to the Qur'an education he received at a young age, and he emphasises that those who are on the way to becoming good musicians must receive a Qur'an education; additionally, because classical Turkish music lyrics are Arabic and Persian, he argues that the way to correctly pronounce these lyrics is to also know Ottoman Turkish to a high degree. Hafız Bekir was also able to recite the Qur'an to a degree of perfection and was proud of being a Hafız, where he believed that the Qur'an harmonised between his memory and excellent musical knowledge. Hafız Bekir recited the Qur’an according to the suitable Istanbul Maqam of reading, and by using the Maqam befitting the Qur’an recitation, Hafız Bekir was able to take the listeners on a spiritual journey.
A survey of the works produced about Hafız Bekir shows that although there have been many theses, articles, and interviews published about him, there is no specific study on his Qur’an recitation according to the Istanbul Maqam style. In this study, Hafız Bekir’s dual identity as both a musician and Qur’an Hafız is underlined as a way to contribute to the field by revealing this side of Hafız Bekir, and also examining the Qur'an education that he recommends to his students. The recitation of verses 189-194 of the chapter Âli İmrân, which Hafız Bekir recited in the Istanbul Maqam style, is notated with the Mus notation system, and analysed according to the Maqam reading style. The notation is formed based on a sensory evaluation with assistance from experts in the field. This study, as a musical analysis, was produced to reveal the importance of this subject to interested parties.

Anahtar Kelimeler

Qur, Music, Hafız, Maqam, Bekir Sıdkı Sezgin.

Hafız Bekir Sıdkı Sezgin’in Kur’ân-ı Kerîm Tilâveti Makamsal Analizi

Öz

Tarih boyunca mûsikî birçok alanda insanlar tarafından kullanılmaktadır. Mûsikî insanoğlunun duygu ve düşüncelerini ifade ettiği araçlardan biridir. Müzik dini duyguları ifade etme, eğitim aracı olarak faydalanma, askeri bandolarda kahramanlık duygularını coşturma, neşeli ve hüzünlü günlerde duyguları ifade etme vasıtası olarak görülmektedir. Müzik özellikle din kökenli ritüelle doğmuş ve şekillenmiştir.
İslam dininin yayılışıyla beraber tartışmalara zemin hazırlayan bir mesele olmuştur. Açıkça ifade etmek gerekir ki Kur’ân’da bu konuya kaynak gösterilen birçok ayet vardır. Ancak bu ayetlerden helal ya da haram olduğu hükmünü çıkarmak çok zordur. Aslında, İslam dininde helal olan birçok hususun dahi, kötü amaçla ve maksadının dışında kullanıldığı zaman haram olacağı açıktır. Eğer her şeyin kötüye kullanılacağı ihtimalini düşünerek haram olduğu kanaatine varacak olursak, o zaman Allah'ın bize dünyada verdiği birçok nimeti inkâr yoluna gitmiş oluruz. Kötüye kullanılabilir düşüncesiyle bazı konularda kısıtlama yapmak, başkalarını da bu nimetlerden mahrum bırakmak doğru olmamaktadır. İslam dini açısından zaman zaman helal haram tartışmaları içinde konu edilmişse de tasavvuf ile uğraşanlar tarafından müzik, ruha gıda olarak görülmüştür. Bu bağlamda asırlarca süre gelen zaman içinde mutasavvıflar, müziği ibadetlerinin içine sokarak dini duyguları coşturma amaçlı kullanmışlardır.
Dini mûsikî ikiye ayrılmaktadır. Birincisi cami mûsikîsi, ikincisi de tekke mûsikîsidir. Cami mûsikîsi formları enstrüman olmadan sadece sesle ve irtilaci bir şekilde icra edilmektedir. Tekke mûsikîsi formları ise enstrüman ile yapılır ve okunan parça bestelenir. Cami mûsikîsi formu olan Kur’ân tilâveti de kurallarına uygun olarak okunduğunda kendi içinde doğal bir fonetiğe sahiptir. Dolayısıyla Kur’ân tilâveti makamsal olarak izlenen seyri içinde okunduğu zaman dinleyenlere manevi duygular yaşatmaktadır. Bu bağlamda Kur’ân tilâveti ve mûsikî ilmi arasında bağlantı vardır. Bu bağlantı fem-i muhsin dediğimiz alanında uzman kişilerce kurulduğu zaman tilâvet sanatsal bir duyuma sebebiyet vermektedir.
Hafız Bekir Sıdkı Sezgin Türk mûsikîsine damga vurmuş ve ekol olmuş önemli mûsikîşinâslardan biridir. Türk mûsikîsine verdiği değer neticesinde ciddi bir duruşa sahiptir. Bekir Sıdkı yetiştirdiği sayısı belli olmayan öğrenci ile Türk mûsikîsinde önder isimlerden olmuştur. Bekir Sıdkı Sezgin, mûsikî ilminde bu denli başarılı olmasını küçük yaşlarda aldığı Kur’ân eğitimine borçlu olduğunu bizzat röportajlarında ifade etmektedir. Özellikle iyi bir mûsikîşinâs olma yolunda gidenlerin Kur’ân eğitimini mutlaka almaları gerektiğini örneklerle açıklamaktadır. Çünkü klasik Türk mûsikîsi güfteleri Arapça ve Farsçadır. Bu güfteleri doğru telaffuz etmenin yolu Osmanlıcayı iyi bir şekilde bilmekten geçtiğini savunmaktadır. Hafız olmasıyla övünen Sezgin Kur’ân’ı Kerîm’i de kâmil derecede tilâvet etmektedir. Kur’ân hafızlığını ve mükemmel derecede olan mûsikî bilgisini harmanlamıştır. Sezgin İstanbul tavrı Kur’ân-ı Kerîm tilâvetini usulüne uygun şekilde tilâvet etmektedir. Kur’ân tilâvetine yakışan makamları kullanan Sezgin, dinleyenleri manevi bir yolculuğa çıkarmaktadır.
Alanda yapılan çalışmalara baktığımızda Sezgin hakkında birçok tez, makale ve röportaj olduğunu görmekteyiz. Fakat İstanbul tavrı okuduğu Kur’ân tilâveti hakkında hususi bir çalışmaya rastlanmamaktadır. Bu çalışmamızda Hafız Bekir Sıdkı Sezgin’in mûsikîşinâs olmasının yanı sıra “Kur’ân hafızı” kimliği öne çıkarılmaktadır. Sezgin’in bu yönünü ortaya çıkarılarak yetiştirdiği öğrencilerine tavsiye ettiği Kur’ân eğitimi kendi röportajları ele alınarak incelenerek alana katkı sağlamaya çalışılmaktadır. Bekir Sıdkı Sezgin’in İstanbul tavrı tilâvet ettiği Âli İmrân Sûresi 189-194 ayetleri arası kırâati Mus nota yazım sistemiyle notaya alınarak makamsal analizi yapılmaktadır. Notasyon alanın uzman kişilerin desteği ile duyuma dayalı olarak şekillenmektedir. Bu çalışma müzikal bir analiz olup meselenin önemini ilgililere arz etme amaçlı olarak çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, mûsikî, hafız, makam, Bekir Sıdkı Sezgin.

Kaynakça

• Akdoğan, Bayram. “İslâm’da Mûsikînin Hükmü Konusunda İleri Sürülen Âyet ve Hadislerin Tahlili”. Harran Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/22 (2009).
• Akkuş, Murat. “The Reason for The Implementatıon of the Saktah (Accordıng To Hafs’ Report Of Asım Recıtatıon)”. The Journal of International Civilization Studies 2/2 Winter 2017.
• Ateş, Erdoğan. Câmi Mûsikîsi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2020.
• Çoban, Şemsettin. Bekir Sıdkı Sezgin’in Hayatı, Sanatı ve Besteleri . İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Danişmend, İsmail Hâmi. Garp İlminin Kur’ân-ı Kerîm Hayranlığı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1978.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1973.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed İbn İsmail. Sahih-i Buhârî ve Tercemesi. çev. Mehmed Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1989.
• Çetinkaya, Yalçın. Müzik Yazıları . İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• Çoban, Şemsettin. Bekir Sıdkı Sezgin’in Hayatı, Sanatı ve Besteleri . İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Danişmend, İsmail Hâmi. Garp İlminin Kur’ân-ı Kerîm Hayranlığı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1978.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1973.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed İbn İsmail. Sahih-i Buhârî ve Tercemesi. çev. Mehmed Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1989.
• Gazzâlî, İmam. İhyâ. çev. Mustafa Çağrıcı. cilt 2. İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kıraat Eğitiminde Tarikler, Meslekler ve Mesleklerin Temel Eserleri”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13. Bahar 2019.
• Gültaş, Saadet. "Bekir Sıdkı Sezgin’le Mülâkat". San’at ve Kültürde Kök Dergisi 17 (1982).
• Güntekin, Mehmet. İstanbul’un 100 Mûsikîşinâsı . İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.
• Hüseyin Kudsi Sezgin, Ahmet Sadık Hıdır, Yasin Eker. Bekir Sıdkı Sezgin Mûsikîye Vakfedilmiş Bir Ömür. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Karaçam, İsmail. Kur'an-ı Kerim'in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2015.
• Kaynak, Günaydın. Özcan, Nuri. "KAYNAK, Sadettin". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27.10.2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kaynak-sadettin
• Kızılaslan, İshak. “İslami Anlayış ve Oryantalist Yaklaşımda Kur’an’ın Bazı Sanat Dalları ile İrtibatı”. Amasya İlahiyat Dergisi 17 (Aralık 2021), 375-398.
• Klasik Türk Mûsikîsi. “Bekir Sıdkı Sezgin-Âl-i İmran Sûresi 189-194. Ayetler”. YouTube Yayın Tarihi 02.08.2023. https://youtu.be/RgguPNEk-Ik
• Madazlı, Ahmet. Kur'an Okuma Âdâbı. Kayseri: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî en-Nîsâburî. Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru’l-kitabu’l-arabî, 1435/2004.
• Önder, Cengiz. Hâfız-Mûsikîşinâs Hüseyin Sezgin Efendi . Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Paçacı, Gönül. Türk Müzik Geleneğini Yaşatanlar Bekir Sıdkı Sezgin . İstanbul: Boyut Yayın Grubu, 1995.
• Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân Tilâvetinde Türk Tavrı ve Merhum Temsilcileri. İstanbul: Mihrabad Yayınları, 2021.
• Sezgin, Bekir Sıdkı. "Mehmet Râkım Elkutlu". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/55-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Sezgin, Hüseyin Kudsi. "Babam Bekir Sıdkı Sezgin’e Dair". Bekir Sıdkı Sezgin Mûsikîye Vakfedilmiş Bir Ömür. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Sezgin, Hüseyin Kudsi. "Dedem Hâfız Hüseyin Efendi’ye Dair". Bekir Sıdkı Sezgin Mûsikîye Vakfedilmiş Bir Ömür. 25-26. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Tahralı, Mustafa. "Bekir Sıdkı Sezgin Bey’in Ardından". Bekir Sıdkı Sezgin Mûsikîye Vakfedilmiş Bir Ömür. 93-96. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Görmez, Mehmet vd. "Güzellik ve Sanat Allah Güzelliği Sever". Hadislerle İslâm. 533. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Yılmaz, Esra. Kur’ân-ı Kerîm Kırâatinde Müzikal Tavırlar. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2022.