BALKAN SAVAŞLARI SIRASINDA MUHACİRLERİN İSTANBUL’DA GEÇİCİ İSKÂNLARI VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Yıl 2023, , 475 - 487, 19.01.2023

Hasret İpek İlçin , Metin Ayışığı

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1200529

Öz

Göç, çeşitli sebeplerden dolayı insanların yaşadıkları yerlerden başka bir yere geçici ya da kalıcı ikamet icin gerçekleştirdikleri eylemdir. Savaş zamanlarında gerçekleşen göç hareketlerinin sebebi ise öncelikle can emniyetidir. Balkan Savaşları sırasında da ortaya çıkan bu hayati sebep, birçok insanın İstanbul ve Anadolu’ya doğru hareket etmelerine neden olmuştur. Bireysel ya da gruplar halinde İstanbul’a gelen muhacirlerin mümkün olan kısa zamanda iskân ve iaşe edilmeleri gerekliydi. Dönemin İstanbul basınından anlaşıldığı kadarıyla muhacir iskân edilen alanlar çeşitliydi. Camiler, barakalar, kışlalar, han ve oteller bunlardan bazıları ve en önemlileridir. Ancak iskân mahallerinin fiziksel yönden yetersizliği ve hijyen eksikliği muhacirlerin yaşam koşullarını olumsuz etkilemiştir. Böylece kalabalık gruplar halinde yaşayan muhacirler arasında salgın hastalıklar kolaylıkla yayılmıştır. Bütün bu sebepler muhacirlerin biran evvel kalıcı iskân edilecekleri yerlere gönderilmelerini zaruri kılmıştır. Balkan Savaşları sırasında İstanbul’da bir süreliğine misafir edilen bu insanların nerelere iskân edildikleri, söz konusu mahallerde ne gibi sorunlar yaşadıkları çalışmanın temel merakıdır. Bunun yanı sıra, Balkan muhacirleri ile ilgilenen kurumlar, muhacirlere hangi nizamname ve talimatnamelere göre muamele edildiği ve muhacirlerin İstanbul’daki genel durumları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Muhacir, Göç, İskân, Balkan Savaşları

Temporary Settlement of Immigrants in Istanbul During the Balkan Wars and the Problems Encountered

Öz

Migration is the movement of people from their current place of residence to another for a temporary or permanent residence due to various reasons. The reason for migration movements taking place during times of war is primarily the safety of life. This vital reason that also occurred during the Balkan Wars caused many people to move toward Istanbul and Anatolia. It was necessary to settle and subsidise the migrants arriving in Istanbul as individuals or in groups in the shortest time possible. As it is understood from the Istanbul press of the period, migrants were settled in various areas. Mosques, huts, barracks, inns, and hotels were some of these as well as the most important ones. However, the physical inadequacy of the settling locations and lack of hygiene negatively affected the living conditions of the migrants. Consequently, epidemics were easily spread among migrants living in crowded groups. All these reasons made it unavoidable for the migrants to be sent to the places where they were to be permanently settled as soon as possible. The main focus of the study was to investigate where these people hosted in Istanbul for quite a while during the Balkan Wars were settled and what kind of problems they experienced in the locations in question. Institutions dealing with Balkan migrants, according to which regulations and instructions they were treated, and the general situation of the migrants in Istanbul were also investigated in the study.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Immigrant, Migration, Settlement, Balkan Wars

Kaynakça

• Ağanoğlu, Y. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyete Balkanlar’ın makûs talihi göç. İstanbul: Kum Saati.
• Ahmet Cevat. (1329). Kırmızı ve siyah kitap: 1328 fecayii. İstanbul: (t.y)
• Aydın, B. (2013). Muhacir olmak da varmış, rumelili bir kalem efendisinin anıları. (Haz. F. Taşkın ve M. Yeni). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ayışığı, M. (2018). 1912 Balkan Savaşları sırasında İstanbul’a göç eden muhacirlerin durumlarına dair. A. Ş. Duymaz, M.S. Tümtaş ve E. Kijevcanın (Eds.) Uluslararası Multidisipliner Akademik Çalışmalar Sempozyumu 29 Haziran-01 Temmuz 2018 Berlin Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde (145-211. ss). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Besim Ömer (2009). Hanımefendilere Hilal-i Ahmer’e dair konferans. (Haz. İ. Hacıfettahoğlu). Ankara: Kızılay Yayınları.
• Bilecen, T. (2004). Balkan Savaşları sonrasında yaşanan göç hareketlerinin Osmanlı iç siyasetine yansımaları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Durgun, B. (2012). Balkan Harbi’nde ulaştırma hizmetleri. Balkan Savaşları Paneli (03-04 Mayıs 2011) içinde (99-120. ss.). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Er, S. (2012). Balkan Harbi çerçevesinde Osmanlı ordusunun demiryollarını kullanımına bakış. Balkan Savaşları Paneli (03-04 Mayıs 2011) içinde (75-98. ss.). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi. Erdem, U. (2017). Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi (1913-1922). ZfWT, 9(1), 57-80. Erişim adresi https://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/viewArticle/923.
• Erdem, U. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e muhacir komisyonları ve faaliyetleri (1860-1923). Ankara: TTK.
• Halaçoğlu, A. (1995). Balkan Harbi sırasında Rumeli’den Türk göçleri. Ankara: TTK.
• Hall, R.C. (2014). Balkan Wars 1912-1913, consequences. Richard C. Hall (Ed.), War in the Balkans içinde (31-32. ss.) , California: ABC-Clio.
• Horvath, B. (2010). Anadolu 1913. (Çev. Tarık Demirkan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.(orijinal tarih)
• İpek İlçin, H. (2021). Balkan Savaşları sırasında İstanbul’a gelen Balkan muhacirlerinin yaşadığı sorunlar. (Yayınlanmamış doktora tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• İpek, N. (2015). Fetihten Cumhuriyet’e İstanbul’a yönelik göçler. Coşkun Yılmaz (Ed.) Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi içinde (III, 520-530. ss.), İstanbul: İBB Kültür A.Ş.
• Kaya, M. (2013). Balkan Savaşları sırasında Anadolu’ya göçler ve karşılaşılan sorunlar. History Studies, 5(6), 1-16. 10.9737/historyS987
• Kerimi, F. (2001). İstanbul mektupları. (Haz. F. Gökçek). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Kocacık, F. (1980). Balkanlar’dan Anadolu’ya göçler (1878-1890). Osmanlı Araştırmaları, 1(1), 137-190. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/112844.
• McCarthy, J. (2014). Ölüm ve sürgün Osmanlı müslümanlarının etnik kıyımı: 1821-1922. (Çev. F. Sarıkaya). Ankara: TTK. (Orijinal yayın tarihi, 1995).
• Noyan, A. (2019). Son harplerde salgın hastalıklarla savaşlarım. Ankara: Ankara Tıp Fakültesi Yayınları.
• Quataert, D. (2006). 19. yüzyıla genel bakış: ıslahatlar devri 1812-1914. Halil İnalcık-Donald Quataert (Eds.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi içinde (II, 887-1051. ss.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Remond, G. (2007). Bir Fransız gazetecinin Balkan harbi izlenimleri, mağluplarla beraber. (Çev. H. Cevdet, M. Sarıkaya). İstanbul: Profil. (Orijinal yayın tarihi, 1913).
• Sami, Ş. (1317). Kâmus-ı Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• Sezer, C. ve Metin, Ö. (2016). Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Savaşlarında muhacirlere yardımları. Ankara: Türk Kızılayı Yayınları.
• Şimşir, B. (2017). Balkan Savaşlarında Rumeli Türkleri kırımlar-kıyımlar-göçler 1821-1913. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tüccarzâde İbrahim Hilmi (1329). Türkiye uyan, Dersaadet: Kitabhane-i İslâm ve Askerî.
• Zenegora, G. (2014). Balkan Savaşı-kitlesel ölüm ve etnik temizlik. (Çev. Ayle Kayapınar). Belleten, 78(281), 315-342. Erişim adresi https://belleten.gov.tr/ozet/197/tur.
• BOA, BEO. Dosya No: 4109, Gömlek No: 308146, 29 Eylül 1328.
• BOA, BEO. Dosya No: 4132, Gömlek No: 309864, 26 Kânun-u Evvel 1328
• BOA, BEO. Dosya No: 4122, Gömlek No: 309116, 28 Teşrin-i Sâni 1328.
• BOA, BEO. Dosya No. 411, Gömlek No. 308307, 29 Teşrin-i Evvel 1328.
• BOA, BEO. Dosya No. 4165, Gömlek No. 312314, 7 Nisan 1329.
• KA, 72/45, KA, 72/64, KA, 72/41, KA, 11/14, KA, 12/154.1, KA, 287/89
• İstanbul Belediyesi İhsaiyyat Mecmuası, Arşak Garoyan Matbaası, Dersaadet, 1328.
• İstanbul Belediyesi İhsaiyyat Mecmuası, Arşak Garoyan Matbaası, Dersaadet, 1329.
• Âlem, 19 Kânun-u Evvel 1328.
• Alemdar, 14 Teşrin-i Evvel 1328.
• Alemdar, 2 Teşrin-i Evvel 1328
• Alemdar, 28 Teşrin-i Evvel 1328.
• Alemdar, 29 Teşrin-i Evvel 1328.
• Hikmet, 16 Teşrin-i Evvel 1328.
• İkdam, 1 Teşrin-i Evvel 1328.
• İkdam, 2 Teşrin-i Evvel 1328.
• İkdam, 17 Teşrin-i Evvel 1328.
• İkdam, 29 Teşrin-i Evvel 1328.
• İkdam, 1 Teşrin-i Sâni 1328.
• İkdam, 6 Teşrin-i Sani 1328
• İkdam, 19 Teşrin-i Sâni 1328.
• İkdam, 25 Teşrin-i Sâni 1328
• İkdam, 25 Teşrin-i Sâni 1328.
• İkdam, 1 Kânun-u Evvel 1328.
• İkdam, 2 Kânun-u Sâni 1328.
• İkdam, 19 Şubat 1328.
• İkdam, 1 Mart 1329.
• İkdam, 13 Mart 1329.
• İkdam, 14 Mayıs 1329.
• Renin, 18 Teşrin-i Evvel 1328.
• Renin, 24 Teşrin-i Evvel 1328.
• Sabah, 26 Teşrin-i Evvel 1328.
• Sabah, 1 Kânun-u Evvel 1328.
• Sabah, 6 Kânun-u Evvel 1328
• Sabah, 31 Kânun-u Evvel 1328.
• Takvim-i Vekayi, 6 Mayıs 1329.
• Tanin, 12 Teşrin-i Evvel 1328.
• Tanin, 15 Teşrin-i Evvel 1328.
• Tanin, 17 Teşrin-i Evvel 1328.
• Tanzimat, 3 Kânun-u Sâni 1328.
• Tanzimat, 7 Kânun-u Evvel 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 23 Teşrin-i Sâni 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 3 Teşrin-i Evvel 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 12 Teşrin-i Evvel 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 5 Teşrin-i Sâni 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 23 Teşrin-i Sâni 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 26 Teşrin-i Sâni 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 29 Teşrin-i Sâni 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 7 Kânun-u Evvel 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 13 Şubat 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 19 Şubat 1328.
• Tasvir-i Efkâr, 1 Mart 1329.
• Tasvir-i Efkâr, 11 Mayıs 1329.
• Teşrih, 8 Teşrin-i Evvel 1328.
• Teşrih, 21 Teşrin-i Sâni 1328.
• Teşrih, 23 Teşrin-i Sâni 1328
• Yeni Gazete, 24 Teşrin-i Evvel 1328.
• Yeni Gazete, 10 Kânun-u Evvel 1328.