Language Convergence in the Words Borrowed in the Dialects of the Eastern Group in Turkey Turkish

Yıl 2023, , 599 - 608, 26.05.2023

Mesut Kürüm

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1274903

Öz

Turkish dialects of Turkey are one of the main reference sources in determining the issues of Turkish that have not yet been clarified with the many linguistic elements it carries in its structure. For this reason, dialect research in Turkey Turkish has become one of the most interesting fields of Turcology studies, especially in recent years. In the studies, the differences of linguistic elements such as phonetics, morphology and vocabulary are taken into account in the division of Turkish dialects of Turkey, which are divided into three main dialect groups as Eastern, Western and Northeastern Group, and one of them is language convergence. Language convergence has continued as a basic principle in all periods of the Turkish language from our first written documents until today. This situation makes itself felt strongly not only in standard language but also in the dialects. So much so that the borrowed words that enter Turkish and contradict the rule of language convergence have changed in structure and harmonized due to various reasons in the dialects. Although this harmonization sometimes collapses in the Eastern Group dialects due to various reasons, it generally displays a solid appearance in borrowed words. This harmony in the borrowed words is mostly in the form of vowel backness and frontness with regressive and progressive assimilation.
In this study, the appearance of these borrowed words in the Eastern Group dialects in terms of language convergence will be discussed based on the examples and evaluations in the academic studies on Kars, Gümüşhane, Erzurum, Erzincan, Elâzığ, Tunceli, Iğdır, Diyarbakır, Bayburt, and Van Lake North Basin Dialects.

Anahtar Kelimeler

borrowed word, Eastern group dialects, language convergence, Turkish dialects of Turkey

TÜRKİYE TÜRKÇESİ DOĞU GRUBU AĞIZLARINDAKİ ALINTI KELİMELERDE DİL BENZEŞMESİ

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları, yapısında taşıdığı pek çok dil malzemesiyle Türkçenin henüz açıklığa kavuşturulamamış hususlarının tespitinde temel başvuru kaynaklarındandır. Bu nedenle Türkiye Türkçesi ağız araştırmaları, özellikle son zamanlarda Türkoloji çalışmalarının en fazla ilgi duyulan alanlarından biri olmuştur. Çalışmalarda Doğu, Batı ve Kuzeydoğu Grubu olmak üzere üç ana ağız grubuna ayrılan Türkiye Türkçesi ağızlarının bu üç ana ağız grubuna ayrılmasında fonetik, morfolojik ve söz varlığı gibi dil unsurlarındaki farklılıklar ölçü alınmış olup bunlardan biri de dil benzeşmesidir. Dil benzeşmesi, ilk yazılı belgelerimizden bugüne kadar Türk dilinin bütün dönemlerinde temel kaide olarak süregelmiştir. Bu durum sadece ölçünlü dilde değil, ağızlarda da kendisini kuvvetli bir şekilde hissettirmektedir. Öyle ki Türkçeye giren ve dil benzeşmesi kuralına aykırı olan alıntı kelimeler, ağızlarda çeşitli nedenlere bağlı olarak yapıca değişikliğe uğrayıp uyuma girmiştir. Bu uyum, Doğu Grubu ağızlarında çeşitli sebeplere bağlı olarak zaman zaman bozulsa da alıntı kelimelerde genellikle sağlam bir görünüm sergilemektedir. Alıntı kelimelerdeki uyum ise çoğunlukla gerileyici ve ilerleyici benzeştirmeyle ünlü incelmesi ve kalınlaşması şeklinde gerçekleşmektedir.
Çalışmada; Kars, Gümüşhane, Erzurum, Erzincan, Elâzığ, Tunceli, Iğdır, Diyarbakır, Bayburt ve Van Gölü Kuzey Havzası ağızları üzerine yapılmış olan akademik çalışmalardaki örnekler ve değerlendirmeler esas alınarak alıntı kelimelerin dil benzeşmesi yönünden Doğu Grubu ağızlarındaki görünümü değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

alıntı kelime, Doğu grubu ağızları, dil benzeşmesi, Türkiye Türkçesi ağızları

Kaynakça

• Acar, T. (1982). Gümüşhane ve Yöresi Halk Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Buran, A. ve Oğraş, Ş. (2003). Elazığ İli Ağızları. Elâzığ: Örnek Ofset.
• Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/1, 41-54. https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_tr_ozet&makale_id=14716.
• Ercilasun, A. B. (2020). Kars İli Ağızları (Ses Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (1981). Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yayınları.
• Ergin, M. (2000). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Erten, M. (2011). Diyarbakır Ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1978). Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayınları.
• Gönen, M. E. (2003). Van Gölü Kuzey Havzası Ağızları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Günay, K. (2018). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Güngör, H. (2017). Tunceli İli Ağızları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Koç, A. (2021). Iğdır İli Ağızları (İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Kürüm, M. (2021). Bayburt ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metinler-Sözlük). (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Mansuroğlu, M. (1959). Türkiye Türkçesinde Ses Uyumu. TDAY-Belleten, 7, 81-93. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38133/440163.
• Özek, F. (2009). Doğu Grubu Ağızlarında Ünlü Uyumlarının Bozulması. Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, 1 (1), 135-146. https://www.dieweltdertuerken.org/makale-detay/dogu-grubu-agizlarinda-unlu-uyumlarinin-bozulmasi-10.
• Sağır, M. (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.