Investigation of Basin Development in Başkale Basin with Geomorphometric Analysis

Yıl 2019, , 19 - 38, 30.08.2019

Halil Zorer , Saadettin Tonbul

https://doi.org/10.18069/firatsbed.536045

Cited By: 6

Öz

BAŞKALE HAVZASI’NDA HAVZA GELİŞİMİNİN JEOMORFOMETRİK ANALİZLERLE İNCELENMESİ

Öz

Başkale Havzası Doğu Anadolu platosunun güneydoğusunda yer alan yüksek
bir havzadır. Zap Suyu’nun en kuzey kolu olan Çığlı Suyu tarafından drene
edilen havza engebeli bir araziye sahiptir. Bu çalışmada Başkale Havzası’nın
sahip olduğu jeomorfik havza özellikleri nicel olarak incelenmiştir.
Neotektoniğin etkin olarak gözlemlendiği bölgede inceleme alanı önemli bilgiler
içermektedir. İnceleme alanı Başkale Fay Kuşağı denetiminde gelişmiş çek-ayır
oluşumlu bir havzadır. Sahip olduğu jeomorfolojik özellikler açısından havzada
profil, yükselti, eğim analizleri yapılmıştır. Havzanın oluşum ve gelişimini
açıklamayı desteklemek amacıyla, havza drenaj asimetrisi, havza asimetrisi,
havza rölyefi, rölyef oranı, dağ önü sinüslülük oranı, hipsometrik eğri ve
hipsometrik integral indisleri uygulanmıştır. Havzadaki tektonizmanın deformasyon
etkisi, yapılan nicel incelemelerle ortaya konmaya çalışılmıştır. Yapılan
araştırma sonucunda Başkale Havzası’nın yüksek, engebeli, çok eğimli bir
araziye sahip olduğu, bununla birlikte havzanın maruz kaldığı tektonik
aktiviteyle asimetrik bir havza morfolojisine kavuştuğu görülmüştür. Ayrıca
havzanın sahip olduğu güçlü tektonik aktivite havzanın batısı ile doğusu ve
kuzeyi ile güneyi arasında farklı jeomorfolojik oluşumlara sebep olmuştur. Bu
durum dolayısıyla havza morfometrisini de etkilemektedir. 

Anahtar Kelimeler

Başkale, Havza, Jeomorfometri, Tektonizma

Kaynakça

• ACARLAR, M., BİLGİN, A.Z., ERKAL, T., GÜNER, E., ŞEN, A.Ş., ELİBOL, E., GEDİK, İ., HAKYEMEZ, Y., UĞUZ, M.F., 1991. Van Gölü Doğu ve Kuzeyinin Jeolojisi, MTA Raporları, No: 9469 (yayımlanmamış), Ankara.
• ARDOS, M., 1996, Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• AVCI, V., SUNKAR, M., 2017. Jeomorfik İndislerle Varto Havzası'nda (Muş) Tektonik Aktivitenin Belirlenmesi International Congress on the 75th Anniversary of TGS - TCK 75. Kuruluş Yılı Uluslararası Kongresi.
• BAHADIR, M., ÖZDEMİR, M. A., 2011. Acıgöl Havzası’nın Sayısal Topoğrafik Analiz Yöntemleri ile Morfometrik Jeomorfolojisi. The Journal of International Social Research, 4(18), 323-344.
• BİLGİN, T., 1983. Genel Kartoğrafya-I (2.baskı), İ.Ü.Edb.Fak.Yay. No:1898, İstanbul.
• BİLGİN, T., 2006. Genel Kartografya II. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• BULL, W.B., 2007. Tectonic Geomorphology of Mountains: A New Approach to Paleoseismology. WileyBlackwell, USA.
• COX, R.T., 1994. Analysis of drainage basin symmetry as a rapid technique to identify areas of possible Quaternary tilt-block tectonics: an example from the Mississippi Embayment. Geological Society of America Bulletin, 106, 571-581.
• CÜREBAL, İ., ERGİNAL, A. E., 2007. Mıhlı Çayı Havzası’nın Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfik İndislerle Analizi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(19), 126-135.
• DEWEY, J. F., HEMPTON, M. R., KİDD, W. S. F., ŞAROĞLU, F., ŞENGÖR, A. M. C., 1986. Shortening of Continental Lithosphere: The Neotectonics of Eastern Anatolia - A Young Collision Zone, In: Coward, M.P. and Ries, A.C., (edts.), Collision Tectonics, Geol. Soc. London Spec. Pub. 19 (R.M. Shackleton), pp. 3-36.
• ELBAŞI, E., ÖZDEMİR, H., 2018. Marmara Denizi Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi. Coğrafya Dergisi, 36, 63-84.
• ELİBÜYÜK, M., YILMAZ, E., 2010. Türkiye’nin Coğrafi Bölge ve Bölümlerine Göre Yükselti Basamakları ve Eğim Grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-55.
• ERGİNAL, A. E., CÜREBAL, İ., 2007. Soldere Havzasının Jeomorfolojik Özelliklerine Morfometrik Yaklaşım: Jeomorfik İndisler ile Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 203-210.
• ERİNÇ, S., 2012. Jeomorfoloji I. Güncelleştirenler: Ahmet ERTEK - Cem GÜNEYSU, İstanbul: Der Yayınları, No: 284.
• EROL, O., 1993. Türkiye'nin Doğal Çevre ve Yöreleri (Natural Regions and Environs of Turkey). Ege Üniversitesi Ege Coğrafya Dergisi, 7, 13-41.
• HARE, P. W., GARDNER, T. W., 1985. Geomorphic indicators of vertical neotectonism along converging plate margins, Nicoya Peninsula, Costa Rica. Tectonic geomorphology, 4, 75-104.
• HEMPTON, M.R., 1987. Constraints on Arabian Plate Motion and Extensional History of The Red Sea, Tectonics, 6, 687-705.
• KARABULUT, M., KÜÇÜKÖNDER M., TOPUZ, M., 2013. Alata (Erdemli) Deresi’nin jeomorfometrik analizi. A. Demirci & Y. Arı (Ed.), Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 450–459). İstanbul: Coğrafyacılar Derneği.
• KELLER, E. A., PINTER, N., 2002, Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape, Second Edition, Prentice Hail, New Jersey.
• KETİN, İ., 1977. Türkiye’de Başlıca Orojenik Olaylar ve Paleocoğrafik Evrimi, MTA Enst. Der. 88, 1-5.
• KOÇ T., 2013. Türkiye’nin Morfometrik Özellikleri, Prof Dr İlhan Kayan’a armağan Kitabı s:435.
• KOÇYİĞİT, A., 2005. 2005.01.25 MW 5,9 Sütlüce (Hakkari) Depreminin Kaynağı: Başkale Fay Kuşağı, GD Türkiye, Deprem Sempozyumu, 23-25 Mart 2005, Kocaeli.
• KOÇYİĞİT, A., BEYHAN, A., 1998. A New Intracontinental Transcurrent Structure: The Central Anatolian Fault Zone, Turkey. Tectonophysics. 284, 317-336.
• KOÇYİĞİT, A., YILMAZ, A., ADAMİA, S. KULOSHVİLİ, S., 2001. Neotectonics of East Anatoloian Plateau (Türkiye) and Lesser Caucasus: Implication for transition from thrusting to stirike-slip faulting. Geodinamica Acta, 14, 177-195.
• KOULI, M., LYDAKIS-SIMANTIRIS, N., SOUPIOS, P., 2007. GIS-based aquifer modeling and planning using integrated geoenvironmental and chemical approaches. Crete, Greece: Technological Educational Institute of Crete, Department of Natural Resources and Environment.
• KURTER, A., HOŞGÖREN, Y., 1986. Jeomorfoloji Tatbikatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1944.
• OAKES, H., 1958. Türkiye Toprakları, Türk Yüksek Ziraat Mühendisleri Birliği Neşriyatı, Sayı:18, İzmir.
• ÖZDEMİR, H., 2011, Havza Morfometrisi ve Taşkınlar, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (Ed: Deniz Ekinci), İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları No: 6, Sayfa: 507-526, İstanbul.
• ÖZŞAHİN, E., 2013. İstanbul İlinin Anadolu Yakasının Jeomorfolojik Özellikleri. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı.
• PEREZ-PENA, J.V., AZOR, A., AZANON, J.M., KELLER, E.A., 2010. Actiand tectonics in the Sierra Nevada(Betic Cordillera, SE Spain): Insights from geomorphic indexes and drainage pattern analysis. Geomorphology 119, 74-87.
• PIKE, R.J., EVANS, I., HENGL, T., 2008. Geomorphometry: A Brief Guide. In: Hengl, T. and Reuter, H.I., Eds., Geomorphometry—Concepts, Software, Applications, Series Developments in Soil Science, Vol. 33, Elsevier, Amsterdam, 3-33.
• SAYDAMER, M., 1976. İran Sınırı Boyunca Yapılan Jeolojik Çalışmanın Nihai Raporu, MTA Raporları, No: 5622 (yayımlanmamış), Ankara.
• SILVA, P.G., GOY, J.L., ZAZO, C., BARDAJI, T., 2003. Faulth generated mountain fronts in southeast Spain: Geomorphologic assessment of tectonic and seismic activity. Geomorphology 50, 203-225.
• STRAHLER, A. N., 1952. Hypsometric (Area-Altitude) Analysis of Erosional Topography. Boston, USA.: Geological Society of America Bulletin, 63.
• SÜMENGEN, M., 2008. 1:100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Başkale L52 Paftası, No:61, MTA, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• ŞAROĞLU, F., GÜNER, Y., KIDD, W.S.F. ŞENGÖR, A.M.C., 1980. Neotectonics of Eastern Turkey: New Evidence for Crustal Shortening and Thickening in a Collision Zone EOS, Transactions American Geophysical Union, 61(17), 360.
• ŞENEL, M., ACARLAR, M., ÇAKMAKOĞLU, A., DAĞER, Z., ERKANOL, D., ÖRÇEN, S., TAŞKIRAN, M.A., ULU, Ü., ÜNAL, M.F., YILDIRIM, H., 1984. Özalp (Van)-İran Sınırı Arasındaki Alanın Jeolojisi. MTA Raporları, No: 7623 (yayımlanmamış), Ankara.
• ŞENGÖR, A.M.C., 1980. Türkiye’nin neotektoniğinin esaslar, Türkiye Jeoloji Kurumu, Ankara, s40. TANOĞLU, A., 1947. Türkiye’nin İrtifa Kuşakları, Türk Coğrafya Dergisi, IX-X, 37-63.
• TAPPONNIER, P., 1977. Evolution Tectonique du Systeme Alpin en Mediterranee: Poimçonnement et Ecrasement Rigide-Plastique, Bulletin de la Société Géologique de France S7-XIX (3), 437-460
• TONBUL, S., 1996. Bingöl Dağı’nın Volkan Morfolojisi ve Volkanizma-Tektonik İlişkileri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 311–340.
• TONBUL, S., SUNKAR, M., 2011. Batman’da Yaşanan Sel ve Taşkın Olaylarının (31 Ekim-1 Kasım 2006) Sebep ve Sonuçları, Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları 5, 237-258.
• TOPAL, S., ÖZKUL M., 2018. Determination of Relative Tectonic Activity of the Honaz Fault (SW Turkey) Using Geomorphic Indices. Pamukkale Univ Muh Bilim Derg. PAJES-18199, DOI: 10.5505/pajes.2017.18199.0
• TUNÇDİLEK, N., 1969. Türkiye Eğim Haritası, İ.Ü. Coğ. Ens. Yay. No:56, İstanbul. YILDIRIM, A., KARADOĞAN S., 2011. Raman Dağları Güneyinde (Dicle Vadisi) Morfometrik ve Morfotektonik Analizler. D.Ü.Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 154-166.
• ZORER, H., 2014. Başkale (Van) Havzası’nın Fiziki Coğrafyası, Basılmamış Doktora Tezi. Fırat Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.