To J. Maddonald Kınneır Cyprus: Famagusta, Larnaca, Nıcosıa

Yıl 2019, , 381 - 398, 31.01.2019

Ayşegül Kuş

https://doi.org/10.18069/firatsbed.538743

Öz

Cyprus is one of the three islands of the
Mediterranean. Due to its geo-strategic position it has drawn the attention of
the people and has become an important settlement since the early periods. Firstly,
the island is on the location which dominates the Mediterranean region and due to
this fact from past to present it has become the focus of interest of many different
states which aimed to establish domination. In fact, throughout the course of
history nearly every state which emerged in Anatolia, Syria, North Africa, and
Europe tried to establish domination over Cyprus and as an island Cyprus was exposed
to many invasions and conquests. The Ottomans, being eager to expand and guarantee
their domination over the island, conquered the island in 1571 and made it the part
of their homeland. Thus the island became an important center of the Turkish-Islamic
culture. Cyprus, one of the most frequently visited places by travelers from
the ancient times on also drew the attention of some of the Western travelers
having viisted the Ottoman lands.  Those travelers
narrated their own observations regarding the island, and they provided important
information which can help us to understand the historical and socio-cultural development
of the island. One of these travellers having narrated his own observations related
to the island is J. McDonald Kinneir, who visited the island in the first half
of the 19th century.  Making use of his
travelogues, the aim of this study is to try to enlighten the physical,
geographic, administrative, political and socio-cultural structure of the island
and make some contributions to the history of thei sland.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, physical structure, administtative and political structure, socio-cultural structure, Kinneir

J. MACDONALD KINNEIR’E GÖRE KIBRIS: MAĞUSA, LARNAKA, LEFKOŞA

Öz

Kıbrıs, Akdeniz’in üç büyük adasından
birisidir. Jeo-stratejik konumu gereği erken dönemlerden beri, insanlığın
ilgisini çekmiş ve önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Ada, her şeyden önce,
eski ve büyük bir uygarlık beşiği olan Akdeniz havzasına hâkim bir konumdadır
ve bu özel durumu nedeniyle, geçmişten günümüze bu bölgelerde hâkimiyet kurmak
isteyen pek çok devletin ilgi odağı olmuştur. Nitekim tarihsel süreç içerisinde
Anadolu, Suriye, Kuzey Afrika ve Avrupa’da ortaya çıkan hemen her devlet, Kıbrıs
adası üzerinde hâkimiyet tesis etmeye çalışmış; bir ada olarak Kıbrıs, pek çok
istilalara ve fetihlere sahne olmuştur. Osmanlılar da, Akdeniz üzerindeki
hâkimiyet alanını genişletmek ve garanti altına almak için, 1571’de adayı
fethetmişler ve kendi topraklarının bir parçası haline getirmişlerdir.
Böylelikle ada, Türk-İslam uygarlığının önemli merkezlerinden birisi haline
gelmiştir. Tarih öncesi dönemlerden itibaren çok sayıda seyyahın uğrak yerlerinden birisi olan
Kıbrıs, Osmanlı topraklarına gelen kimi batılı seyyahların da dikkatini
çekmiştir. Bu seyyahlar, ada hakkında gözlemlerini aktarmışlar, adanın tarihsel
ve sosyo-kültürel gelişimini anlamamıza olanak sağlayacak önemli bilgiler
sunmuşlardır. Ada hakkında gözlemlerini aktaran önemli seyyahlardan birisi de,
19. yüzyılın ilk yarısında Kıbrıs’ta bulunan İngiliz seyyah J. McDonald Kinneir’dir.
İşte bu çalışmanın amacı,  onun gezi notlarından
yola çıkarak adanın o dönem içinde bulunduğu fiziki, coğrafi, idari, siyasi ve
sosyo-kültürel durumuna ışık tutmak ve adanın tarihine kimi katkılar
sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Kinneir, fiziki yapı, idari ve siyasi yapı, sosyo-kültürel yapı

Kaynakça

• Akalın, Durmuş, Cemil Çelik (2012), “XIX. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de İngiliz-Fransız Rekabeti”, Turkish Studies, Vol.7/3, ss.21-45.
• Atasoy, Ahmet (2011), “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Nüfus Coğrafyası”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.8, S.15, , ss.29-62.
• Balta, Evangalia, Filiz Yaşar, Elif Bayraktar (2012), “Gayr-i Muslims in Tuzla (Larnaca): The Census Register of 1831”, Histrories of Otttoman Larnaca, (ed. by) Evangalia Balta, Theoharis Stavrides, Ioannis Theocharides, İstanbul: ISIS Press, ss.140-244.
• _____,Mustafa Oğuz- Ali Efdal Özkul (2015), Kouklia in Nineteenth Century Cyprus on the Ruins of a once Glorious Paphos, (ed.) Evangalia Balta, İstanbul: ISIS Press.
• Burnaby, Fred (1877), On Horseback Through AsiaMinor, Vol.I, London: S. Low, Marston, Searle, &Rivington, s.243.
• Cobham, C. D. (1969), Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus, Nicosia.
• Çevikel, Nuri (2000), Kıbrıs Eyaleti: Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800)/ Bir Değişim Döneminin Anatomisi. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi.
• _____(2001), Kıbrıs Akdeniz’de Bir Osmanlı Adası (1570 -1878), İstanbul: Tarih İnceleme Dizisi.
• _____(2006a), Kıbrıs’ta Osmanlı Mirası (1571-1960), İstanbul: 47 Numara Yayıncılık.
• ____(2012), “Osmanlı Kıbrıs’ında Müslim-Gayrimüslim İlişkileri ve İhtida meselesi (1746-1801)”, Tarih ve Medeniyetler Tarihi, C.II, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, , ss.937-965.
• Çiçek, Kemal (1992), Zimmis (Non-muslims) of Cyprus in the Sharia Court, 1110/39 A.H./1698/1726 A. D., Unpublished Ph.D Thesis, Birmingham: University of Birmingham.
• _____( 2002), “Kıbrıs”, D.İ.A., C.25, , ss.375-379.
• _____( 2003), “Larnaka”, D.İ,A., C.27, , ss.105-107.
• Demirkent, Işın (2002), “Kıbrıs”, D.İ.A., C.25, , ss.371-374.
• Emecen, Feridun (2001), Kıbrıs’ta İlk Osmanlı İdari Yapılanması, “Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi”, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı.
• Erdoğru, M. Akif (1993), "Kıbrıs'ın Türkler Tarafından Fethi ve İlk İskân Teşebbüsü", Kıbrıs'ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Ankara: KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi ve Van 100. Yıl Üniversitesi Rektörlükleri Yayınları.
• Erdönmez, Celal (2004), Şer’iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856), SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta.
• Gökçe, Turan (1997), “1572 Yılında İç-İl Sancağından Sürülüp Kıbrıs’ta İskân Edilen Aileler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, ss.1-78.
• Hakeri, Bener Hakkı (1993), Başlangıçtan 1878’e dek Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa: Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayını.
• _____ (1992), “Lefkoşa Kenti, Surları ve Burçları", Kıbrıs Türk Ansiklopedisi, C.II, Kıbrıs Gazetesi Yayınları, ss.240-241.
• Halaçoğlu, Yusuf (2001), “Osmanlı Döneminde Kıbrıs’ta İskân Politikası”, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, (yay. haz.) Ali Ahmetbeyoğlu-Erhan Afyoncu, İstanbul: TATAV Yayınları, ss.39–46.
• İmer, Zahide (2005), “Miladi Dönem Öncesi Orta Asya’da İpek”, Bilig, S. 32, ss.1-32.
• Kinneir, Jonh McDonald (1818), Journey Through Asia Minor, Armenia and Koordistan in the years 1813- and 1814, London: John Murray.
• Köse, Muhammed (2016),“Arşiv Belgelerine Göre XIX. Yüzyılda Kıbrıs Ceziresi Tuzla/Larnaka’nın Demografik Yapısı”, Osmanlı Döneminde Kıbrıs, İstanbul: Seçil ofset, ss.294-303.
• Maier, F. G. (1968), Cyprus: From Earliest Time to the Present Day, (trans. from German by) Peter Gorge, London: Elek Books.
• Makhairas, L. (1932), Recital concerning the Sweet Land of Cyprus (1458), (ed. and trans. by) R.M. Dawkins, Vol.I, Oxford: Clarendon Press.
• Mariti,G. (1971), Travels in the Island of Cyprus, First published in Lucca in 1769 as “Viaggiper L’Isoladi Cipro”, (translated from the Italian by) Claude Deleval Cobham, Unchanged Reprint of the Edition London 1909, London; Zeno.
• Murat Efendi (2007), Türkiye Manzaraları, (çev.) Alev Sunata Kırım İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Orhonlu, Cengiz (1971), “Osmanlı Türklerinin Kıbrıs adasına Yerleşmesi (1570–1580), Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14–19 Nisan 1969), Türk Heyeti Tebliğleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, ss. 91–97.
• Osmanlı idaresinde Kıbrıs (2000), (yay. haz.) Hacı Osman Yıldırım, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Öğün, Gülay (2001), "Kıbrıs'ta İslam Hâkimiyeti ve Selçuklular Zamanında Kıbrıs İle Ticaret İlişkileri", Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, (yay. haz.) Ali Ahmetbeyoğlu-Erhan Afyoncu, İstanbul.
• Özkul, Ali Efdal (2010), Kıbrıs’ın Sosyo- Ekonomik Tarihi (1726-1750), İstanbul: Dipnot Yayınevi.
• _____ (2012), “Osmanlı Kıbrıs’ında İpek Üretimi ve Ticareti”, Tarih ve Medeniyetler Tarihi, C.V, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, ss. 2395-2409.
• _____(2013), “The Consuls and Their Activities in Cyprus Under the Ottoman Administration (1571-1878)”, Turkish Studies, Vol. 8/2, ss. 239-283.
• _____(2014), “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Ermeni Toplumu ve Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, S.60, ss.1-42.
• _____(2014), “Silk Production and Trade in Ottoman Cyprus”, Studies on Ottoman Cyprus, Festschrift in Honor of Ioannis P. Theocharides, (ed. by) E. Balta, G. Salakidis, T. Stavrides, İstanbul, ss.170-210.
• Panzac, Daniel (1997),Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), (çev.) Serap Yılmaz, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Osmanlı idaresinde Kıbrıs: Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları (2000), (ed) Yusuf Sarınay, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Tarkan, M. Tevfik (1975), Kıbrıs (Genel Çizgileriyle), Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tavernier Seyahatnamesi (2006) , (çev.)Teoman Tunçdoğan, İstanbul Kitap Yayınevi.
• Tozer, Henry Fanshawe (1881), Turkish Armenia and EaternAsia Minor, London: Longman, Green and Co.
• Turan, Şerafettin (2003), “Levant”,D,İ.A., C.27, İstanbul, ss.145-147.
• Uluca, Ege (2006), Gazimağusa Kaleiçi’nin Tarihsel Süreç İçindeki Kentsel Gelişimi Ve Değişimi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Yılmaz, Özgür (2006), Batılı Seyyahlara Göre Trabzon (1808-1878), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Yuvalı, Abdulkadir (1993), "Selçuklular Döneminde Kıbrıs'ın Anadolu İle Siyasi ve Ticari ilişkileri", Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, ss.35-41.