1789-1808 YILLARI ARASINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DEPREMLER VE METEOROLOJİK ÂFETLER

Yıl 2020, , 505 - 518, 03.09.2020

Özcan Tatar Suha Oğuz Baytimur

https://doi.org/10.18069/firatsbed.705887

Öz

Tarihin farklı dönemlerinde, dünyanın çeşitli bölgelerinde birçok doğa olayı meydana geldiği tespit edilmektedir. Geçmişte oluşan ve insanlar üzerinde herhangi bir etkisi olmayan doğa olayları kayda değer görülmemektedir. Fakat insanların bu olaylardan doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmesi halinde, bu durum âfet şeklinde ifade edilmektedir. Çeşitli şekillerde meydana gelen doğal âfetler genellikle bölgesel olmakla beraber geniş alanlara da yayılmaktadır. Âfet olarak ifade edilen bu olaylar, şiddetine bağlı olarak can ve mal kayıplarına da sebep olmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde, incelenen dönem öncesinde çeşitli şekillerde doğal âfetler olduğu tespit edilmektedir. Ele alınan tarihlerde de yine benzer doğal âfetlere rastlanmaktadır. Birçok olumsuz etkiye sahip olan âfetler içerisinde depremler ve meteorolojik olaylar önemli bir yere sahiptir. Bölgesel bir etkiye sahip olan depremler ve meteorolojik olaylar, şiddetleri ölçüsünde can ve mal kayıpları yaşanmasını sağlar. Çalışmada söz konusu dönem içerisinde çeşitli kaynaklardan tespit edilmeye çalışılan bu olaylarda da, öncesinde olduğu gibi devlet işleyişinde aksaklıkların, can ve mal kayıplarının olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğal afet, deprem, sel, kuraklık

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Mühimme Defterleri; 189, 190, 200, 201, 202,
• Cevdet Tasnifi;
• Cevdet Dahiliye; 1802, 1887,
• Cevdet Maliye; 28417, 27666,
• Cevdet Nafia; 192, 39.
• Hatt-ı Hümayun; 55983.
• Tetkik Eserler
• Ahmet Cavit, Hadîka-i Vekâyi, (Hazırlayan; Adnan Baycar), Ankara, 1998.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C.5, İstanbul, 1309.
• AKIN, Lemi; “İlk Müstakil Deprem Kitabı: Risâle-İ Zelzele, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi”, C.44, Sayı.44, Ocak 2011, s.1-81.
• Ali Bey El Abbassi; Travels of Ali Bey in Morocco, Tripoli, Cyprus, Egypt, Arabia, Syria And Turkey Between The Years 1803 And 1807, Vol. I, London, 1816.
• AMBRASEYS, Nicolas-FİNKEL, Caroline; Türkiye’de ve Komşu Bölgelerde Sismik Etkinlikler Bir Tarihsel İnceleme 1500-1800, Ankara, 2006.
• BAYRAKTAR, Hilmi; XIX. Yüzyılda Halep Eyaletinin İktisadi Vaziyeti, Elazığ, 2004.
• BEYRU, Rauf; 19. Yüzyılda İzmir’de Doğal Afetler, İzmir, 2011.
• BUSBECQ, Ogler Ghislain; De Türk Mektupları, (Çev. Hatice Özkan), İstanbul, 2002.
• ÇINAR, Ali Osman; Mehmet Emin Edîp Efendi’nin Hayatı ve Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1999.
• DAĞLIOĞLU, H. Turhan; “Çorum Tarihine Ait Vesikalar”, Çorumlu, Yıl; 2, Sayı;18, s.532-534.
• DEMİRTAŞ, Mehmet; “XVI. Yüzyılda Meydana Gelen Tabii Afetlerin İstanbul’un Sosyal Ve Ekonomik Hayatına Etkilerine Dair Bazı Misaller”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.4, S.2, 2004, s.37-50.
• DOĞANCI, Kamil; “Bursa Ve Civarını Etkileyen Depremler”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi, (Editör: Nurcan Abacı), Bursa, 2001, s. 61-66.
• EKİN, Ümit, “1822 Halep-Antakya Depremi ve Bölgeye Etkileri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 17, İstanbul, 2007.
• ERLER, Mehmet Yavuz; “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler Ansiklopedisi, C. 13, Ankara, 2002, s.762-770.
• ERLER, Mehmet Yavuz; Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), İstanbul, 2012.
• ERLER, Mehmet Yavuz; “Payitaht İstanbul’da Kuraklık ve Kıtlığın Etkileri”, Afetlerin Gölgesinde İstanbul, İstanbul, 2009.
• ERTURAÇ, M. Korhan-TÜYSÜZ; Okan, “Amasya ve Çevresinin Depremselliği ve Deterministik Deprem Tehlike Analizi”, İTÜ Dergisi, Mühendislik Serisi, C.9, S.3, Haziran 2010, s.121-132.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı), Cilt:1, Kısım:1, İstanbul, 2003.
• GENÇ; Mehmet, MAZAK, Mehmet; İstanbul Depremleri Fotoğraf ve Belgelerde 1894 Depremi, İgdaş Kültürel Yayınları, İstanbul 2001.
• GRADEVA, Rossitsa; “Osmanlı Ve Bulgar Kaynaklarından Orta Balkan Topraklarındaki Depremler (17. Ve 18. Yüzyıllar)”, Osmanlı İmparatorluğunda Doğal Afetler, (Editör, Elizabet Zachariadou), İstanbul, 2001.
• Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, (Hazırlayan: Seydi Vakkas Toprak), Ankara, 2015.
• HATHAWAY, Jane; Osmanlı Hakimiyetinde Arap Toprakları, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul, 2016.
• KILIÇ, Orhan; “Mühimme Defterlerine Göre XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti'nde Meydana Gelen Depremler” Osmanlı, C. 5, Ankara, 1999, s. 671-677.
• KILIÇ, Şahin; “5-15 Yüzyıl Bursa ve Çevresi Bizans Dönemi Depremleri”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi, (Editör: Nurcan Abacı), Bursa, 2001, s. 67-70.
• Komisyon, “Deprem”, Türkçe Sözlük, C.1, Ankara, 1998, s. 560.
• KÖKÜM, Mehmet-ÖZÇELİK, Fatih; “1789 Palu Depremi”, Uluslar Arası Palu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Elazığ, 2018.
• KUZUCU, Kemalettin; Osmanlı Döneminde İstanbul Depremleri, Osmanlı Ansiklopedisi, C.5, Ankara, 1999, s.678-685.
• Matrakçı Nasuh, Tarih-i Sultan Bayezid, (Hazırlayan: Reha Bilge), İstanbul, 2015.
• MEMİŞ, Ekrem; Troya ve Troyalılar (Troyalılar Türk müdür?), Ankara, 2012.
• MEZİN, Anne; Les Consuls De France Au Siecle Des Lumieres (1715-1792), Fransa, 1997.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Tarih-i Naîmâ, (Hazırlayan: Mehmet İpşirli), C.4, Ankara, 2007.
• OLIVIER, Antonie; 18. Yüzyılda Türkiye ve İstanbul, (Çev. Aloda Kaplan), Ocak, 2007.
• OLIVIER, Antonie; Voyage Dans L'empire Othoman, L'egypte Et La Perse, Tome V. L., Paris, 1807.
• ÖCALAN, Hasan Basri; “XVII. ve XVIII. Yüzyıl Bursa Depremleri”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi, (Editör: Nurcan Abacı), Bursa, 2001, s.77-80.
• ÖZATA, Şerife, LİMONCU, Sevgül; “16. ve 20. yy. Arası İstanbul ve Yakın Çevresinde Meydana Gelen Deprem Sonrası Barınma Uygulamalarının İncelenmesi”, Megaron, Cild: 9, S. 3, s.217-227.
• ÖZTÜRK, Said; “İstanbul ve Çevresinde Toplum Hayatını Etkileyen Tabii Afetler ve Ekonomik Kayıpları”, Afetlerin Gölgesinde İstanbul, İstanbul, 2009.
• SAKİN, Orhan; “Osmanlı Dönemi’nde İstanbul’da Deprem”, Afetlerin Gölgesinde İstanbul, İstanbul, 2009.
• SBEINATI, Mohamed Reda - DARAWCHEH, Ryad - MOUTY, Mikhail; “The Historical Earthquakes of Syria: An Analysis of Large And Moderate Earthquakes From 1365 B.C. to 1900 A.D.”, Annals Of Geophysıcs, Vol. 48, June, 2005, s.347-435.
• SEETZEN, Ulrich Jasper; İstanbul Günlükleri 12 Aralık 1802-22 Haziran 1803, (Çev. Selma Türkis Noyan), Cilt:1-2, İstanbul, 2017.
• Selaniki Mustafa Efendi, Tarih-i Selaniki, (Hazırlayan: Mehmet İpşirli), C.2, İstanbul, 1989.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, (Çev. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal), İstanbul, 2017.
• TANSEL, Selahattin; Sultan II. Bayezit’in Siyasi Hayatı, Ankara, 2017.
• Taylesanizâde Hafız Abdullah Efendi; İstanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789), (Çev. Feridun Emecen), İstanbul, 2003.
• YILMAZÇELİK, İbrahim; “XVIII. ve XIX. Yüzyılda Osmanlı Devletinde (Anadolu’da) Meydana Gelen Tabiî Afetler” XIV. Türk Tarih Kongresi, Cilt:II, Kısım:I, 09-13 Eylül 2002, Ankara, s.665-694.
• VOGT, Jean “Osmanlı Topraklarında Tarih Boyunca Depremsellik Batılı Kaynaklar ve Tanıkların İfadelerinden Örnekler”, Osmanlı İmparatorluğunda Doğal Afetler, (Editör, Elizabet Zachariadou), İstanbul, 2001, s.13-58.
• ZINKEISEN, Johann Wilhelm; Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 4, (Çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul, 2011.