MÜHİMME DEFTERLERİ’NE GÖRE OSMANLI DEVLETİ’NDE ŞARAP

Yıl 2021, , 495 - 514, 20.01.2021

Filiz Yıldırım

https://doi.org/10.18069/firatsbed.826982

Cited By: 5

Öz

Arapça’da hamr kelimesiyle ifade edilen ve Osmanlı kayıtlarına da bu şekilde işlenen şarap, üzümün suyundan elde edilen ve sarhoş edici özelliği bulunan bir içki türüdür. 

Osmanlı devlet yasalarında içkiye yönelik çok sayıda madde bulunmaktadır. Bu maddelerde, her şeyden önce içkinin yasak olduğu açık bir şekilde belirtilmektedir. Ülkedeki Müslüman kesimin dinin haram kıldığı, örfün de hoş karşılamadığı içkiye yönelik yasaklara uyması icap etmektedir. Aksi halde hadd-i şürb ya da hadd-i hamr adı altında bazı cezalar uygulanmaktaydı. Diğer yandan gayrimüslimlerin şarap vb. içkileri kullanmalarında herhangi bir sakınca yoktur. Fakat bunun da bir ölçüsünün olması gerekmektedir. İçki kullanıldıktan sonra kişide sarhoşluk durumunun hâsıl olması ve bunun olumsuz sonuçları hiçbir toplumda ve inançta tasvip edilmemektedir. 

Bu çalışmanın temel kaynakları, 16. yüzyılın ortalarından 18. yüzyılın başlarına kadar Divan-ı Hümayun’da tutulan Mühimme Defterleri’dir. Bu defterlerdeki kayıtları destekler mahiyette, özellikle vergilendirme hususunda başvurulan Osmanlı Kanunnameleri ve diğer eserler de çalışmaya zenginlik katmaktadır. Çalışmanın mekânı Osmanlı Balkanları ve Tunası şeklinde Osmanlı’nın batı topraklarıyla sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin şaraba olan bakışı ele alınarak; bu içkinin ekonomik ve bilhassa sosyal boyutu irdelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Şarap, Balkanlar, Tuna, Osmanlı Devleti

Wine In The Ottoman State According To Muhimme Records

Öz

Wine, which is expressed as hamr in Arabic and processed as such in Ottoman records, is a type of beverage that is produced from grape juice and has a quality of intoxication.

In the laws of the Ottoman State, there were many items for alcohol. In these items, it was first stated that alcohol was forbidden in a clear way. The Muslims in the country were required to obey these prohibitions, which was forbidden in the religion and viewed as unpleasant by customs. Otherwise, certain punishments, which were called hadd-i şürb or hadd-i hamr, were implemented. On the other hand, there was no objection for non-Muslims to use beverages such as wine, etc. However, it was required to have a standard for this as well. Following the use of alcohol, the origination of a hangover state in individuals, and the negative results of these were not approved in any society and belief.

The basic sources of this study were Muhimme records, which were kept in the Imperial Council from the mid-16th century to the early 18th century. As supporting qualities for these records, the Ottoman Code of Laws, which were especially appealed for the subject of taxation, and other works enriched the study. The locality of the study was limited to the Balkans and Danube of the Ottoman State, the western Ottoman domain. Accordingly, the economic and especially social aspects of wine were emphasized by examining the view of the Ottoman State toward wine.

Anahtar Kelimeler

Şarap, The Balkans, The Danube, The Ottoman State

Kaynakça

• ACUN, Fatma; “Celâlî İsyanları (1591-1611)”, Türkler, c. IX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 695-708.
• AKBULUT, İlhan; “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 52, S. 1, Ankara, 2003, s. 167-181.
• AKDAĞ, Mustafa; Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”, Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2019.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, c. 1, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2. Baskı, İstanbul, 2006.
• ___________; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri II. Bâyezid Devri Kanunnâmeleri, c. 2, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul, 1990.
• ___________; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri, c. 3, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul, 1991.
• ___________; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri Kanunî Devri Kanunnâmeleri Eyâlet Kanunnâmeleri (II), c. 6, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993.
• ___________; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri Kanunî Devri Kanunnâmeleri Eyâlet Kanunnâmeleri (IV) II. Selim Devri Kanunnâmeleri, c. 7, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1994.
• ___________; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri III. Murad Devri Kanunnâmeleri III. Mehmed Devri Kanunnâmeleri, c. 8, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1994.
• ___________; Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri I. Ahmed Devri Kanunnâmeleri II. Osman Devri Kanunnâmeleri, c. 9, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1996.
• ALTINAY, Ahmet Refik; Eski İstanbul, (Yayına Hazırlayan: Sami Önal), İletişim Yayınları, İstanbul, 1998.
• BAKTIR, Mustafa; “İslam’da İçki”, DİA, c. 21, İstanbul, 2000, s. 458-462.
• BALTACI, Cahit; “Arpalık”, DİA, c. 3, İstanbul, 1991, s. 392-393.
• BASSANO, Luigi; Kanunî Dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nda Gündelik Hayat, (Çeviri: Selma Cangi), Yeditepe Yayınevi, 3. Baskı, İstanbul, 2015.
• BOZKURT, Nebi; “İçki”, DİA, c. 21, İstanbul, 2000, s. 455-456.
• BUSBECQ, Ogier Ghiselin De; Türk Mektupları, (Çeviri: Hatice Özkan), Ark Kitapları, 2. Baskı, İstanbul, 2018.
• ÇAĞATAY, Neşet; “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. V, Ankara, 1947, s. 483-511.
• DANİŞMEND, İsmail Hami; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. 2, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971.
• DEMİRCİ, Kürşat; “İslam Öncesi Dinlerde İçki”, DİA, c. 21, İstanbul, 2000, s. 456-458.
• EVLİYÂ ÇELEBİ; Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Akkirman – Belgrad – Gelibolu – Manastır – Özü – Saraybosna – Slovenya – Tokat – Üsküp, c. 5, 1. Kitap, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• ___________; Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Akkirman – Belgrad – Gelibolu – Manastır – Özü – Saraybosna – Slovenya – Tokat – Üsküp, c. 5, 2. Kitap, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• ___________; Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Podgoriçe – İştib – Vidin – Peçoy, - Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar – Kanije, c. 6, 1. Kitap, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi yayınları, İstanbul, 2010.
• ___________; Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Eğri – Hatvan – Yanık – Viyana – Çanad – Eflak – Boğdan – Bükreş – Ukrayna – Kırım – Bahçesaray – Çerkezistan – Dağıstan – Ejderhan – Kalmukistan – Saray – Moskova, c. 7, 1. Kitap, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• GELİBOLULU MUSTAFA ʿÂLÎ, Gelibolulu Mustafa ʿÂlî ve Mevâʿıdü’n-Nefâis Fî-Kavâʿıdi’l-Mecâlis, (Hazırlayan: Mehmet Şeker), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1997.
• HINZ, Walther; İslâm’da Ölçü Sistemleri, (Çeviren: Sevim Acar), Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1990.
• İÇLİ, Ahmet; “Fuzûlî’nin Rind ü Zahid Eserinde Mekân: Meyhane ve Mescit”, Turkish Studies, S. 7, c. 1, 2012, s. 1305-1317.
• İLGÜREL, Mücteba; “Celâlî İsyanları”, DİA, c. 7, İstanbul, 1993, s. 252-257.
• ___________; “Levent”, DİA, c. 27, Ankara, 2003, s. 149-151.
• İNALCIK, Halil; Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, c. 1, Eren Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul, 2004.
• İncil, Kitabı Mukaddes Yayınları, İstanbul, 2016.
• İŞBİLİR, Ömer; “Kalebend”, DİA, c. Ek-2, Ankara, 2019, s. 5-7.
• KARA, Mustafa; “Tekke”, DİA, c. 40, İstanbul, 2011, s. 368-370.
• KÜPELİ, Özer; “Osmanlı Devleti’nde Panayır Organizasyonları ve Gönen Hacı İsa Panayırının Tarihine Dair”, Osmanlı, c. 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 490-497.
• LUBENAU, Reinhold; Reinhold Lubenau Seyahatnâmesi Osmanlı Ülkesinde 1587-1589, c. I, (Çeviri: Türkis Noyan), Kitap Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul, 2016.
• NAÎMÂ MUSTAFA EFENDİ, Naîmâ Tarihi, c. II, (Çeviren: Zuhuri Danışman), Bahar Matbaası, İstanbul, 1968.
• SERTOĞLU, Mithat; IV. Murad, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1987.
• ___________; Osmanlı Tarih Lügatı, Kurtuba Kitap, Ankara, 2015.
• SOLAK, İbrahim; “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 24, Konya, 2008, s. 217-251.
• TABAKOĞLU, Ahmet; “Resim”, DİA, c. 34, İstanbul, 2007, s. 582-584.
• Tevrat, Kitabı Mukaddes Yayınları, İstanbul, 2016.
• TOSUN, Musa; “Tıp Açısından İçki”, DİA, c. 21, İstanbul, 2000, s. 462-464.
• TOURNEFORT, Joseph De; Tournefort Seyahatnamesi, (Editör: Stefanos Yerasimos), Kitap Yayınevi, 4. Baskı, İstanbul, 2005.
• YARDIMCI, Mehmet Emin; “1489, 1530, 1542 Yılları Tahrir Sonuçlarına Göre Bosna’da Zirai Üretim ve Vergiler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, S. 56, İstanbul, 2007, s. 163-184.
• YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi; Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, (Sadeleştiren: Kahraman Yusufoğlu), Yılmaz Basım, İstanbul, 2016.
• YILDIRIM, Filiz; “Batılı Seyyahların Gözüyle Tuna Havzasında ve Rumeli’de Folklor (15-19. Yüzyıllar)”, Tarih Yolunda Bir Ömür Ergün Öz Akçora Armağanı, c. 1, (Editörler: Ahmet Aksın, Yavuz Haykır, Filiz Yıldırım), Hiperyayın, İstanbul, 2019, s. 331-374.
• ___________; Nazlı Tuna’nın İnce Donanması (18. Yüzyıl), Hiperyayın, İstanbul, 2019.
• YILMAZ, Fikret; “Boş Vaktiniz Var mı? Veya 16. Yüzyılda Anadolu’da Şarap, Eğlence ve Suç”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 1, Bahar-2005, s. 11-49.
• ZINKEISEN, Johann Wilhelm; Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1453-1574, c. 2, (Çeviri: Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011.
• ___________; Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1574-1623, c. 3, (Çeviri: Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011.
• ___________; Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1623-1669, c. 4, (Çeviri: Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011.