Turkey-Iran Border In The Second World War And Persıan Soldıers Took Refuge In Turkey

Yıl 2021, , 839 - 850, 20.05.2021

Mustafa Şehitoğlu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.866603

Öz

Turkey-Iran border has been given a structure that gives more importance to refugee transitions and trade cooperation with various agreements made before the Second World War. Some migration movements resulting from Turkey's positive attitude for asylum seekers from Iran, within a program and according to the international law, lasted until the Second World War. Although Iran declared its neutrality in the Second World War, some Iranian soldiers took refuge in Turkey as a result of occupation by the Soviet-British armies. Iranian soldiers appreciating Turkey’s friendly attitude in Iranian border stayed as a guest for a while in Turkey. This study examined various documents describing security measures and cooperation developed by Turkey over the Iranian border before and during the Second World War. In addition, it investigated Iranian soldiers who took refuge in Turkey as well as a letter of thanks in archival documents providing information about the Iranian border of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Second World War,, Turkey-Iran Border,, asylum seekers, Iranian Soldiers

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA TÜRKİYE-İRAN SINIRI VE TÜRKİYE’YE SIĞINAN İRANLI ASKERLER

Öz

Türkiye-İran sınırı, İkinci Dünya Savaşı öncesinde yapılan çeşitli anlaşmalar ile nüfus geçişleri ve ticari işbirliğine daha fazla önem veren bir yapıya kavuşturulmuştur. Türkiye’nin İran’dan gelen sığınmacılar için bir program dâhilinde ve devletler hukukuna göre geliştirdiği olumlu tavrı sonucunda oluşan bazı göç hareketleri, İkinci Dünya Savaşına kadar sürmüştür. İran’ın, İkinci Dünya Savaşında tarafsızlığını ilan etmesine rağmen, Sovyet-İngiliz orduları tarafından işgal edilmesi neticesinde, dağılan İran ordusundan bir kısım asker de Türkiye’ye sığınmıştır. Türkiye’nin İran sınırında ortaya koyduğu dostça yaklaşıma teşekkür eden İranlı askerler, bir müddet Türkiye’de misafir olarak kalmışlardır. Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı öncesi ve savaş sırasında, Türkiye’nin, İran sınırında geliştirdiği güvenlik ve işbirliği tedbirlerini anlatan birkaç belge ışığında ele alınmıştır. Ayrıca Türkiye’ye sığınan İranlı askerler ile Türkiye’nin İran sınırı hakkında bilgi veren arşiv belgelerinde mevcut bir teşekkür mektubu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı,, Türkiye-İran Sınırı,, Sığınmacılar, İranlı Askerler

Kaynakça

• BCA, 30.18.01.02.97.125.9. ; BCA, 30.10.0.0.212.439.5-1-2. ; BCA, 30.10.0.0. 261.762.14-1-2.
• BCA, 030.10.0.0.262.763.31-1-2. ; BCA, 030.10.0.0.55.366.3. ; BCA, 030.10.0.0.261.760.5-2.
• BCA, 30.10.0.0.55.367.5. ; BCA, 30.18.01.02.86.29.11. ; BCA,030.18.1.2.94.30.13. ; BCA, 030.18.01.02.98.50.19.
• Resmi Gazete, 27 Kânunusani 1938: Sayı 3819. Resmi Gazete, 15 Ağustos 1941, Sayı 4887. Cumhuriyet, 26 Ağustos 1941.
• ABRAHAMİAN Ervand, Modern İran Tarihi (Çev. Dilek Şendil). İş Bankası Yay. İstanbul, 2011.
• ATSIZ Buğra, Vecihi Tarihi, Sadeleştirilmiş ve kısaltılmış şekliyle: Post Yay. İstanbul, 2016.
• ÇAĞAPTAY Soner, “Kemalist dönemde göç ve iskân politikaları: Türk kimliği üzerine bir çalışma”. Toplum ve Bilim, 93, 218-241.
• Derbare-i Sevvom Şehriver ve Nekş İran Der Ceng-i Cehani-yi Dovvom, Merkezi Pejuhiş ve Naşr-i Ferheng Siyasi-i Dovran-i Pehlevi, Tehran, 1356.
• ERDAL İbrahim, “Atatürk Dönemi (1923–1938) Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Paktı” Karadeniz Araştırmaları, 2012, 34: 77-88.
• Esnadiyi Ez İşgali İran Der Cengi Cihani-yi Dovvom, Tehmil-i Peyman-ı Se Canbe, İlan-ı Ceng be Alman, Tasarruf Emakin ve Emval, C. Evvel. Tehiyye ve Tanzim Merkez-i Pejohiş ve İsnad-i Riyaset-i Cumhuri, Naşr Hane-i Kitab, Tahran, 1389.
• GÖNLÜBOL Mehmet. Vd., Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
• HASANLI Cemil, Soğuk Savaşın İlk Çatışması İran Azerbaycanı. (Çev. Ekber N. Necef). Bağlam Yay. İstanbul, 2005.
• KAVİANPOUR Ahmed, Tarih-i Urmiye, İntişarat-ı Azarkhan, Tahran, 1378.
• MECD Muhammed Kuli, Rıza Şah Ve Britanya Ber Esas İsnad-i Vezaret-i Harici-yi Amrika, (Tercüme: Mustafa Emiri), Müesse-i Mütalaat Ve Pejohişha-yi Siyasi, Behar, Tehran, 1389.
• METİN Celal, Emperyalist Çağda Modernleşme Türk Modernleşmesi Ve İran (1800-1941), Phoenix Yay. Ankara, 2011.
• MOAZAMİ Behrooz, İran’da Devlet, Din ve Devrim 1976’dan Bugüne. (Çev. Bahar Bilgen). İletişim Yay. İstanbul, 2018.
• ORAN Baskın. Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular Belgeler yorumlar, C. 1, İletişim Yay. İstanbul, 2018.
• ÖZTIG Laçin İdil, Küçük Ağrı Krizi: Türkiye-İran İlişkilerinde bir Kriz Yönetimi Örneği. Avrasya Etüdleri, 54(2), 151-177. Ankara, 2018.
• RAHMANİ Gholamreza Mosour, Kohne Serbaz hatırat-ı siyasi, nizami ve iktisadi, Naşr: Şirket-i Sehami İntişar, Tehran, 1377.
• STEWART Richart A, Der Aherin Ruzha-i Rıza Şah Teheccüm-i Rus ve İngilis Be İran Der Şehriver 1320, (Tercüme: Abdurrıza Huşeng Mehdevi, Kave Beyat), Naşr Nu, Tehran, 1370.
• TAÇ EYNİ Meryem. “İran ve Ceng-i Cehani-yi Dovvom”. Şomare-i: 52. Zemane, 1385.
• UZMAN Nasrullah, Türkiye’nin Mülteci ve Muhacir Politikaları(1923-1947), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2018.
• YAMAN Ahmet Emin, “II. Dünya Savaşında Türkiye'de Askeri Mülteciler ve Gözaltı Kampları (1941-1942).” Tarih Araştırmaları Dergisi, 21.33, 143-166. AÜDTCF Yay. 2003.
• ZERGER Ali Asğar, Tarih-i Revabıt-i İran ve İngilis Der Dovre-i Rıza Şah, (Tercüme. Kaveh Beyat), Naşr. Pervin, Tehran 1372, s. 398-399.
• ZENGENEH Serleşker Ahmed, Hatırat-ı Ez Memuriyetha-yi Men Der Azerbaycan (Ez Şehriver 1320 Ta Deymah- 1325), İntişarat: Şark 2535.