RAŞİD HALİFELER DÖNEMİ İÇTİHATLARININ İSLAM HUKUKUNUN SEYRİNE ETKİSİ

Yıl 2014, Cilt: 24 Sayı: 1, 165 - 180, 31.01.2016

Mehmet Öztürk

https://doi.org/10.18069/fusbed.90414

Öz

Hz. Peygamber'den sonra ilk hukuki problemler doğal olarak ilk halife döneminde başlamıştır. Raşid halifeler dönemi, İslam hukukunun gelişmeye başlama, hukuk usullerinin ortaya çıkma ve uygulanma dönemidir. Binaenaleyh bu dönemin iyi analiz edilmesi, İslam hukukunun ve onun genel prensiplerinin anlaşılması için önemlidir. Bu çalışma raşid halifeler dönemindeki içtihatların İslam hukukunun teşekkül sürecine etkisi hakkında bilgi vermektedir. Çalışmamız giriş ve üç ana başlıktan oluşmaktadır. İlk olarak raşid halifeler dönemi ile ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. Ardından raşid halifeler dönemindeki fıkhi faaliyetler ele alınmıştır. Devamında ise bu dönemde meydana gelen meşhur içtihat ve uygulamalara yer verilmiştir. Son olarak da raşid halifeler dönemindeki fıkhi faaliyetlerin mezheplerin oluşum sürecine etkisi işlenmiştir. Sonuç olarak bu dönemdeki içtihatların İslam hukukunun seyrine olumlu etkileri tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Raşid halifeler, İslam hukuku, Fıkıh, Mezhepler, İçtihat

Kaynakça

• Abdurrezzak, b. Hemmam b. Nafi el-Himyeri es-San'ani, el- Musannef, thk. Habiburrahmân el-A’zamî, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, 1983.
• Amidi, Seyfuddin Ali b. Ebi Ali, el- İhkam fi Usuli’l-Ahkâm, Daru’l-Hadîs, Kahire, ty.
• Amir, Abdilaziz, Fıkhu’l Kitab ve’s-Sünne, Darusselam, Kahire, 1999.
• Armajani, Yahya, Middle East Past and Present, New Jersey, 1986.
• Atar, Fahreddin, Fıkıh Usulü, İFAV. yay., İst. 2002.
• Basri, Muhammed b. Ali Ebü'l-Hüseyin, el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh, Beyrut, ty.
• Beyhaki, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyn, es-Sünenu’l-Kübra, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuku İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yay., İst., 1985.
• Bosworth, Clifford Edmund, Doğuşundan Günümüze İslam Devletleri, çev. , Hande Canlı, Kaknüs yay., İst., 2005.
• Buhârî, Abdülaziz b. Muhammed, Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahru’l- İslam el-Pezdevî, thk. Muhammed Mu’tasım Billah el-Bagdâdî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1991.
• Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Camiu's-Sahih el-Müsned min Hadisi Rasulillahi ve Sünenihi ve Eyyamihi, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Cessas, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî, Usûlü'l-fıkh, thk. Uceyl Câsım Neşemi, İstanbul 1994.
• Cüveynî, Kitâbü’l-İctihâd min Kitâbi’t-Telhîs, thk. Abdülhamîd Ebû Züneyd, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1987.
• Darekutni, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî, el-İlelu’l-Vâride fi’l-Ehâdîsi'n-Nebevîyye, Daru Tayyibe, Riyad, 2003.
• Darimi, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahman Sünenü’d-Dârimî, I-II, Beyrut 1407.
• Dehlevi Veliyullah, Huccetullahi'l-Baliğa, thk., Seyyid Sabık, Daru'l-istiklal, Mısır, 1966.
• Döndüren, Hamdi, "Zaman ve Şartların Değişmesiyle İslamî Hükümler Değişir mi?” UÜİFD, c. 7, s. 7, Bursa, 1998.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş‘as el-Ezdî es-Sicistânî, Kitâbü’s-Sünen (Sünenu Ebî Davud), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Ebû Gudde, Hasan, Ahkâmu's-Sicn ve Mu'âmeletü's-Sücenâ fi'l-İslâm, Kuveyt, 1987.
• Ebu Ubeyd, el-Kasım b. Sellam, el-Emval, İhyau Turâsi’l Arabî, Beyrut, 1975.
• Ebu Yusuf, Ya‘kûb b. İbrâhim, Kitâbü'l-Harâc, el-Matbaatü's-Selefiyye, Kahire, 1397.
• Ebu Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed, Tarihu'l-Mezahibi'l-İslamiye, Daru'l-Fikri'l- Arabi, Kahire, ty. ; İmam Şafii, çev. Osman Keskioğlu, D.İ.B.Y. yay. , Ankara, 1996.
• Erdem, Mehmet, “Hanefi Mezhebinin Önemli Sahabi Referanslarından Birisi Olarak Hz. Ali” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:16, Sayı:2. ; İslam Hukuku Tartışma Metodolojisi, Ankara, 2006.
• Erul, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, Ankara, 1999.
• Eryılmaz, Ziya, Hz. Ebubekir Efendimizin Fıkhi Görüşleri, İstanbul, 1997.
• Eskicioğlu, Osman, İslam Hukukunda Vergiler Yahya b. Adem ve Kitabu'l-Harac'ı, İzmir, 1996.
• Fisher, Nettleton Sydney-Ochsebwald William, The Middle East History, New York/San Francisco, 1997.
• Gazzali, Ebû Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed el-İktisad fi'l-İ’tikâd, nşr. İbrâhim Agâh Çubukçu, Hüseyin Atay, Ankara 1962.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en- Nisaburi, el-Müstedrek, ala’s-Sahihayn fi’l Hadis, Daru'l-Kutubi'l- İlmiyye, Beyrut, 1990.
• Halife b. Hayyat; Tarihu Halife b. Hayyât, thk. Suheyl Zekkar, Dımeşk, 1968.
• Hallaf, Abdulvehhab, İlm-i Usuli'l-Fıkh, el-Mektebetu'l-İslamiyye, İst., 1984.
• Hassan, Ahmed, "Origins of the Early Schools of Law", İslamic Studies, 1970, İlk Dönem İslam Hukuk Bilminin Gelişimi, çev. Komisyon, Rağbet yay. , İst., 1999.
• Henâyâ, Abdullah b. Abdulkerim, Fıkhu Ebi Bekr es-Sıddık Fit Tahareti Ve’s-Salati Mukarinan Bi Fıkhi’l-Mezahibil Erbaa, Mekke, h. 1411.
• Heytemi, Ahmed Şihabuddin, b. Hacer el-Mekki, es-Savâ'ku'l-Muhrika, Mektebetü'l-Kahire, Kahire, t.y.
• İbn Abidin, Muhammed b. Muhammed Emin ed-Dımaşkî, Haşiyetu Reddi'l-Muhtar ale'd-Dürri'l- Muhtar Şerhi Tenviri'l-Ebsar fi Fıkhu Mezhebi Ebi Hanife, ter. Ahmed Davudoğlu, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1982.
• İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim el-Absi el-Kufi, el-Kitâbü'l-Musannef fi'l Ehâdîs ve’l Âsâr, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1995.
• İbn Cevzi, Ebu'l-Ferec Cemaluddin Abdurrahman b. Ali el- Hanbeli, el-Muntazam fi Tarihi’l-Ümem ve’l-Mülük, Beyrut, 1992.
• İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şehâbuddîn Ahmed b. Alî, el-Askalani, el-İsâbe fî Temyizi's-Sahâbe, Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut t.y.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali, el-İhkâm fî Usuli‟l-Ahkâm, Tahkik: Ahmed M. Şakir, Mısır, t.y.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik, es-Siretu’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sakka Kahire, 1936.
• İbn Hümam, Kemâluddin Muhammed b. Abdülvâhid, Şerhu Fethi'l-Kadîr, Kahire, t.y.
• İbn Kayyımı-cevziyye, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr, İ‘lâmü'l -Muvakki‘în ‘an Rabbi'l-Âlemîn, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, I-IV, Matbaatü's-Sa‘âde, Mısır 1955.
• İbn Kesir, Ebu'l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el- Bidaye ve'n-Nihaye fi't-Tarih, Daru's-Saade, Mısır, 1939.
• İbn Kudame, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el- Muğni fil-fıkh el-Hanefi, Mısır, 1367.
• İbn Nuceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, Bahru’ Raik Şerhu Kenzi Dekaiki Nesefi, Mecmuatu Resail, ty.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed, Bidayetu'l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Muktesid, Mektebetu Kulliyyâtil- Ezher, Kahire, 1966.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer el-Basrî, Tarihu'l-Medineti'l-Münevvere, thk. Fehim Muhammed Seltut, Dâru'l-İsfehan, Cidde, t.y.
• Karaman, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989; İslam Hukuk Tarihi, İz yay. İstanbul, 2011.
• Kâsânî, Ebû Bekr Mes‘ûd b. Ahmed, Bedâiü‘s-Sanâi fî Tertibi'ş-Şerâi, Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut, 1974.
• Komisyon, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız, I-XIV, Çağ yay., İstanbul, 1986.
• Komisyon, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, Risale yay., İstanbul, 1990.
• Mahfuz, Ebu'l-Hattab, İbn Ahmed b. Hasan: Tehzîb fi'l-ferâiz, nşr. Râşid b. Muhammed b. Râşid Hezza', Cidde, 1996.
• Makdisi, Mutahhar b. Tahir, el-Bed' ve't-Târîh, Bağdad t.y.
• Maliki, Abdurrahman, İslam Hukukunda Ceza, Köklü Değişim yay., İst., 2002.
• Mennau’l Kattan, Tarihu Teşri'i'l-İslami, Müessetu'r-Risale, Beyrut, t.y.
• Merginani, Şeyhü'l-Îslâm Burhanüddîn Ebu'l-Hasan Ali b. Ebû Bekir, Hidaye Şerhu Bidayet’il-Mubtedi, Daru’s-Sadr, Mısır, 1990.
• Muhammed Yusuf Musa, Târîhu’l-Fıkhî’l-İslamî, Kahire, 1378.
• Mumisa, Michael, Islamic Law Theory & Interpretation, Amana Publications, 2002.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu‘ayb, Sünenü'l-Kübrâ, thk. Abdülgaffâr Süleymân el-Bündârî, Ebû‘Abdullâh Seyyîd b. Kesrevî, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1991.
• Ruhaylî, Ruvey’î b. Râcıh, Fıkhu Ömer b. Hattab, Mekke, ty.
• Sabuni, Ebû Muhammed Nureddîn Ahmed b. Mahmud b. Ebi Bekr, el-Bidâye fi Usûli'd-Dîn, çev., Bekir Topaloğlu, Ankara, 1982.
• Sayis, Mahmud Muhammed Şeltut, Mukarenetü'l-Mezahib fi'l-Fıkh, Matbaatu Muhammed Ali, Mısır, 1953.
• Sayis, Muhammed Ali, Tarihu Fıkhi'l-İslami, Daru’r- Rıda, Beyrut, h. 1423.
• Sealibi, Muhammed b Hasan el-Hacevi, el-Fikru's-Sami fi Tarihi'l-Fıkhi'l-İslami, Daru't-Turas, Kahire, t.y.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsuddin, Usûlü’s-Serahsî, thk., Ebu'l-Vefa el- Afgani, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1993; Kitabu'l-Mebsut, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
• Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, (Özgün adı: An Introduction to Islamic Law) Çev., Abdulkadir Şener-Mehmet Dağ, A.Ü.İ.F. yay., Ankara, 1986.
• Shoil, Muhammad, Administrative& Cultural History of Islam, Lahore 1992.
• Suyuti, Ebû'l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tarihu'l Hulefa, Daru'l- Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, 1988; Tedribu'r-Ravi fi Şerhi Takribi'n-Nevevi, thk. Ebu Kuteybe Nazar Muhammed Fareybi, Daru Tayyibe, Riyad, ty.
• Şaban, Zekiyüddin, (Usulu'l-Fıkh) İslam Hukuk İlminin Esasları, ter. İbrahim Kafi Dönmez, TDV yay., Ankara, 1996.
• Şevkani, Ebû Abdullâh Muhammed b. Alî, Neylü’l Evtar Min Esrari Munteka’l Ahbar, Daru İbn-i Cevzi, Riyad, 2006.
• Şiblî Numani, Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, ter. Talip Yaşar Alp, İstanbul, 1975.
• Şirazi, Ebû İshâk Cemaleddîn İbrâhim b. Ali b. Yusuf , el-Lüm'a fî Usûli'l-Fıkh, thk. Yusuf Ali Büdeyvi, Dımaşk, 1995; et-Tabakat, thk. Muhammed Hasen el-Heytu, Dımaşk, 1980.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Târîhü't-Taberî - Târîhü'l-Ümem ve'l-Müluk, thk.: Ebû’l Fadl İbrahim, Beyrut t.y.
• Tahavi, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Ezdî, Şerhu Me‘âni’l-Âsâr, thk.: Muhammed Zührî en- Neccâr, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, h. 1399.
• Taşköprüzade, Ebu’l-Hayr İsâmuddîn Ahmed, Tabâkâtu’l- Fukâhâ, thk. el-Hâc Ahmed Neyle, Ninova Matbaası, Musul, 1954.
• Tirmizi, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ es-Sülemî, el-Câmi‘ü's-Sahîh (Sünenü’t-Tirmizî), thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Vaglieri Laura, Raşid Halifeler ve Emevi Halifeleri, çev., İlhan Kutluer, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, yay., İstanbul, 1997.
• Vâili, Ahmed, Ahkâmü's-Sücûn beyne'ş-Şerî'ati ve'1-Kânûn, Beyrut, 1987.
• Watt, W. Montgomery, Encyclopedia of Islam, “Abu Bakr” mad., Leiden, 1960; İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, (Özgün adı; The Formative Period of Islamic Thought) Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Sarkaç yay., Ankara, 2010.
• Wellhausen, Julius, İslâm'ın En Eski Tarihine Giriş, çev. Fikret Işıltan, İ.Ü.E.F. Yay., İstanbul, 1960.
• Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer b. Vehb, Tarihu’l-Yakubi, Daru'l- Sadır, Beyrut, 1358.
• Yavuz, Yunus Vehbi, İslam’da Düşünce ve İnanç Özgürlüğü, İstanbul, 1994.
• Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ, thk. Şuayb Arnavut, Hüseyin el-Esed, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1985.
• Zeyd, İbn Ali Zeynelâbidin İbn'l-Hüseyn İbn Ali İbn Ebî Talib, Müsnedu Zeyd İbn Ali, Daru’l-Kutubu’l- İlmiyye, Beyrut, 1966.