NİL, FIRAT VE DİCLE SUYOLLARININ ORTAÇAĞ DÜNYASI AÇISINDAN ÖNEMİ

Yıl 2015, Cilt: 25 Sayı: 1, 317 - 337, 31.01.2016

Taner Yıldırım , Ahmet Altungök

https://doi.org/10.18069/fusbed.00509

Öz

İnsanlığa sunmuş oldukları refah ve bereket ile ilk şehirlerin ve organize devletlerin yanı başlarında kurulmasına imkân sağlayan nehirler; özellikle Ortaçağ'da, karayolu üzerinde karşılaşılan vergi, haraç, yol kesme ve uzun süren kervan yolculuklarının beraberinde getirdiği zorlukları ve problemleri ortadan kaldırdıklarından dolayı oldukça önemli bir misyona sahiplerdi. Öyle ki nehir üzerinde seyreden bir kayık, her zaman bir deveden veya yük katırından daha fazla yük taşıyabildiği gibi şayet seyir akıntı yönünde devam edecek olursa kara yoluyla ulaşıma kıyas ile çok daha hızlı hedefe varabiliyordu. Böylece daha çok ürünün daha kısa zamanda taşınması ile hem maliyetler düşüyor hem de daha kârlı bir ticarete imkân sağlanıyordu. İşte bu bağlamda Ortaçağ medeniyetine büyük bir değer katan Nil, Fırat ve Dicle nehirleri; gerek çorak toprakların sulanıp bereketlenmesi gerekse de üzerlerindeki taşımacılık faaliyetleri ile birçok ürünün bölgelerarası el değiştirmesine katkıda bulunarak geçtikleri yerlere adeta hayat kaynağı olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Nil, Fırat, Dicle, Nehir, Suyolu

Kaynakça

• ADEVÎ, İbrahim Ahmet; ed-Devletu’l İslamiyye ve İmparatoriyye Rum, Kahire, 1958.
• ALTUNGÖK, Ahmet; Siyasî, İdari, İktisadi, Sosyal ve Kültürel Açıdan Sâsânî Devleti, (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ, 2012.
• ASKERÎ, Süleymân Îbrahîm et-Ticâre ve’l Milahe fî Hâlicî’l-Arabî fi Asri’l Abbasî, Kuveyt, 1998.
• BAĞDÂDÎ, Ebu Bekr Ahmet b. Ali Hatîb; Târîhu Bağdâd, c. I, Kahire, 1951.
• BAKIR, Abdulhâlik, Itriyat, Gıda İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000.
• BAKIR, Abdulhâlik, Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara, 2002, s. 117.
• Utku, age, s. 116-117; Casson, age, s. 5-13; Şâmî, agm, s. 110-111; Bostan, “Gemi”, DİA, c. XIV, s. 9-10.
• İBN BATÛTÂ, Muhammed b. Abdullah; İbn Batûta Seyahatnâmesi, (nşr. Mümin Çevik), İstanbul, 1993.
• BELÂZURÎ, Ahmed b. Yahya; Fütûhu’l-Büldân, (trc. Mustafa Fayda), Ankara, 2002.
• BENJAMİN-Tudelalı - Ratisbonlu Petachia, Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri, (trc. Nuh Aslantaş), İstanbul, 2001.
• BOSTAN, İdris; “Gemi”, DİA, c. XIV, İstanbul, 1996.
• BRİANT, Pierre, From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire, Paris, 1996.
• ÇAĞATAY, Neşet ; İslam Dönemine Dek Arap Tarihi, Ankara, 1989.
• ÇELEBİ, “Ahmet; Tarihu’l-İslâmî ve’l-Hadârati’l-İslâmiyye”, D.G B.İ.T, c. I, İstanbul, 1992.
• ÇELİK, Aydın; Fatimîler Döneminde Kahire Şehri, Elazığ, 2008.
• CANEPA, Matthew P, The Two Eyes of the Earth: Art and Ritual of Kingship Between Rome and Sâsânîan Iran, Los Angeles, 2009.
• CURTIN, Phılıp D. ; Kültürler Arası Ticaret, (trc. Şaban Bıyıklı), İstanbul, 2008.
• CÜNEYDİ, Feridun; Tarih-i Mühendisî der İran, Nişabur, 1376.
• DIETRICH, A, “Medâin”, c. VII, İA, İstanbul, 1977.
• DIGNAS, Beate-Engelbert Winter, Rome and Persia in Late Antiquity Neighbours And Rivals, Cambridge University Press, New York, 2007.
• EBUL ALÂ, Mahmut Taha; Coğrafiyatü’l Alemî’l İslamî, Kahire, 1968.
• ELİSSEEF, Nikita; “Fiziki Plan”, İslam Şehri (Edt, R.B. Serjant, çev., E. Topçugil), İstanbul, 1992.
• İBNUL ESİR, Ali b. Muhammed; el-Kâmil fi’t-târih, (trc.. A. Ağırakça-A. Özaydın), c. II, İstanbul, 1985.
• FARAZMAND, Ali, “State Tradition and Public Administration in Iran; Ancient and Contemporary Perspectives”, Handbook of Comparative and Development Public Administration, (Edt, Ali Farazmand), New York, 2001, s. 612–630.
• FÂRÛKÎ, İsmâil Râci -Luis Lâmia el-Fârûkî, İslam Kültür Atlası,(çev. M. O. Kibaroğlu- Z. Kibaroğlu) İstanbul, 1991.
• FEVZİ, Atıyye (Kûsî), Ticaretu-Mısr fi’l Bahri’l-Ahmer: Munzu Fecri’l-İslam Hatta Sûkuti’l Hilafeti’l- Abbasîyye, Kahire, 1976.
• FREEMAN, Charles; Mısır, Yunan ve Roma, (trc. Suat Kemal Angı), Ankara, 2003.
• HALÎFE B. HAYYÂT, Tarihu Halîfe b. Hayyât, (trc. Abdulhâlik Bakır), Ankara, 2008.
• HASAN, Hasan İbrahim; İslam Tarihi, (çev. İsmail Yiğit), c. III-VI, İstanbul, 1988.
• HARL, Kenneth W, Coinage in the Roman Economy; 300 BC to Ad 700, London, 1996.
• HARTMANN, R, “Dicle”, İA, c. III, İstanbul, 1988.
• İBNÜ'L-HAVKAL, Ebü’l-Kasım Muhammed, Kitabu Sûreti’l-Arz (nşr. J. H. Kramers), Leiden, 1938.
• İBNÜ’L-HAVKAL, Suretu’l Arz, (Trc. Cafer Şiar), Liden, 1338.
• HEMEDÂNÎ, Ahmed b. Muhammed b. Fakîh, Muhtasaru Kitâbi’l-Büldân, (nşr. M. J. De Goeje), Beyrut, 1996.
• Herodotos, History of Herodotos, C. I, (By. George Rawlinson), London, 1862.
• HEYD, W, Yakın Doğu Ticaret Tarihi (çev. E. Ziya Karal), Ankara, 2000.
• HİTTİ, Philip K, Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi, (çev. Salih Tuğ), c. I, İstanbul, 1989.
• HONİGMANN, E, “Kulzüm” DİA, c. VI, İstanbul, 1967, s. 979.
• HONİGMANN, E, ”Musul”, İA, c. VIII, İstanbul, 1979.
• HUDARÎ, Muhammed, Muhâdarâtü târîhi’l-Umemi’l-İslâmiyye: ed-Devleti’l ‘Abbâsiyye, Kahire, tz.
• HUZAYYİN, Süleyman, Arabian and the far East, Kahire, 1942.
• İNAN, Afet, Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 1992.
• İSTAHRÎ, Ebû İshâk İbrahîm b. Muhammed, el-Mesâlik ve’l-Memâlik (nşr. M. J. De Goeje), Kahire, 1961.
• İZBIRAK, Reşat, Coğrafya Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1986.
• KAZVÎNÎ, Zekeriyya b. Muhammed, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut, 1969.
• KINAL, Firuzan, Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara, 1983.
• MAKDİSÎ, Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr, Ahsenü’t tekâsîm fî mâ’rifeti’l-ekâlîm, (nşr. Muhammed Ali Baydoun), Beyrut, 2003.
• MEŞKÜR, Cevad, Tarih-i İran Zemin, Tahran, 1366.
• MEZ, Adam, Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti-İslam Rönesansı, (trc. Salih Şaban), İstanbul, 2000.
• MİGUEL, Andre, İslam ve Medeniyeti-Doğuştan Günümüze, (trc. Ahmet Fidan- Hasan Menteş), c. I, Ankara, 1991.
• MİNORSKY, V, Hudûdü’l-Â’lem Mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib (çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı), İstanbul, 2008.
• NEFİSÎ, Said, Tarih-i Temeddün-i İran-i Sâsân, Tahran, 1331hş.
• ÖZER, Yusuf Ziya, Mısır Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara, 1987.
• ÖZGÜÇ, Nimet; Samsat, Sümeysat, Samosata, Kumaha, Hahha, Hahhum, TTK Yayınları, Ankara, 2009.
• İBN RÜSTE, Ahmed b. Ömer; el-’A’lâ’ku’n-Nefîse, (E. J. Brıll), Leiden,1891-92.
• SEYYİD, Eymen Fuâd; “Nil”, DİA, c. 33, İstanbul, 2007, s. 122-123.
• STRANGE, Le ; Baghdad During the Abbasîd Caliphate, Oxford-London, 1924.
• SÖYLEMEZ, M. Mahfuz; Emevîler Döneminde Kûfe, Doktora Tezi, Ankara, 2000.
• STRECK, M. ; “ Erzen” İA, c. IV, Eskişehir, 1997.
• SÜYÛTÎ, Abdurrrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed; Tarihu’l-Hulefa (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülcebbar), Mısır, 1952.
• SYKES, P. M, A History of Persia, C. 1, Macmillan Company Press, London, 1915.
• ŞÂMÎ, Ahmet; “Körfez ve Uzak Doğu Ülkeleri Arasındaki Ticarî Münasebetler Ve Bu Münasebetlerin Ortaçağ Medeniyetine Etkileri” (çev. Aydın Çelik), Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sa. 134 (Ekim 2001) s. 101-102.
• ŞERİF, İbrahim; el-Mevkiu’l Coğrafiyu’l Irak ve Eseruhu fî Tarihü’l Amm Hatta el-Fethu’l İslamî, c. I, Bağdat, 1993.
• TABERÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’t-Taberî”Târîhu’l Ümem ve’l Mülûk” (thk. Muhammed Ebü’l Fazl İbrahim-Muhammed Ali Baydoun), c. I-IX, Beyrut, 1962.
• TREADGOLD, Warren T, A History of the Byzantine State and Society, California, 1997.
• TUNCEL, Metin, "Dicle", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul, 1994, s. 281-282.
• TUNCEL, Metin, "Fırat", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul, 1996, s. 31-33.
• TUNCEL Metin -Abdulkerim Özaydın, “Cizre”, DİA, c. VIII, İstanbul, 1993.
• UTKU, Nihal Şahin; Kızıldeniz’de Denizcilik, Ticaret ve Yerleşim (VII. – XI Yüzyıllar), Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
• VALAÎ, Zekeria, “Consideration on Sassanid Architectural Works and Urban Planning in Ancient Persia” , Indian Journal of Science and Technology, V. IV, No. 10, (2011), s. 1384–1390.
• VERCOUTTER, Jean, Eski Mısır, (Çev. Emine Baykara), İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• VIOLLET, H. ; “Sâmerrâ”, İA, c. X, Eskişehir, 1997.
• YA’KÛBİ, Ahmed b. İshâk b. Cafer; Târihu’l-Yakûbî, (nşr. Muhammed Ali Baydoun), Beyrut, 2002.
• YA'KUBÎ, Ahmed bin İshak, Tarih-i Yakûbî, C. I, (Trc. Muhammed İbrahim Ayeti), Tahran, 1382.
• YILDIRIM, Taner; Abbasiler Dönemi Basra Körfezi’nde Uluslararası Taşımacılık ve Ticaret, Doktora Tezi, Elazığ, 2012.
• WİLSON, Arnold T, The Persian Gulf, Londra, 1978.
• http://okulweb.meb.gov.tr/okulsitesi_dosyalar/erzen.htm.