ERKEN VE ORTA KALKOLİTİK DÖNEM’DE BATI ANADOLU’DA TEKSTİL ÜRETİMİ: GÜLPINAR BULUNTUSU AĞIRŞAKLARININ İŞLEVLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 28 Sayı: 2, 1 - 14, 31.07.2018

Abdulkadir Özdemir , Abdulvahap Onur Bamyacı

https://doi.org/10.18069/firatsbed.460904

Cited By: 1

Öz

Antik
Troas bölgesinin önemli bir kutsal alanı olan Smintheion bünyesinde yapılan
arkeolojik kazılar sırasında ortaya çıkan Erken Kalkolitik 2 (Gülpınar II) ve
Orta Kalkolitik dönem (Gülpınar III) yerleşimleri Batı Anadolu Erken ve Orta
Kalkolitik dönem toplumlarında tekstil üretimi ile ilgili önemli veriler
sunmaktadır. Prehistorik dönemde Anadolu’da tekstil üretiminin dolaylı
arkeolojik kanıtları arasında ağırşaklar, tezgâh ağırlıkları, makaralar ile
çanak çömlek kaidesi üzerindeki negatif yün, keten ve hasır izleri
sayılabilmektedir. Tekstil üretimine ait direkt arkeolojik veriler ise
karbonize olmuş bir şekilde günümüze kadar ulaşan kumaş kalıntılarıdır.
Kalkolitik Gülpınar yerleşmesinde yapılan kazı çalışmaları sırasında ise
tekstil üretiminin dolaylı arkeolojik kanıtları arasında ağırşaklar ve yoğun
bir şekilde çanak çömlek kaidesi üzerindeki negatif yün ve keten izleri olduğu
görülmektedir. Bu kanıtlar aynı zamanda tekstil üretimi, dokumacılık ve
hasırcılığın yerleşimde önemli bir zanaatçılık aktivitesi olduğunu
göstermektedir. 2004-2014 kazı sezonlarında ele geçen toplam 39 ağırşak
incelenerek kataloglanmıştır. Ağırşak olarak tanımlanan objeler kilden örnekler
olup tipolojik olarak 6 farklı forma sahip olduğu görülmektedir. En sık
karşılaşılan tipler bikonik, yarı oval ve basık yarımküre ve kesik koni formlu
ağırşaklardır. Farklı tipte ve ağırlıkta ağırşakların bulunması dokumacılık
için farklı kalınlıklarda iplerin üretilme olasılığını göstermektedir. Diğer
yandan ele alınan ağırşaklar Gülpınar ve çevresindeki köylerde geleneksel
dokumacılıkta kullanılan etnografik örnekler ile yapılan analojik
değerlendirmelerden de yararlanılmıştır. Bu çalışma ile tanıtılan ağırşak
tiplerinin prehistorik insanların tekstil üretim geleneklerini anlamamıza ve kullandıkları
objelerin işlevlendirilmesine katkı sunması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dokumacılık, Kalkolitik Dönem, Batı Anadolu, Ağırşak, Gülpınar

Kaynakça

• Aksoy, Aslı. "Çanakkale-Ayvacık Yöresi Halılarının Teknik, Renk ve Desen Özellikleri," in Ayvacık Değerleri Sempozyumu (29-30 Ağustos), A. Akdemir, et al., (eds.), 2008, Çanakkale, 305-321.
• Alexandrova, Ralitsa. “Ceramic Spindle Whorls, Loom Weights and Vaira”, Sarnevo, Pits from the Late Neolithic, Early and Late Iron Age, and the Roman Period, Volume 1: The Late Neolithic pit field, K.Bacvarov, M.Tonkova;G.Gatsarov (eds.), Sofya, 2017, 345-362.
• Barber, E.J.W. Prehistoric Textiles: The Development of Cloth in the Neolithic and Bronze Ages with Special Reference to the Aegean. Princeton 1991.
• Burnham, Harold B."Catal Hüyük: The Textiles and Twined Fabrics", Anatolian Studies 15, 1965, 169-174.
• Büken, Rengin. “Çatalhöyük Tesktilleri ve Teknik Analizleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 3, 2003, 79-86.
• Carington Smith, Jill. “The Spinning and Weaving Implements”, Servia I, Anglo-Hellenic Rescue Excavations 1971-73, The British School at Athens 2000, 207-263.
• Caymaz, Tayfun. Yeni Buluntular Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Dönem Kültürü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2010, Ege Üniversitesi.
• Chohadzhiev, Stefan. Slatino - Prehistoric Settlements, 2006.
• _______. Neolithic and Chalcolithic Cultures in the Struma River Basin, 2007.
• Çevik, Özlem. “What follows the Late Neolithic occupation in Central-Western Anatolia? A view from Ulucak”, in Communities in Transition: The Circum-Aegean Later Neolithic Stage (ca. 5000/4800-3200/3000 BC), S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic; T. Takaoğlu (eds.), Athens, 2018a, 506-512.
• Çevik, Özlem; Burçin Erdoğu; Turan Takaoğlu; Rıza Tuncel. “Batı Anadolu Arkeolojisi’nin Kayıp Dönemi: MÖ 5600/5500-4500/4000”, Tübitak Araştırma Projesi 114K271, (Yayınlanmamış Proje Sonuç Raporu), 2018b.
• Çilingiroğlu, Çiler. “Of Stamps, Loom Weights and Spindle Whorls: Contextual Evidence on the Function(s) of Neolithic Stamps from Ulucak, İzmir, Turkey”, Journal of Mediterranean Archaeology, 22 (1), 2009, 3-27.
• Çilingiroğlu, Altan, Zafer Derin, Eşref Abay, Haluk Sağlamtimur, İlhan Kayan. Ulucak Höyük Excavations Conducted Between 1995 and 2002 (Ancient Near Eastern Studies Supplement 15) Peeters, Belgium, 2004.
• Çilingiroğlu Altan; Özlem Çevik, Çiler Çilingiroğlu. “Ulucak Höyük: Towards Understanding the Early Farming Communities of Middle West Anatolia”, in The Neolithic in Turkey, New Excavations & New Research, Western Turkey, M. Özdoğan, N. Başgelen and P. Kuniholm (eds.), Archaeology&Art Publications, İstanbul, 2012, 139-175.
• Duru, Refik. Kuruçay Höyük I. 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri, (Results of the Excavations 1978-1988. The Neolithic and Early Chalcolithic Periods). Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• Elster, Ernestine S. “Tools of the Spinner, Weaver and Mat Maker”, Prehistoric Sitagroi: Excavations in Northeast Greece, 1968-1970, Volume 2: The Final Report, E.S. Elster, ve C. Renfrew (eds.), Los Angeles 2003, 229-251.
• Erdoğu, Burçin. “Neolithic to Chalcolithic Transition in the Island of Gökçeada (Imbros)”, in Communities in Transition: The Circum-Aegean Later Neolithic Stage (ca. 5000/4800-3200/3000 BC), S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic; T. Takaoğlu (eds.), Athens 2018, 367-372.
• Erdoğu, Burçin; Özlem Çevik. “Batı Anadolu Kronolojisi ve Terminolojisi: Sorunlar ve Öneriler”, APAD 1, 2015, 29-45.
• Erim-Özdoğan, Aslı. “Çayönü”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular; M. Özdoğan ve N. Başgelen (derl.), İstanbul 2007, 57-97.
• Evans, John; Colin Renfrew. Excavations at Saliagos Near Antiparos, The British School at Athens. Supplementary Volumes: 5, Times and Hudson, London, 1968.
• Felsch, Rainer C.S. Das Kastro Tigani, Die spatneolithische und chalkolithische siedlung, Samos II, Mainz: R. Habelt 1988.
• French, David. Canhasan Sites: Canhasan I: The Small Finds, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 45, London 2010.
• Gabriel, Utta. 2006. “Ein Blick zurück-Das fünfte Jahrtausend vor Christus in der Troas”, in Troia: Archäologie eines Siedlungshügels und seiner Landschaft, M. Korfmann (ed.), Mainz: Zabern.
• Garstang, John. Prehistoric Mersin, Yumuktepe in Southern Turkey, Oxford 1953.
• Günyol, Hande. “Kuzeybatı Anadolu’da Dokumacılık Geleneğinin Kaynakları ve Günümüzden Bir Örnek:Aba”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 5, 2005, 17-22.
• Heidenreich, Robert. “Textiles from Çatal Höyük’’, Archaeology 16, 1960, 39-46.
• Hood, Sinclair. Chios Prehistoric Emporio and Ayio Gala, Vol. II. Oxford, 1982.
• Joukowsky, Martha. Prehistoric Aphrodisias 1, Excavations and studies. Providence, 1986.
• Koşay, Hamit Z. Pulur Etnografya ve Folklor Araştırmaları,1977, Ankara.
• Mavridis, Fanis. "Neolithic pottery groups from the Agia Triada Cave, southern Euboea, and the Aegean Late Neolithic: Some remarks," in An Island Between two Worlds: The Archaeology of Euboea from Prehistoric to Byzantine Times, Papers and Monographs from the Norwegian Institute at Athens, Volume 6, Ž. Tankosić, F. Mavridis and M. Kosma, (eds.), Athens, 2017, 67-98.
• Mellaart, James. “Mellaart, James. Çatalhöyük. A Neolithic Town in Anatolia, New York 1967.
• _______. Excavations at Hacılar, Edinburg: Edingburg University Pres., 1970.
• Ozan, Ali. Ege Gübre Yerleşiminden Elde Edilen Veriler Kapsamında Kıyı Ege Neolitik Kültürünün Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 2012, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Özdemir, Abdulkadir. “An Experimental Study of Mat Impressions on Pot Bases from Chalcolithic Gülpınar (Smintheion)” Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia, Volume 4, T. Takaoğlu (ed.), Ege Yayınları, İstanbul 2007, 73-86.
• ______. “Kalkolitik Gülpınar (Gülpınar)’da Dokumacılık ve Hasırcılık” Anadolu/Anatolia 38, 2012, 139-153. ______. Kalkolitik Gülpınar (Gülpınar) Yerleşiminde Hasırcılık ve Dokumacılık, Studies on the Troad 3, Troia Vakfı Yayınları, Çanakkale 2013.
• Özdöl, Kutlu, Serap. “Neolitik Dönemde Tekstil”, Aktüel Arkeoloji 40, 2014, 42-49.
• Özgünel, Çoşkun. Smintheion: Troas'da kutsal bir alan, Gülpınar'daki Apollon Smintheus Tapınağı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2001.
• ______"Das Heiligtum Des Apollon Smintheus und Die İlias," Studia Troica 13, 2003, 261-291. ______. Smintheion: Apollon Smintheusun İzinde, Ege Yayınları, İstanbul 2013.
• ______. Smintheion: In search of Apollo Smintheus, Ege Yayınları, İstanbul 2015.
• Peschlow-Bindokat, Anneliese. Tarihöncesi İnsan Resimleri, Latmos Dağları’ndaki Prehistorik Kaya Resimleri, 2006.
• Ryder, Michael Lawson. “Report of Textiles From Çatal Höyük”, Anatolian Studies 15, 1965, 175-176.
• _______. Sheep and Man (London), 1983.
• Sampson, Adamantios. Skoteini at Tharrounia, The Cave, the Settlement and the Cemetery, Athens 1993.
• _______. The Neolithic Settlement at Ftelia, Mykonos, Rhodes 2002.
• Schoop, Ulf-Dietrich. “Weaving Society in Late Chalcolithic Anatolia: Textile Production and Social Strategies in the 4th Millennium BC”, Western Anatolia before Troy Proto - Urbanisation in the 4th Millennium BC?, B. Horejs; M. Mehofer (eds.), Austrian Academy of Sciences Press, Vienna 2014, 421-446.
• Sperling, Jerome. W. "Kum Tepe in the Troad: Trial Excavation, 1934," Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 45(4), 1976, 305-364.
• Takaoğlu, Turan. “The Late Neolithic in the Eastern Aegean: Excavations at Gülpınar in the Troad”, Hesperia 75, 2006, 289-31.
• ______. “Prehistoric Occupations at Smintheion, A Preliminary Report”, Smintheion in Search of Apollo Smintheus, C. Özgünel (ed.), Ege Yayınevi, İstanbul 2015, 137-165.
• Takaoğlu, Turan; Abdulkadir Özdemir. “Smintheion Öncesi:Prehistorik Yerleşim”. In Smintheion: Apollon Smintheus'un İzinde, C. Özgünel (ed.), Ege Yayınevi. İstanbul 2013, 15-28.
• ______. “The Middle Chalcolithic in the Troad: A new look from Gülpınar”, in Communities in Transition: The Circum-Aegean Later Neolithic Stage (ca. 5000/4800-3200/3000 BC), S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic; T. Takaoğlu (eds.), Athens 2018, 479-490.
• Yanar, Ayşem & Feriha Akpınarlı. "Geleneksel Ankara Sof Dokumaları," Ankara Araştırmaları Dergisi 4(2), 2016, 170-179.
• Yılmaz, Derya. 2016. "Geç Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’da Teksti̇l Üreti̇mi̇: Çi̇ne-Tepeci̇k Höyüğü Tezgah Ağırlıkları," Tüba-Ar 19, 93-111.