ALMAN DOĞU MİSYONUNU'NUN DİYARBAKIR'DAKİ YETİM VE SAĞLIK ÇALIŞMALARI

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 1, 467 - 475, 31.01.2019

Muttalip Şimşek

https://doi.org/10.18069/firatsbed.538778

Öz

19.
Yüzyılın sonunda meydana gelen Ermeni olayları, Batı'daki pek çok misyon
grupları gibi Alman Doğu Misyonu'nu da Anadolu'da faaliyet yürütmeye sevk etmiş
ve Misyon kısa süre içerisinde Anadolu'da istasyon kurmayı başarmıştı.
Barındırdığı Ermeni nüfusu nedeniyle Diyarbakır ve çevresi de Alman Doğu
Misyonu için önemli bir yere sahipti ve burada 1898 yılından itibaren başlayan
yetim ve sağlık çalışmaları Birinci Dünya Savaşı yıllarına kadar devam etmişti.

Bu
çalışmada evvelâ, Alman Doğu Misyonu ve onun kurucusu Johannes Lepsius hakkında
bilgi verilecek, daha sonra bölgede yetim çalışmalarının hangi şartlar altında
başladığı ortaya konacaktır. Ayrıca, Diyarbakır merkezinden toplananlarla
birlikte, Palu ve Çüngüş gibi kazalardan getirilen yetimlerin barınması için
oluşturulan Alman Yetimhanesi'nin Osmanlı makamlarınca nasıl bir takibata
uğradığı izah edilecektir. Bunların yanında, bölgede Lepsius'un özel gayretiyle
sağlık çalışmalarının nasıl başladığı ve "tıbbî misyon" olarak da
ifade edilen bu tür çalışmaların Diyarbakır'da takip ettiği seyir hakkında
bilgi verilecektir. Netice itibariyle, 1896 yılından itibaren Doğu
bölgelerinin, tabir yerindeyse, misyoner istilasına uğradığı bu süreçte,
Diyarbakır ve çevresindeki Alman misyonerlerinin çalışmaları, Osmanlı Arşivi ve
Alman kaynakları ışığında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Diyarbakır, Protestan Misyonerleri, Alman Doğu Misyonu, Johannes Lepsius

Orphan and Medical Studias of the German East Missioin Diyarbakır

Öz

The
Armenian incidents that took place at the end of the 19th century, like many
mission groups in the West, led the German Eastern Mission to operate in
Anatolia and the Mission soon established a station in Anatolia. Due to the
Armenian population it had hosted, Diyarbakır and its environs had an important
place for the German East Mission, where orphan and medical studies continued
from 1898 until the First World War.

In
this study, firstly, information will be given about the German East Mission
and its founder, Johannes Lepsius, then the conditions under which the orphan
activities began in the region. Furthermore, it will be explained how the
Ottoman authorities of the German Orphanage, built for the shelter of orphans
brought from the excavations of Palu and Çüngüş together with those gathered
from the center of Diyarbakır, are following. In addition to these, information
will be given on how the health work began with the special effort of Lepsius
in the region and the course of such studies, which are expressed as
"medical mission", in Diyarbakır. As a result, the work of the German
missionaries in Diyarbakır and its surroundings will be evaluated in the light
of the Ottoman Archives and German resources in the process that the Eastern regions
have been exploiting the missionary occupation since 1896.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Diyarbakır, Protestant Missionaries, German East Mission, Johannes Lepsius

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıâli Evrak Odası (BEO): 1318/98833, Lef.2.
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞFR): 55 A 155, 231/1, 231/76, 236/16.
• Dâhiliye Nezâreti Tesri-i Muâmelat ve Islahat Komisyonu (DH. TMIK.M.): 32/89, 69/58, Lef.2, 71/21
• Sadâret-Mektûbi-Mühimme (A.}MKT.MHM.): 702/29 Lef.6-15, 702-30, Lef.8.
• Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahrirâtı (Y.PRK.UM): 45/100, 46/29, 46/64, 49/38.
• II. Kitap ve Makaleler
• Baumann, Andreas, Der Orient für Christus Johannes Lepsius Biographie und Missiologie, Brunnen Verlag, Gießen 2007.
• Feigel, Uwe, Das Evangelische Deutschland und Armenien, Die Armenierhilfe Deutscher Evangelischer Christien seit dem Ende des 19. Jahrhunderts im Kontext der Deutsch-Türkischen Beziehungen, Vandenhoeck u. Ruprecht, Göttingen 1989.
• Geiger, Leonie Charlotta, "Christliche Mission unter islamischer Herrschaft: Johannes Lepsius", Interkulturelle Theologie, Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig 2015, 60-76.
• Goltz, Hermann (Hrsg), Deutschland, Armenien und die Türkei 1895-1925, K.G. Sauer, München 2004.
• Hosfeld, Rolf, "Eine Deutsche Ausnahme", Zeitzeichen, Evangelische Kommentare zu Religion und Geselschaft, 16 (2015)/4, 9-26.
• İnan, Uğur, Osmanlı Devleti'nde Almanların Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Çev. Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Kieser, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çev. Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• ……......, "Bir Misyoner Hastanesi'nin Çevresindeki Küçük Dünya: Urfa, 1897-1922", Osmanlı İmparatorluğu'nda Yaşamak: Toplumsallık Biçimleri ve Cemaatlerarası İlişkiler (18-20. yüzyıllar), Derleyenler: François Georgeon-Paul Dumont, Çev. Maide Selen, İletişim Yayınları, İstanbul 2000, 257-287.
• Schäfer, Richard, Geschichte der Deutschen Orient-Mission, Missionshandlung und Verlag, Lepsius, Fleischmann und Grauer, Potsdam 1932.
• Şimşek, Muttalip, "Alman Misyonerliğinin Urfa'daki Faaliyetleri", II. Uluslararası İslam Tarihinde ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyumu, 10-12 Mart 2017 Urfa, Bildiriler Kitabı (2017), 657-683.
• Taşkın, Faruk, "Diyarbakır'da Bir Misyoner Hastanesi: Diyarbakır Amerikan Hastanesi (1908-1915)", Journal of History and Future, December 2017, Volume 3, Issue 3, 110- 122.
• Yıldız, Hatip, "II. Abdülhamit Döneminde Diyarbekir Vilayeti'nde Açılan Yetimhaneler ve Vali Mehmed Halid Bey'in Vilayette Misyonerliği Önleme Çabaları", Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2010), 103-118.