The Affıxes Of –AcAk, -mIş, -r, -Ar / -mAz, -DI, -mAktA And –yor In The Maın Verb Wıthın The Compound Verbs Formed By Auxılıary Verb “Ol-”

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 89 - 97, 30.08.2019

Hasan Karaca

Öz

In Turkey Turkish, the compound verbs in the form of main verb+[-AcAk ol-, -mIş ol- / bulun-; -r, -Ar/-mAz ol-, -DI ol-, yor ol-, -mAktA ol-] which are called generally as “complex verbs”, have been touched upon in a limited number of studies and the character of them have not been researched adequately. As for the researchers dealing with the issue have presented different views, approaches and comments about what kind of affixes the morphemes of -AcAk , -mIş, -r, -Ar / -mAz, -DI, -yor ve –mAktA can be accepted. Two main viewpoints can be mentioned about the issue: First one is their being verbal adjectives and the other one is their being verb conjugation modals (affixes). In this study it has been tried to reveal the fact that those mentioned affixes are not the affixes of verbal adjectives but rather they are modal origin affixes. On the other hand, main verb to which these modal origin affixes are attached, does not possess certain characteristics of person, time and syntax which the modal affix within a conjugated verb has got. Because of this, the component of main verb+modal affix in the structure of main verb+modal affix ol-= compound verb is not a conjugated verb, it is a denomination of judgement used as noun.

Anahtar Kelimeler

Complex verbs, modal (affix), verbal adjective affix, compound verb, verb –ol (to be)

OL- YARDIMCI FİİLİYLE KURULAN BİRLEŞİK FİLLERDE ANA FİİLDE YER ALAN –AcAk, -mIş, -r, -Ar / -mAz, -DI, -mAktA VE -yor EKLERİ

Öz

Türkiye
Türkçesinde genellikle ‘karmaşık fiiller’
olarak adlandırılan ana fiil + [-AcAk  ol-, -mIş ol- / bulun-; -r, -Ar/-mAz ol-, -DI
ol-, yor ol-, -mAktA ol-] şeklindeki birleşik fiillere sınırlı sayıda
çalışmada değinilmiş ve bunların mahiyeti hakkında henüz yeterince araştırmada
bulunulmamıştır. Konuyu ele alan araştırmacılar ise -AcAk , -mIş, -r, -Ar/ -mAz, -DI, -yor ve –mAktA biçimbirimlerinin
ne eki olduğuna dair değişik görüş, yaklaşım ve yorumlarda bulunmuşlardır. Bu
konuda iki temel görüşten söz edilebilir: Birinci görüş bunların sıfat-fiil eki
oldukları, ikinci görüş ise fiil çekim(kip) eki oldukları şeklindedir. Bu
makalede, zikredilen yapılardaki eklerin sıfat-fiil eki olmadığı, kip eki
kökenli olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Öte yandan kip eki kökenli bu
eklerin getirildiği ana fiil, çekimli bir fiildeki kip ekinin sahip olduğu
birtakım şahıs, zaman ve sözdizimi hususiyetlerini taşımamaktadır.  Bu sebeple ana fiil+kip eki ol-= birleşik fiil yapısındaki ana fiil+kip eki unsuru bir çekimli fiil
olmayıp isim olarak kullanılan,  bir
yargı adlandırmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Karmaşık fiiller, kip eki, sıfat-fiil eki, birleşik fiil

Kaynakça

• Aktan, Bilal (2016), Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Konya: Eğitim Yayınevi
• Banguoğlu, Tahsin (2007), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Bulut, Gülşah (2014), Tarihî Türkiye Türkçesinde Perifrastik Fiil Yapıları (olmak Yardımcı Fiiliyle Kurulan Birleşik Çekim Yapıları), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Delice, H. İbrahim (2007), Türkçe Sözdizimi, Ankara: Kitabevi.
• Delice, H. İbrahim (2008), Sözcük Türleri, Sivas: Asitan Yayınları.
• Delice, H. İbrahim (2009), “Türkçenin Öncül Ekliliği ve Türkçede Öncül Ek Taşıyan yapılar”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3, Spring 2009, p. 703-716.
• Deny, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul: Maarif Vekaleti Yayınları.
• Ediskun, Haydar (1985), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ercilasun, Ahmet B. (2014), Kutadgu Bilig Grameri(Fiil), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2009a), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2009b), Dede Korkut Kitabı II, Ankara: TDK Yayınları.
• Ergönenç Akbaba, Dilek (2007), “Türkiye Türkçesinde Yapısında İsim-Fiil Bulunan Birleşik Fiiller”, Dil Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, s. 83-95.
• Gabain, Annemarie Von (1979), “Eski Türkçe”, Çev. Mehmet Akalın, Tarihî Türk Şiveleri, No: 551, s. 31-71, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Gülsevin S. (2016), “-(Y)AcAk Sıfat-Fiil Ekinin Birleşik Yapılardaki Özel Bir İşlevi Üzerine”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 5/1, s. 178-188.
• Hirik, Erkan (2017), “Türkiye Türkçesinde Eşzamandalık”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAED-60, s. 203-226, Erzurum.
• Karaağaç, Günay (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Karahan, Leyla (2007), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kononov, A. N. (1958), Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi), Haz. Mustafa Kaçalin (2011), Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri(Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2007), Türkçede Birleşik Fiiller ve Anlam Kaymaları, Türk Dili Üzerine Araştırmalar III, Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, A., Toker, M. ve Aşçı U. D. (2016), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Konya: Palet Yayınları.
• Özmen, Mehmet (2010), “Olmak Fiiliyle Kurulan Birleşik Fiil Çekimleri Üzerine”, Türk Dili Üzerine Makaleler, s. 489-499, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Savran, Hülya (2001), “Bir İsim ile Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine Yeni Görüşler”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C: 2001/II, S: 596, s. 140-142.