ÇEMİŞGEZEK-ULUKALE KÖYÜ’NÜN TARİHSEL YERLEŞİM DOKUSU

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 1 - 17, 30.08.2019

Korkmaz Şen , Serkan Erdoğan

https://doi.org/10.18069/firatsbed.542920

Cited By: 5

Öz

Ulukale Köyü, Çemişgezek ilçe merkezinin 30
km. doğusunda, Tunceli il merkezinin ise 93 km. batısında yer almaktadır. XVI.
yüzyılda Çemişgezek Sancağı’na bağlı bir nahiye merkezi konumundaki Ulukale,
Osmanlı Dönemi yapıları ile tanınmaktadır. 
Gerçekleştirilen arkeolojik yüzey araştırmaları sonucunda Ulukale yerleşim
tarihi başlangıcının Demir Çağı’na dayandığına yönelik veriler elde edilmiştir.
Helenistik – Roma dönemleri bir kaya mezarı ile temsil edilen Ulukale’nin Orta
Çağ öncesine tarihlenebilecek bazı mimari kalıntıları da belgelenmiştir. Orta
Çağ’a ait kayda değer arkeolojik bir kalıntıya sahip olmayan Ulukale’nin türbe,
çeşme, hamam, cami, kilise ve sivil mimari ile somutlaşan tarihsel yerleşim
dokusu esas olarak Osmanlı Dönemi’nde hayat bulmuştur.  Ulukale’nin Demir Çağı’ndan başlayarak
günümüze değin varlığını sürdüren yerleşim tarihi dönemsel bir kesintiye uğramaksızın
yaklaşık olarak 3000 yıllık zaman dilimini kapsamakta ve öteki dönem yapılarına
göre daha iyi korunmuş Osmanlı Dönemi yapıları Ulukale’nin başlıca tarihsel ve
kültürel mirasını oluşturmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Tunceli, Ulukale, Yerleşim Dokusu, Demir Çağ, Osmanlı Dönemi

Kaynakça

• Ardıçoğlu, N. (1997), Harput Tarihi, Ankara, Elazığ Eğitim, Sanat, Kültür, Araştırma, Tanıtma ve Hizmet Vakfı Yayınları.
• Bardizaktzsi, V., Natanyan, B., Sırvantsdyants, K., (2015), Palu – Harput 1878 II. Cilt /Raporlar (Yay. Haz. A. Yarman – Çev. S. Malhasyan – A. Yarman), İstanbul, Belge Yayınları.
• Barjamovic, G. (2011), A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Period, Copenhagen, Museum Tusculanum Press.
• Bezer, G. Ö. (1997), “Harput’ta Bir Türkmen Beyliği - Çubukoğulları”, Belleten LXI/230, 67- 93.
• Carruba, O. (1996), Das Beschwörungsritual für die Göttin Wišurijanza, Studien zu den Bogazkoy -Texten 2, Wiesbaden.
• Cornelius, F. (1967), “Neue Arbeiten zur Hethitischen Geographie”, Anatolica I, 62-77.
• Cornelius, F.(1973), Die Geschichte der Hethiter, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 1973.
• Çelik, A. – Yıldırım T. (2013), “İlk İslam Fetihlerinden Beylikler Dönemine Harput”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi, Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu (Elazığ, 23-25 Mayıs 2013), Elazığ, 545 – 560.
• Danık, E. (2010), Işuwa’dan Tunceli’ye Tarih ve Kültür, Ankara, Tunceli Dayanışma ve Vakfı Yayınları.
• Del Monte, G. F., Tischler, J. (1978), Die Orts-und Gewässernamen der hethitischen Texte (Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes VI) Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Wiesbaden, Ludwig Reichert.
• Dupont - Sommer, A. (1949), Les Araméens, L’Orient Ancien Illustre N. 2, Paris, Libraire A. Maisonneuve.
• Ebu Bekr-i Tihrani (2001), Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erdoğan, S. (2015), Yazılı ve Arkeolojik Verilere Göre M. Ö. II. ve I. Binyılda Tunceli – Bingöl Bölgesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, S. (2016), Pahhuwa Krallığı – Doğu Anadolu’da Hititler’in Çağdaşı Yerel Bir Güç, Saarbrücken, Lambert Academic Publishing.
• Erdoğan, S. (2017), “Tunceli Demir Çağ ve Helenistik Dönem Yüzey Araştırması & 2016” 39. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Bursa, 447 – 468.
• Forlanini, M. (2010), “Deportati e mercenari dall’Anatolia occidentale all’alto Eufrate sotto l’impero hittita”, Orientalia 79/2, 152-163.
• Gökbilgin, M. T. (1951), “XVI. Asır Başlarında Osmanlı Devleti Hizmetindeki Akkoyunlu Ümerası”, Türkiyat Mecmuası IX, 35-46.
• Hauptmann, H. (1969/1970), “Norşun-Tepe, Historische und Ergebnisse der Grabungen 1968/69”, Istanbuler Mitteilungen 19/20, 21 - 78 (Tafel 4-12).
• Hewsen, R. H. (1992), The Geography of Ananias of Shirak (Ašxarhac’oyc), The Long and the Short Recensions (Introduction - Translation - Commentary by R. H. Hewsen), Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• Hewsen, R. H. (2000), Armenia: A Historical Atlas, Chicago, University of Chicago Press.
• Honigmann, E. (1970), Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı (Çev. Fikret Işıltan), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbni Bibi, (1941), Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Çev. M. N. Gencosman – Not İlave Eden F. N. Uzluk), Ankara, Uzluk Basımevi.
• İbn Bîbî, (1956), El-Evâmirü’l-Alâiyye Fî’l-Umûri’l-Alâiyye, Tıpkı Basım (Önsöz ve Fihristi Haz. A. S. Erzi), Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• İlter, F. (1975), “Doğu Anadolu’da Timur Devrinden Bir Yapı, Yelmaniye Medresesi”, Anadolu (Anatolia) XVII, 91 – 107.
• Koşay, H. Z. (1971), “Pulur (Sakyol) Kazısı, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Ankara, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 99-101 (Levha 73-79).
• Koşay, H. Z. (1972), “Sakyol (Pulur) Tarih Öncesi Kazısı”, VII. TTK (Ankara 25-29 Eylül 1970) Kongreye Sunulan Bildiriler I, Ankara, 53-56.
• Koşay, H. Z. (1976), Keban Projesi Pulur Kazısı, 1968-1970/Keban Project Pulur Excavations 1968-1970, Ankara, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları.
• Luther, A. (1997), Die syrische Chronik des Josua Stylites, Berlin – New York, Walter de Gruyter.
• Metin, T. (2013), Selçuklular Döneminde Malatya, İstanbul, Malatya Kitaplığı Yayınları.
• Reşidü’d-din Fazlullah (2011), Cami’ü’t-Tevarih Selçuklu Devleti (Çev. E. Göksu-H. H. Güneş), İstanbul, Selenge Yayınları.
• Salvini, M. (1972), “Le Testimonianze Storiche Urartee Sulle Regioni del Medio Eufrate MEΛITHNH, KOMMAГHNH, ΣOΦHNH, TOMIΣA” La Parola del Passato CXLII – CXIV, 100-111.
• Salvini, M. (2005), “Studi prepatori per il ‘Corpus dei testi urartei (CTU)’. Ricerche del 2004 e 2005 in Turchia orientale”, Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici XLVII, 257 - 272.
• Salvini, M. (2008), Corpus dei Testi Urartei Volume I-II, Roma, Pubblicazioni dell’Istituto di Studi sulle civiltà dell’Egeo e del Vicino Oriente del Consiglio Nazionale delle Ricerche.
• Sinclair, T. A. (1989), Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey III, London, The Pindar Press.
• Sözen, M. (1971), “Çemişgezek’de Türk Eserleri ve Yelmaniye Camisi” Sanat Tarihi Yıllığı 1970-71, 29 -47.
• Sözen, M. (1973), “Çemişgezek’in Ulukale Köyü’ndeki Mimari Eserler” Sanat Tarihi Yıllığı V, 119-140.
• Ünal, M. A. (1991), “XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağında Aşiretler Ve Cemaatler”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 6, 309 -325.
• Ünal, M. A. (1992), “XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı”, Osmanlı Araştırmaları XII, 367 – 390.
• V.G.M. 578 No’lu Defter, 288. Sayfa, 103 sırası, 1208 H. (1793 M.).
• Wisemann, D. J. (1956), “A Fragmentary Inscription of Tiglath –pileser III from Nimrud” Iraq 18, 117-129.