XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNDE KARABORSACILIK VE KAÇAKÇILIK

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 519 - 534, 03.09.2020

Savaş Yılmaz

https://doi.org/10.18069/firatsbed.694297

Öz

XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNDE KARABORSACILIK ve KAÇAKÇILIK
Savaş Yılmaz *
ORCID: 0000-0002-6979-6495
Öz
Osmanlı Devleti’nde karaborsacılık ile kaçakçılık suçları XVI. yüzyılın ilk yarısında fazla görülmemişken, bu suçların, bu yüzyılın ikinci yarısında etkili olmasında; Osmanlı-Avusturya Macaristan ve Osmanlı-İran savaşları, Kanûn-ı kadimin bozulması ile Celali isyanlarına bağlı olarak üretim ile tüketim arasındaki dengenin kırsaldan şehir merkezlerine yapılan göçlerle bozulması gibi sebepler gösterilebilir. Ayrıca malî buhranların yaşanması ile tebaanın yanı sıra ehl-i örf ile ehl-i şer’den bazılarının görevlerini suiistimal ederek karaborsacı ve kaçakçılarla işbirliği yapmaları, karaborsacılık ile kaçakçılık olaylarının artmasına yol açmıştı.
Merkezî yönetim, artan karaborsacılık olaylarına karşı bazı önlemler almıştı. Kıtlık zamanlarında karaborsacıların, haksız kazanç sağlamalarını önlemek için narh sistemini devreye sokmuştu. Narh sistemi sayesinde pazar ekonomisi belirlenerek tebaaya zahire, meyve, et gibi temel gıda maddelerinin fahiş fiyatlarla satılmasına mani olunmak istenmişti. Böylece pazar ekonomisi kontrol edilerek tebaanın, temel gıda maddelerini temini yoluna gidilmişti. Ancak gerek beşerî gerek ise doğal sebeplere bağlı olarak zahire, meyve, et vs. temin edilmesinde karaborsacılar bazı sorunlar çıkarmışlardı.
Kaçakçılık olaylarında ise devlet ekonomisi doğrudan zarar görmüş aynı zamanda zor temin edilen ürünler aşırı kâr marjıyla küffara satıldığı için tebaa da mağdur olmuştu. Küffara satılması yasak olan stratejik önemdeki emtianın satılması, devlet politikasına da zarar vermişti. Bu bağlamda merkezî yönetim hem karaborsacılara hem de kaçakçılara ağır cezalar vererek mücadele etmişti. Ancak ehl-i örf ile ehl-i şer’den bazılarının karaborsacı ile kaçakçılardan rüşvet alıp kendilerine yeni gelir kapısı oluşturmaları, merkezî yönetimin karaborsacı ve kaçakçılarla mücadelesini sekteye uğratmıştı. Ayrıca karaborsacı ile kaçakçıların elde ettikleri gelirin fazla olması, denizlerin kontrolünün sağlanmasında karşılaşılan zorluklar karaborsacı ile kaçakçılık olaylarının önlenememesinde oldukça etkili olmuştu.
Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılında karaborsacılık ve kaçakçılık suçları üzerinde yapılan çalışmaların oldukça sınırlı olması, mühimme defterlerine dayanarak böyle bir çalışmanın yapılmasını gerekli kılmıştır.
Anahtar Kelimeler: XVI. Yüzyıl, Merkezî Yönetim, Karaborsacılık, Kaçakçılık, Kıtlık, Cezalar.

Anahtar Kelimeler

XVI. YüZYIL, Merkezi Yönetim, Karaborsacılık, Kaçakçılık, Kıtlık

Kaynakça

• Kaynakça
• Arşiv Belgeleri
• BOA MD 12: 505, 513, 927, 1022. BOA MD 23: 193. BOA, MD 27: 350, 333, 334, 363, 795, 796. BOA, MD 32: 240. BOA, MD 47: 36, 203, 208. BOA, MD 48: 62, 92. BOA, MD 49: 113. BOA, MD 51: 29, 45, 59, 95. BOA, MD 53: 160. BOA, MD 69: 19-2, 36-1, 44-1, 66-2. BOA, MD 70: 6, 7, 32, 376. BOA, MD 71: 31, 42, 47 BOA, MD 72: 178, 202. BOA, MD 73: 444, 447, 454, 979. BOA, MD 74: 94. BOA, MD 76: 51.
• Kitap ve Makaleler
• ACIPINAR, M., Osmanlı İmparatorluğu Ve Floransa Akdeniz’de Diplomasi, Tiçaret Ve Korsanlık 1453 – 1599, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2016. AKDAĞ, M., Türk Halkının Dirlik Ve Düzenlik Kavgası, II. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013. ALBAYRAK, S., Budin Kânunnâmesi ve Osmanlı Toprak Meselesi, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1973. ÂLİ, G. M., Siyaset Sanatı Nushatü’s –Selâtîn, Hazırlayan: Faris Çerçi, Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2015. BARKAN, Ö. L., XV. Ve XVI ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî Ve Malî Esasları, Yayına Hazırlayan: : Hüseyin Özdeğer, İstanbul, 2001. BARKEY, K., Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi, Çev.: Zeynep Altıok, (II. Baskı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566) Özet Transkripsiyon, Ankara, 1994 Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 6 Numaralı Mühimme Defteri (972 / 1564–1565), Özet-Transkripsiyon, Ankara, 1995. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 7 Numaralı Mühimme Defteri, (975-976 / 1567–1569), Özet – Transkripsiyon, Ankara, 1998. CEZAR, M., Osmanlı Tarihinde Levendler, Çelikcilt Matbaası, İstanbul, 1965. FAROQHI, S., Osmanlı’da Kentler Ve Kentliler, Çev.: Neyyir Berktay, V. Baskı, tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul, 2011. DEMİRCİ, S., ARSLAN, H., Osmanlı Türkiyesi’nde Eşkıya, Devlet ve Siyaset, Yalın Yayıncılık, İstanbul, 2012. GENÇ, M., Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Ve Ekonomi, XI. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2014. İSLAMOĞLU, H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, II. Baskı İletişim Yayınları, İstanbul, 2010. KAZICI, Z., Osmanlı’da Yerel Yönetim (İhtisab Müessesesi), Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2006. KOÇ, M., Osmanlı Hukukunda Ta’zir Suç ve Cezalar, Aybil Yayınları, Konya, 2017. KÜTÜKOĞLU, M. S., XVI. Asırda Çeşme Kazasının Sosyal ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2010. ÖZ, M., XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999. PAKALIN, M. Z., Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: II, Milli Eğitim Yayınları, İstanbul, 1946. PAMUK, Ş., Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017. PAMUK, Ş., Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013. REFİK, A., Onuncu Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı (1495 – 1591), Enderun Kitabevi, İstanbul, 1998. SÂMİ, Ş., Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1995. SAYAR, A. G., Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, II. Baskı, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 2000. UZUNÇARŞILI, İ. H., Osmanlı Tarihi, Cilt: II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011. ÜNAL, M. A., Paradigma Osmanlı tarih Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2010. ÜNAL, M. A., Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2012. KARADEMİR, Z., İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), Kitap Yayınevi, II. Baskı, İstanbul, 2017. YILMAZ, S., “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Üretimden Pazara Osmanlı Köylüsünün Karşılaştığı Yapısal Sorunlar ve Bu Sorunlara Karşı Merkezî Yönetimin Aldığı Tedbirler”, Vakanivu–Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal Of Hıstorical Researches, Sayı: 4, 2019, ss. 746-778. WHITE, S., Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celali İsyanları, Çev.:Nureddin Elhüseyni, Alfa Yayınları, İstanbul, 2013.