ARAS-KURA KAPALI HAVZASININ ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIŞ VE AKIM VERİLERİNİN TREND ANALİZİ (TÜRKİYE)

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 29 - 42, 03.09.2020

Sevda Coşkun

https://doi.org/10.18069/firatsbed.713550

Cited By: 8

Öz

Çalışmanın alan kapsamını Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Aras-Kura kapalı havzası oluşturmaktadır. Aras ve Kura akarsuları Türkiye’nin sınırı aşan suları içerisinde yer almakta olup Azerbaycan’da birleştikten sonra Hazar Gölüne dökülmektedir. Çalışmanın konu kapsamını; havza içerisinde 30 yıldan fazla rasata sahip (1970-2018) 7 meteoroloji istasyonunun (Ardahan, Arpaçay, Sarıkamış, Doğubeyazıt, Horasan, Iğdır, Kars) ortalama sıcaklık, toplam yağış ve 4 akım gözlem istasyonunun (Kağızman, Şahnalar, Güvercinkaya, Sarısu Nonak) akım verileri (1970-2015) kullanılarak trend analizi yapmak oluşturmaktadır. Havza genelinde uzun yıllar boyunca ölçüm yapan meteoroloji ve akım gözlem istasyonlarının aylık ölçülmüş ortalama sıcaklık, yağış ve akım verileri ele alınarak bu verilerin yıllık ve mevsimlik eğilimlerini analiz etmek araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Kapalı havzalarda iklim parametrelerindeki değişikliğin daha kolay fark edileceği düşüncesiyle böyle bir konu seçilmiştir. Ayrıca ulusal ve uluslararası literatüre iklim değişikliği çalışmaları üzerine bir katkı ve bir Türkiye örneğinin daha kazandırılması istenmiştir. Araştırmada yöntem olarak Mann-Kendall Testi ve Spearman’ın Rho Testi temel alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre havza genelinde ortalama sıcaklıklarda anlamlı artışlar gözlenirken yağış olarak Ardahan ve Kars meteoroloji istasyonlarında anlamlı artışa rastlanmış diğer istasyonlarda ise bir eğilim gözlenmemiştir. Akım gözlem istasyonlarından Kağızman istasyonunda akımda anlamlı artış, Sarısu Nonak istasyonunda anlamlı azalış, diğer istasyonlarda ise bir eğilime rastlanmamıştır. Havza genelinde gözlenen sıcaklık artışları yağış ve akım üzerinde önemli bir etkiye sahip olmadığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Trend analizi, Mann Kendall, Sperman Rho, İklim, Aras-Kura

Kaynakça

• Aksoy, B. ve Coşkun, M. (2010). Global Climate Change and Its Effects on Turkey. EKEV Akademic Review “Social Sciences”, 42, 367-382, Erzurum. Akyürek, M., Önöz, B., Bayazıt, M., Cığızoğlu, K. (2004). Türkiye Yıllık Ortalama Akımlarının Trend Analizi; IV Ulusal Hidroloji Kongresi, 21-25 Haziran 2004, İstanbul. Ackerman, S. A. ve Knox, J. A. (2015). Meteoroloji Atmosferimizi Anlamak, Çeviri Ed. Mikdat Kadıoğlu-Sedef Çakır, Nobel Yayınları, Ankara. Addisu, S., Selassie, Y.G., Fissha, G. ve Gedif, B. (2015). Time series trend analysis of temperature and rainfall in lake Tana Sub‑basin, Ethiopia, Environmental Systems Research, pp. 4:25, Springer. Albek, E. (1999). Identification of the Different Sources of Chlorides in Streams by Regression Analysis Using ChlorideDischarge Relationships. Water Environment Research, 71(7), 1310-1319. Albek, E. ve Göncü, S. (2005). Türkiye Akarsularında Askıda Katı Madde Değişiminin Yıllar Boyu İncelenmesi. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(2), 183-190. Angı, M., Özkaya M., 2004, Türkiye’de Yüzeysel Akımlar ve Trendleri; IV Ulusal Hidroloji Kongresi, 21- 25 Haziran 2004, İstanbul. Asfaw, A., Simane, B., Hassen, A. ve Bantider, A. (2017). Variability and time series trend analysis of rainfall and temperature in northcentral Ethiopia: A case study in Woleka sub-basin, Weather and Climate Extremes, pp.1-13, Elsevier. Atalay, İ. (2008). Ekosistem Ekolojisi ve Coğrafyası-II, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir. Atalay, İ. (2010). Uygulamalı Klimatoloji, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir. Atalay, İ. ve Mortan, K. (2017) Türkiye’nin Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Yayınevi, İstanbul. Avşaroğlu, Y. (2019). Dicle Havzası Aylık Ortalama Akım Değerlerinin Trend Analizi, H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa. Coşkun, M. (2011). Fundamental pollutants in the European Union (EU) countries and their effects on Turkey. Elsevier, Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 467-473. Coşkun, M. (2019). İklim Değişmeleri ve Küresel Isınma, 12. Bölüm, Yer Bilimi Kitabı, Ed. Mete Alim-Serkan Doğanay, Pegem Akademi, Ankara. Coşkun M., Akbaş V. (2017). Karadeniz Kıyısından İç Kesime: Kastamonu Çevresinin İklim Parametreleri, Sosyal Bilimler Dergisi, The Journal of Social Science, Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 46-86. Coşkun, M., Aksoy, B. (2007). 19 Haziran 2004 Çubuk-Sünlü (Ankara) Hortum Olayı, Doğu Coğrafya Dergisi, 12(17), 203-222, Erzurum. Emek, M.F. (2014). Doğu Anadolu Bölgesi Yıllık ve Aylık Toplam Yağışların Trend Analizi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği, Hidrolik Bilim Dalı, Erzurum. Erlat, E. (2013). İklim Sistemi ve İklim Değişmeleri, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. Ercan, B., ve M. İ. Yüce (2017), Trend Analysis of Hydro-Meteorological Variables of Kızılırmak Basin, Nevşehir Journal of Science and Technology, 6(özel sayı), 333-340. Erdoğan, F. (1989), Türkiye’de Yaygın Kuraklık, Meteoroloji Mühendisleri Odası Bülteni, Ankara. Gözalan, S. (2019) Yüzey, 850, 700 ve 500 hPa Basınç Seviyelerinde Sıcaklık İle Nem Parametrelerinin Karşılaştırmalı Trend Analizi: Türkiye Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük. Gümüş, V. (2006). Fırat Havzası Akımlarının Trend Analizi İle Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa. Gümüş, V., ve Yenigün, K. (2006). Evaluation of Lower Fırat Basin Streamflow by Trend Analysis. In 7th International Advances in Civil Engineering Conference, Yildiz Technical University, Istanbul, Turkey. Güngördü, E. (2003). Türkiye’nin Coğrafyası, Asil Yayınları, Ankara. İçağa, Y. (1994), Analysis of Trends in Water Quality Using Nonparametric Methods, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Kadıoğlu, M. (1997), Trends in surface air temperature data over Turkey. Int. J. Climatology, 17: 511-520. Karabulut, M. ve Cosun, F. (2009). Kahramanmaraş İlinde Yağışların Trend Analizi, Coğrafi Bilimler Dergisi, CBD 7(1), ss. 65-83. Karaosmanoğlu, F., Günek, H., (2018). Göksu Havzası’nda Buharlaşma ve Yüzeysel Akışın Penman ve Thourthwaite Yöntemlerine Göre Değerlendirilmesi. International Journal of Scientific and Technological Research, 4(10),599-614. Kendall, M. G. (1975), Rank Correlation Methods, Charles Griffin, London. Nourani, V., Mehr, A. D. ve Azad, N. (2018). Trend Analysis Of Hydroclimatological Variables İn Urmia Lake Basin Using Hybrid Wavelet Mann– Kendall And Şen Tests. Environmental Earth Sciences, 77(5): 207. Lazaro, R., Rodrigo, F.S., Gutierrez, L., Domingo, F. ve Puigdefabregas, J. (2001). Analysis of a 30-year rainfall record (1967-1997) in semi-arid SE Spain for Implications on Vegetation, Journal of Arid Environment, 48, 373- 395. Özel, N., Kalaycı, S., Sevimli, M.F. ve Büyükyıldız, M. (2004). Sakarya Nehri Havzası Aylık Akım Verilerinin Parametrik Olmayan Yöntemlerle Trend Analizi, S.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, c.19, s. 2, ss.11-22, Konya. Polat, P. ve Sunkar, M. (2017). Rize’nin İklim Özellikleri ve Rize Çevresinde Uzun Dönem Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizi, F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:27, Sayı:1, Sayfa:1-23, Elazığ. Rahman, M. A., Yunsheng, L. Ve Sultana, N. (2017). Analysis And Prediction Of Rainfall Trends Over Bangladesh Using Mann–Kendall, Spearman’s Rho Tests And ARIMA Model. Meteorology and Atmospheric Physics, 129(4): ss.409-424. Soydan, N.G., Gümüş, V., Şimşek, O., Gerger, R. ve Ağun, B. (2016). Seyhan Havzası Aylık Ortalama Akım ve Yağış Verilerinin Trend Analizi, D.Ü. Mühendislik Fakültesi Dergisi, c.7, s.2, ss. 319-327, Diyarbakır. Sönmez, O., Çeribaşı, G. ve Doğan, E., (2016). Short And Long Term Streamflow Prediction By Different Neural Network Approaches And Trend Analysis Methods: Case Study Of Sakarya River, Turkey. Fresen. Environ. Bull, 25: ss.565-579. Su, L., Miao, C., Kong, D., Duan, Q., Lei, X., Hou, Q. ve Li, H. (2018). Longterm Trends İn Global River Flow And The Causal Relationships Between River Flow And Ocean Signals. Journal of Hydrology, 563: ss. 818-833. Şahin, C. (2005). Türkiye Fiziki Coğrafyası, Gündüz-Eğitim ve Yayıncılık, Ankara. Şenocak, S. ve Emek, M. F. (2019). Trend Analizi Yöntemleri Kullanılarak Doğu Anadolu Bölgesi Aylık Yağış Miktarlarının Değerlendirilmesi, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Sayı: 17, Sayfa:807-822. Tayanç, M., Karaca, M. ve Yenigün, O. (1997). Annual and Seasonal Air Temperature Trend Patterns of Climate Change and Urbanization Effects in Relation to Air Pollutants in Turkey, Journal of Geophysical Research, 102, 1909-1919. Toros, H. (1993), Klimatolojik Serilerden Türkiye Genelinde Trend Analizi, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Tosic, I. ve Ukasevic, M. (2005) “Analysis of Precipitation Series for Belgrade”, Theoretical and Applied Climatology, 80, ss.67- 77. Türkeş, M. (1996), Spatial and Temporal Analysis of Annual Rainfall Variations in Turkey, International Journal of Climatology, 16, 1057–1076. Türkeş, M., (2012a) Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen Kuraklık ve Çölleşme, Uluslararası ‘Meteoroloji, Toz Taşınımı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele’ Çalıştayı, Ankara. Türkeş, M. (2012b). Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen İklim Değişikliği, Kuraklık ve Çölleşme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4(2), 1-32. Türkeş, M., Sümer, U. M. ve Kılıç, G. 1995. Variations and trends in annual mean air temperatures in Turkey with respect to climatic variability. International Journal of Climatology 15: 557-569. Türkeş, M., Sümer, M., U. ve Demir, I. (2002a). “Revaluation of trends and changes in mean, maximum and minimum temperatures of Turkey fort he period 1929-1999”, International Journal of Climatology, C. 22, S. 8, pp. 947-977. Türkeş, M., Sümer, M., U. ve Demir, I. (2002b). “Türkiye’nin Günlük Ortalama, Maksimum ve Minimum Hava Sıcakları ile Sıcaklık Genişliğindeki Eğilimler ve Degisiklikler”. Prof. Dr. Sırrı Erinç Sempozyumu Klimatoloji Çalıştayı 2002, Bildiriler Kitabı, pp.89-106. İzmir. Yenigün, K., Gümüş, V.ve Şimşek, O. (2013), Seyhan Havzası Gidişlerinin Analizi, VII. Ulusal Hidroloji Kongresi 26 -27 Eylül 2013, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. Yılmaz, A. (2018) Batı Karadeniz Bölümünde Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük. Yue, S., ve C. Wang (2002), The Influence of Serial Correlation on the Mann-Whitney Test for Detecting a Shift in Median, Advances in Water Resources, 25(3), 325-333. Yüce, M. I., M. Eşit, ve Muratoğlu, A. (2015), Determining the Hydraulic Geometry Parameters of Seyhan River, American Journal of Engineering, Technology and Society, 2, 77-84. Yüce, Ş., Ünsal, M. ve Yüce, M. I. (2017), Seyhan havzası yıllık akım verilerinin eğilim analizi, IX. Ulusal Hidroloji Kongresi, 4-6 Ekim 2017, Diyarbakır.