New Evaluations For Bingol Obsidian Source Areas in the Light of Archaeological Surface Research

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 1 - 14, 03.09.2020

Sırrı Tiryaki

https://doi.org/10.18069/firatsbed.728552

Cited By: 2

Öz

Eastern Anatolia region of Turkey, where the owner has the geological structure as an important source of obsidian. One of the important obsidian source areas of the region is Bingöl obsidian beds. Obsidian beds within the geographical boundaries of Bingöl province are mostly located in the volcanic areas between Bingöl city centre and Solhan and Karlıova districts. Bingöl origin obsidians have been one of the important raw material sources traded in prehistoric times. That source of raw materials spread over large areas, mostly to the southern regions, as a result of commercial relations. However, field studies on these obsidian beds are limited despite the awareness of the obsidian beds in the provincial geography. For this purpose, in order to obtain more detailed data on obsidian beds in Bingöl, We initiated new archaeological studies in 2019. As a result of these studies, new obsidian sources were detected within the borders of Sarı Başak, Kulan and Efendi River hamlets of Yenihan Village of Solhan District, as well as Alatepe Village of Bingöl city centre.

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolia Region, Bingöl Province, Prehistoric Periods, Obsidian and Trade

ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARI IŞIĞINDA BİNGÖL OBSİDYEN KAYNAK ALANLARINA YÖNELİK YENİ DEĞERLENDİRMELER

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi sahip olduğu jeolojik yapısı itibariyle önemli obsidyen kaynaklarına sahiptir. Bölgenin önemli obsidyen kaynak alanlarından biri de Bingöl obsidyen yataklarıdır. İlin coğrafi sınırları içerisindeki obsidyen yatakları çoğunlukla Bingöl il merkezi ile Solhan ve Karlıova ilçeleri arasındaki volkanik alanlarda bulunmaktadır. Bingöl kökenli obsidyenler, tarih öncesi dönemlerde ticareti yapılan önemli hammadde kaynaklarından biri olmuştur. Bu hammadde kaynağı ticari ilişkiler sonucunda çoğunlukla güney bölgelerine yönelik olmak üzere oldukça geniş alanlara yayılmıştır. Ancak il coğrafyası içerisindeki obsidyen yataklarının bilinirliğine rağmen bu obsidyen yataklarına dair yapılan arazi çalışmaları sınırlıdır. Bu amaçla Bingöl’deki obsidyen yataklarına yönelik daha ayrıntılı verilerin elde edilebilmesi adına 2019 yılında tarafımızdan yeni arkeolojik çalışmalar başlatılmıştır. Söz konusu bu çalışmalar neticesinde Solhan İlçesi Yenidal Köyüne bağlı Sarı Başak, Kulan ve Efendi Deresi mezralarının yanı sıra Bingöl il merkezine bağlı Alatepe Köyü sınırları içerisinde yeni obsidyen yatakları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Bingöl, Tarih Öncesi Dönemler, Obsidyen, Ticaret

Kaynakça

• Akbulut, U., (2016), “Obsidyen: Anadolu’nun En Eski İhraç Ürünü”, http://www.uralakbulut.com.tr/wp-content/uploads/2016/03/OBSİDYEN-ANADOLU-NUN-EN-ESKİ-İHRAÇ-ÜRÜNÜ-1-MART-2016.pdf (erişim tarihi: 10.04.2020).
• Akın Aras, A. (2018), “Bingöl İli Obsidiyen Kaynaklarının Yakın Doğu Ticaretindeki Yeri ve Önemi”, Bingöl Araştırmaları Dergisi - Arkeoloji Özel Sayısı, Cilt: 4 Sayı: 2, 101-117.
• Akın, A. (2012), “Erzurum- Kars Bölgesi Obsidyen Kaynaklarının Araştırılması – 2011”, TEBE Haberler, Sayı 33, İstanbul, 26 – 27.
• Akköprü, E. & Mouralıs, D. & Robın A. K. & Kuzucuoğlu, C. & Erturaç, M. K. (2017), “Doğu Anadolu’daki Obsidiyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 60, Sayı 1, 49 – 61.
• Algül, G. Ç. (2008), Çanak Çömleksizden Çanak Çömlekli Neolitik Döneme Geçiş Sürecinde Obsidiyen Teknolojisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altınbilek-Algül, Ç. & Balcı, S. (2010), “Obsidiyen Ticaretinin Merkezi Olarak Kültepe”, TEBE Haberler, Sayı 30, İstanbul, 10 – 13.
• Arınç, K. (2016), Doğal, Beşeri, İktisadi ve Siyasal Yönleriyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri, Erzurum, Biyosfer Araştırmaları Merkezi.
• Arslantaş, Y. (2007), “Kalkolitik ve Tunç Çağı’nda Norşuntepe’nin Suriye ve Mezopotamya ile İlişkileri”, Elâzığ, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, V/1, 1-14.
• Avcı, V. & Esen, F. & Kıranşan, K. (2018), “Bingöl İli’nin Fiziki Coğrafya Özellikleri”, Bingöl Araştırmaları Dergisi Arkeoloji Özel Sayısı, Cilt 4 Sayı 2, 9 – 40.
• Balkan Atlı, N. & Marie Claire, C. (2007), “Anadolu Obsidiyeni: Bir Dönemin Tanığı”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 71 – 78.
• Balkan Atlı, N. (2011), “Kapadokya Obsidiyenleri”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, İstanbul, Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş., 71.
• Balkan-Atlı, N. (2005), “Paleolitikten Günümüze Obsidiyen”, TEBE Haberler, Meltem Doğan Alparslan (Ed.), Sayı 19, İstanbul, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, 1 – 3.
• Belli, O. (2000), “Doğu Anadolu’da Saptanan Obsidyen Yatakları ve Atölyeleri”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Oktay Belli (ed.), İstanbul, 301 – 307.
• Bigazzi, G. & Yegingil, Z. & Ercan, T. & Oddone, M. & Özdoğan, M. (1997), “Doğu Anadolu’daki Obsidiyen İçeren Volkaniklerin “Fizyon Track” Yöntemiyle Yaş Tayini”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Ağustos, Cilt 40, Sayı 2, 57 – 72.
• Cauvin, M.C. & Balkan N. & Besnus Y. & Şaroğlu F. (1986), “Originede Fobsidiennede Caferhöyük (Turquie)”, Premiers resultats. Paleorient, 12, 89 – 97.
• Chataıgner, C. & Akın, A. & Aras, O. (2014), “Kuzeydoğu Anadolu Obsidyen Kaynaklarının Tespitine Yönelik Yüzey Araştırmaları”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 589 – 604.
• Chataigner, C. (1994), “Les propriétés géochimiques des obsidiennes et la distinction des sources de Bingöl et du Nemrut Dağ”, Paléorient, Vol. 20, N. 2, 9 – 17.
• Collins, A. (2016), Göbekli Tepe ve Tanrılar Doğuşu, Çeviri: Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul, Alfa İnceleme.
• Demir, M. (2017), “Sarıkamış Obsidiyen Kaynakları ve Değerlendirilmesi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar 2017, Sayı 19, 119 – 139.
• Doğan, İ. B. (2008), Tarih Öncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ercan, T. & Fujitani, T. & Matsuda, J.-I. & Notsu, K. & Tokel, S. & Ui, T. (1990), “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Neojen-Kuvaterner Volkanitlerine İlişkin Yeni Jeokimyasal, Radyometrik ve İzotopik Verilerin Yorumu”, MTA Dergisi, 110, 143 – 164.
• Frahm, E. E. (2012), “Distinguishing Nemrut Dağ and Bingöl A Obsidians: Geochemical and Landscape Differences and the Archaeological Implications”, Journal of Archaeological Science, 39, USA, 1436-1444.
• Kartal, M. (2009), Konar-Göçerlikten Yerleşik Yaşama Geçiş: Epi-Paleolitik Dönem: Türkiye’de Son Avcı-Toplayıcılar, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Karul, N. (2013a), “Gusir Höyük”, Atlas Mart Sayısı, 90.
• Karul, N. (2013b), “Eski Dünya’nın İlk Köyleri Yerleşik Avcılar”, Atlas Mart Sayısı, 84 – 96.
• Kılıç, S. (2006), “Van Gölü Havzası Prehistoryası ve Tilkitepe’nin Bugünkü Durumu”, Arkeoloji ve Sanat, Yıl 28, Sayı 122, 1 – 10.
• Korfmann, M. (1982), Tilkitepe, Istanbuler Mitteilungen, Tübingen, Beiheft 26.
• Köroğlu, K. (2011), Eski Mezopotamya Tarihi: Başlangıcından Perslere Kadar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Miyake, Y. (2007), “Salat Cami Yanı: Dicle Havzası’nda Çanak Çömlekli Neolitik Döneme Ait Bir Yerleşme”, Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı, Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 37 – 46.
• Özdoğan, A. (2007), “Çayönü”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 89 – 91.
• Özdoğan, M. (2007), “Neolitik Dönem: Günümüz Uygarlığının Temel Taşları”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 9 – 20.
• Özdoğan, M. (2011a), “Neolitik Çağ: Çanak Çömleksiz”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, İstanbul, Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş., 56 – 73.
• Özdoğan, M. (2011b), “Neolitik Çağ: Çanak Çömlekli”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş., 78 – 95.
• Özdoğan, M. (2019), Hammaddeden Ustalara: Tarihöncesi Arkeolojisinde Malzeme, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özkaya, V. & Coşkun, A. (2007), “Körtik Tepe”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 86 – 88.
• Özkaya, V. & Coşkun, A. (2013), “Körtik Tepe / Diyarbakır”, Atlas Mart Sayısı, 93.
• Rosenberg, M. (2007), “Hallan Çemi”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 84 – 85.
• Rothman, M. S. (1993), “Alpaslan Baraj Gölü Alanında Muş Ovasında Yüzey Araştırmaları Ön Rapor, 1991”, X. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 279 – 296.
• Rothman, M. S. (1995), “Doğu Anadolu Plato Yöresi Çevresinde Muş Ovası Seramiği”, XII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 295 – 304.
• Sagona, A. & Zımansky, P. (2015), Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri: MÖ 1.000.000 – 550, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Sevin, V. (2003), Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, Der Yayınları.
• Şengör, A.M.C. & Kidd, W.S.F. (1979), “Post collisional tectonics of the Turkish-Iranian plateau and a comparison with Tibet”, Tectonophysics, 55, 361 – 376.
• Şengör, A.M.C. & Yılmaz Y. (1981), “Tethyan evolution of Turkey; a plate tectonic approach”, Tectonophysics, 75, 181 – 241.
• Şengör, A.M.C. (1979), “The north Anatolian transform fault: its age, offset and tectonic significance”, Journal of the Geological Society, 136 (3), London, 269 – 282.
• Tekin, H. (2017), Tarihöncesinde Mezopotamya: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Yorumlar ve Yeni Kronoloji, Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Tiryaki, S. (2018), “Başlangıçtan Orta Demir Çağı’na Kadar Dağlık Doğu Anadolu’nun Sosyo - Ekonomik Yapısı”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 11, Sayı XXXVII, 621 – 661.
• Türkecan, A. (2017), “Türkiye’nin Doğu Bölgelerinde Gözlenen Kuvaterner Yaşlı Volkanik Etkinlikleri”, MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, Sayı 22, 63 – 78.