KÜLTÜRLER ARASI YOLCULUKTA İNSAN BAŞLI EFSANEVİ KUŞLAR

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 2, 729 - 741, 26.05.2023

Yavuz Deniz

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1219036

Öz

Mitler, dünyayı anlamaya çalışan insanoğlunun, doğa olaylarını anlamlandırma çabasıdır. Korkular, ihtiyaçlar, sonsuz yaşam arzusu ve tanrıları mutlu etme çabası neticesinde oluşturulan bu söylenceler, zamanın inançlarını yansıtan belgeler niteliğindedir. Bazen destan adıyla düzenli ve ölçülü şiirler, bazen de kahramanların abartılı hikayeleri olarak karşımıza çıkarlar. Tanrıların doğuşunu, mücadelelerini, kainatın yaratılışını, dünyevi meseleleri anlatan mitlerin temel özelliği anlatılan olayların sıra dışı ve doğa üstü özelliklere büründürülmesidir. Birtakım ritüeller ile aktarımları sağlanırken kutsal bir statü kazandırılan mitler zamanla sembollere dönüşerek günümüze dek gelmişlerdir. İçeriğinde yer alan tanrılar genellikle başrolü alsalar da bazen savaştıkları bazen de yardımcıları olarak görülen doğaüstü yaratıklar, benzersiz bir hayal gücünün ürünleridir. Birçok topluma ait kültür envanterinde sıklıkla karşılaşılan insan başlı kuş öğesinin, farklı ve benzer versiyonlarının araştırıldığı bu çalışmada literatür taramaları yapılarak elde edilen veriler konu kapsamında bir araya getirilmiştir. Toplumlara ait mitlerde farklı isimlerle anılan bu efsanevi yaratıkların özellikleri, inançlar çerçevesinde değerlendirilerek kültürler arası yolculuklarında edindikleri değişim ve dönüşümler incelenmiştir. Kadın başlı kuş gövdeli doğaüstü yaratıklara dair kültürel aitliğin araştırıldığı bu çalışmada elde edilen verilerin bir araya getirilerek bilime ve sanata katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mit, Mitoloji, Ritüel, Efsane, İnsan Başlı Kuş

Human-head legendary birds in a interculturel journey

Öz

Myths are the efforts of human beings trying to understand the world to make sense of natural events. These myths, which were created as a result of fears, needs, the desire for eternal life and the effort to make the gods happy, are documents reflecting the beliefs of the time. Sometimes they appear as regular and measured poems with the name of epic, and sometimes as exaggerated stories of heroes. The main feature of the myths that describe the birth of the gods, their struggles, the creation of the universe, and worldly issues is that the events described are transformed into extraordinary and supernatural features. Myths, which were given a sacred status while being transmitted through certain rituals, have survived to the present day by turning into symbols over time. Although the gods in its content usually take the lead role, the supernatural creatures sometimes seen as fighters and sometimes as helpers are the products of a unique imagination. In this study, in which different and similar versions of the human-headed bird item, which is frequently encountered in the cultural inventory of many societies, are investigated, the data obtained by making literature reviews are brought together within the scope of the subject. The characteristics of these mythical creatures, which are known by different names in the myths of societies, were evaluated within the framework of beliefs, and the changes and transformations they acquired in their intercultural journeys were examined. It is aimed to contribute to science and art by bringing together the data obtained in this study, in which the cultural belonging of supernatural creatures with female heads and bird bodies is investigated.

Anahtar Kelimeler

Myth, Mythology, Ritual, Bird With A Human Head, legend

Kaynakça

• Akgül, M. (2012). Mit, Din ve Toplum İlişkisi., R. Duran (Ed.). Mitoloji ve Din. (Birinci Baskı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Akın, E., Akın E. ve Ayverdi G. (2016). Şeyh Galib Divanında Mitolojik ve Efsanevî Kuşlar. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 82-98.
• Alsan, Ş. (2005). Türk Mimari Süsleme Sanatlarında Mitoloji Kaynaklı Hayvan Figürleri, (Yayımlanmış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Arsmstrong, K. (2005). Mitlerin Kısa Tarihi (Çev. D. Şendil.). İstanbul: Merkez Kitapçılık.
• Aşir, M. (2016). Türk Mitolojisinde Simurg Motifi. Arkeoloji, Tarih ve Sanat. Erişim adresi: http://mustafaasir.blogspot.com/2016/10/turk-mitolojisinde-simurgmotifi.html?m=1
• Avşar, L. (2012). Kubadabad Çinilerindeki Harpi,Siren Figürünün İzini Sürerken, Akademik Bakış Dergisi. 31.
• Bayat, F. (2005). Mitolojiye Giriş. Çorum: Karam Yayınları.
• Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi; Ansiklopedik Sözlük. (Çev. E. Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Bonnefoy, Y. (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (Çev. L. Yılmaz) Ankara: Dost Kitabevi.
• Campbell, J. (2013). Mitolojinin Gücü. (Çev. Z. Yaman). (3. Baskı). İstanbul: Kapital Medya Yayınları.
• Çaycı, A. (2012). Kavramlar ve Tanımlar. R. Duran (Ed.). Mitoloji ve Din. (1. Baskı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Deniz, Y. (2021), Anadolu Coğrafyasında Yer Etmiş Mitlerin Seramik Yüzeylerde Yorumlamaları. (Yayınlanmış Sanatta Yeterlik Tezi) Gazi Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri (Çev. S. Rıfat) (İkinci Baskı). İstanbul: Om Yayınevi
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş (Çev. L. A. Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. (6. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Estin, C. & Laporte, H. (2008). Yunan ve Roma Mitolojisi. (M. Eran, Çev.) (25. Baskı). Tubitak Popüler Bilim Kitapları: Ankara.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu Mitolojisi/Anadolu Üçlemesi 2. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Grimal, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma (Çev. S. Tamgüç). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Devlet Kitapları.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizim; Materyaller ve Araştırmalar (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri (6. Baskı). Ankara: Berikan Yayınevi
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. Türk Söylence Sözlüğü.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi (28. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Korucu, F. (2013). Anadolu ve Yakın Çevresinde Üretilmiş Orta Bizans Dönemi(XI.- XIII. Yüzyıl) Sırlı Seramiklerinde Görülen Figür ve Desen Anlayışı. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurnaz, C. (1998). Hüma. Erişim adresi https://islamansiklopedisi.org.tr/huma
• Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din, (Çev: S. Özkal) (1. Baskı) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Merriam, Sharan B. (2015). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber (Qualitative Research: A Guide to Design and Implementation) (3. Basım). (Çeviri Editörü: Prof. Dr. Selahattin Turan). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Önder, M. (1968). Kubad Abad Harpi ve Simurgları, Türk Etnografya Dergisi. s.5-17.
• Öner, E. (2008). Gevheri Divanında Kuşlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 1/5.
• Rosenberg, D. (2003). Dünya Mitolojisi/Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi (Çev. K. Akten ve E. Cengiz) (3. Baskı) Ankara: İmge Kitapevi.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Van Maanen, John (1979). Reclaiming Qualitative Methods for Organizational Research: A Preface. Administrative Sicence Quarterly, 24(4), 520-526 (url: http://www.jstor.org/stable/2392358).
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Genişletilmiş 5. Basım, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, B. B. (2016). Mitolojilerde Kullanılmış Olan Hayvan Figürlerinin Seramik Yüzeylerde Kullanımları, Anlamları ve Türk Sanatına Etkileri. 10. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Yayınları. 737-757 Eskişehir.
• Arkhorton.com (2020). Alkhorton and Sirin. Erişim Adresi: https://arkhorton.com/2020/07/07/alkonost-and-sirin/