Topological and Typological Classification of Elazığ City

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 2, 535 - 547, 26.05.2023

Emrah Şıkoğlu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1247228

Öz

This topological method, developed by Marshall taxonomy to determine the morphological structures of cities, provides quite empirical and real results based on mathematical and geometric parameters. In the study, six neighborhoods established in the city of Elazığ were selected as samples. Firstly, the texture characteristics of these selected neighborhoods were analyzed and then the tissue typologies of these areas were determined using Marshall's X-T taxonomy. The texture analyzes of the selected neighborhoods were evaluated based on the urban spots created by the parcels in the settlement area. Then, the situations of X and T intersections, dead ends and building blocks of these neighborhoods were determined and calculations were made and the locations of the sample neighborhoods on the texture topology diagram were determined. In accordance with the results obtained, Çarşı and Mustafapaşa neighborhoods from the sample selected neighborhoods exhibit organic texture typology, while other neighborhoods have a hybrid grid type texture. Again, it was determined that all of the selected sites were topologically in the "T cell" status. However, there is still no exact location suitable for the T cell structure. Because the low rate of building blocks and the existence of dead-end streets did not allow the formation of a “T cell” structure in the full sense.

Anahtar Kelimeler

Elazig, Urban Morphology, Marshall Taxonomy, Topology

ELAZIĞ ŞEHRİNİN TOPOLOJİK VE TİPOLOJİK SINIFLANDIRMASI

Öz

Marshall taksonomisinin kentlerin morfolojik yapılarının belirlemesi noktasında geliştirdiği bu topolojik yöntem, matematik ve geometrik parametrelere dayanarak oldukça ampirik ve reel sonuçlar sağlamaktadır. Ayrıca bu yöntem sayesinde bir mekanın tipolojisini belirlemek ve dokuların topolojik benzerliklerini belirlemek, mekanlar arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koymak mümkündür. Çalışmada Elazığ şehrinin ilk kurulan mahallelerinden olan Mustafapaşa, İcadiye, Çarşı, Akpınar, Sarayatik ve Rüstempaşa altı mahalle örneklem olarak seçilmiştir. Seçilen bu mahallelerin öncelikle doku özellikleri analiz edilmiş daha sonra ise Marshall’ın X-T taksonomisi kullanılarak bu alanların doku tipolojileri belirlenmiştir. Örneklem seçilen mahallelerin doku analizleri yerleşim alanındaki ada ve parsellerin yerleşim yerinde oluşturdukları kentsel lekelerden yola çıkılarak değerlendirilmiştir. Daha sonra bu mahallelerin X ve T kesişmeleri, çıkmaz sokakları ve yapı adalarının durumları tespit edilerek hesaplamalar yapılmış ve örneklem mahallelerinin dokuları topoloji diyagramı üzerindeki konumları belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda örneklem seçilen mahallelerden Çarşı ve Mustafapaşa mahalleleri organik doku tipolojisi sergilerken, İcadiye, Akpınar, Sarayatik ve Rüstempaşa mahalleleri ise melez ızgara tipi dokuya sahip olduğu tespit edilmiştir. Yine örneklem seçilen mahallerin tümünün topolojik olarak “T hücre” statüsünde olduğu belirlenmiştir. Fakat yine de tam anlamıyla T hücre yapısına birebir uygun bir yerleşme yoktur. Çünkü yapı adası oranlarındaki düşüklük ve çıkmaz sokakların varlığı tam manasıyla “T hücre” yapısının oluşmasına müsaade etmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Kent Morfolojisi, Marshall Taksonomisi, Topoloji.

Kaynakça

• Akay, S. (2019). Kent Formunun Morfolojik Analizi: Denizli Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli, Türkiye.
• Abercrombie, P. (1933). Town and Country Planning. Thornton Butterworth, London.
• Aliağaoğlu, A. (2003). Afyon’da şehir morfolojisinin iki unsuru: cadde-sokak sistemi ve konutlar. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (2) , 63-83.
• Arü, K. A. (1998). Türk Kenti. YEM yayınları, İstanbul.
• Atak, Ö. (2009). Mekansal Dizim ve Görünür Alan Bağlamında Geleneksel Kayseri Evleri. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Beyhan, Ş. Özdemir, H. (2016). Türkiye Şehir planlama pratiğinin kentsel morfoloji ve tipoloji üzerindeki etkileri, Siverek kenti için bir değerlendirme, İDEALKENT Dergisi, c. 7, s. 18, ss. 80-115.
• Clifford Culpin and Partners (1969) Mosborough Master Plan. Sheffield: Sheffield Corporation.
• Cowan, R. (2005) The dictionary of urbanism. Streetwise Press, Tisbury.
• Cömert, Z.N., Hoşkara, Ş. (2018). Tipo-morfolojik analiz yöntemi: CMC endüstri bölgesi örneklem çalışması, Kuzey Kıbrıs. “DeğişKent” Değişen kent, mekân ve biçim, kentsel morfoloji sempozyumu Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. (ss. 257-270). İstanbul, Turkey.
• Frey, H. (1999) Designing the City: Towards a More Sustainable Urban Form. London: Routledge.
• Gauthier, P. Gilliland, J. (2006). Mapping urban morphology: a classification scheme for interpreting contributions to the study of urban form. Urban Morphology, 10(1), 41-50.
• Gebauer, M. Samuels, I. (1981). Urban morphology: an introduction. Joint Centre for Urban Design, Research Note 8. Oxford Polytechnic, Oxford.
• Gökce, D., Tanrıverdi Kaya, A. (2020). Examining the Culture-Place Relations in Traditional Rural Housing Typologies through Space Syntax Method: A Case of Duzce. Tasarım Kuram. 16(31): 36-56
• Gürer, T. K. (2016). Tipomorfoloji: Kentsel Mekânın Yapısını Anlamak. İdealkent, 7(18), 8-21.
• Hanson, J. (1989) Order and structure in urban space: a morphological history of the City of London. Unpublished PhD Thesis, University College London.
• İlhan C. (2019). Sayısal Analiz Yöntemleriyle Mimari Dokuyu Okumak: Bursa - Hisar Bölgesi, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, Türkiye.
• Karadeniz, B. (2020). Şehir Planlamada Bir Yöntem Olarak Kent Morfolojisi: Görele, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, Türkiye.
• Karakaş, E. (1999). Elazığ Şehrinin Gelişmesi. F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (1), 129–154.
• Kaya, S. H. (2010). Kentsel Dokunun Dinamik Yapısının Analizine Yönelik Sayısal Yöntem Önerisi. Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlaması Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kubat, A. S., Hazar, D. (2018). İstanbul’un Çeper Kuşak Gelişim Sureci [Fringe Belt Development Process of İstanbul], TNUM Second Urban Morphology Symposium: ‘Degiskent’ Changing City, Space and Shape, İstanbul.
• Kubat, A. S., Dökmeci, V. (1994). Anadolu Kale Şehirlerinin Morfolojik analizleri; Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, İznik, Niğde, Trabzon, Urfa, Kale Şehirlerinden Örnekleme. İTÜ Araştırma Fonu, İstanbul.
• Kubat, A. S., Topçu, M. (2009). Antakya ve Konya tarihi kent dokularının morfolojik açıdan karşılaştırılması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 334-347.
• Küçük, E., Kubat, A. S. (2017). Bir kent araştırması dalı olarak kentsel morfoloji Prof. Micheal Conzen ile söyleşi. Şehir & Toplum, 6-17.
• Kürkçüoğlu İ, E. (2015). Kentsel Dokuda Yaya Hareketlerinin Mekânsal ve Psikolojik Etki Değerlendirmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlaması Anabilim Dalı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Kürkçüoğlu İ. E. Ocakçı M. (2015). Kentsel Dokuda Mekânsal Yönelme Üzerine Bir Algı-Davranış Çalışması: Kadıköy Çarşı Bölgesi. Megaron, 10 (3), 365-388.
• Larkham, P. J. Jones, A. N. (1991). A Glossary of Urban Form. Historical Geography Research Series No. 26. London: Institute of British Geographers.
• Larkham, P.J. (2005). Understanding Urban Form?. Urban Design, 93, 22-24.
• Lozanzo, E. (1990). Community Design and Culture of Cities. Cambridge University Press, Cambridge.
• Lynch, K. (1981) [A Theory of] Good City Form. Cambridge, Mass.: MIT Press.
• Marshall, S. (2005). Streets & Patterns. Spon Press, New York.
• Marshall, S. Çalışkan, O. (2011). A joint framework for urban morphology and design. Built Environ 37:409–426.
• Meyer, H. (2005). Plan analysis. In: Jong T, van der Voordt D (eds) Ways to study and research: urban, architectural and technical design. IOS Press, Amsterdam.
• Mıhçıoğlu Bilgi, E. (2010). The Physical Evolution of the Historic City of Ankara Between 1839 and 1944: A Morphological Analysis. Doktora Tezi. METU, Ankara.
• Moholy-Nagy, S. (1968) Matrix of Man: An Illustrated History of Urban Environment. London: Pall Mall Press.
• Moudon, A.V. (1997). Urban Morphology As An Emerging İnterdisciplinary Field. Urban Morphology, 1(1), 3-10.
• Oliveira, V. (2016). Urban Morphology An Introduction to the Study of the Physical Form of Cities. Springer International Publishing, Switzerland.
• Özalp, M., Arslan, H. (2020). Kentsel planlamadaki değişim ve dönüşümün kent formunun gelişimine etkisinin incelenmesi: Düzce örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(3), 2229-2244.
• Özkaraca, N., Halaç, H. H. (2021). Tarihi çevrede boşluklar üzerine tipomorfolojik bir okuma: konuralp kentsel sit alanı örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 30 (2) , 337-358.
• Satoh, S. (1998) Urban Design And Change İn Japanese Castle Towns. in Built Environment, 24(4), 217–34.
• Smailes, A. (1955). Some reflections on the geographical description of townscapes. Inst Br Geogr Trans Pap, 21:99–115.
• Şıkoğlu, E., Arslan, H. (2015). Mekân dizim analizi yöntemi ve bunun coğrafi çalışmalarda kullanılabilirliği. Türk Coğrafya Dergisi , (65) , 11-22.
• Tripp, H. A. (1950 [1938]). Road Traffic and its Control. (2nd edn). London: Edward Arnold.
• Unwin, R. (1920 [1909]) Town Planning in Practice: An Introduction to the Art of Designing Cities and Suburbs (2nd edn). London: Bern.
• Ünlü, T. (2019). Kentsel değişimi yönetmek: Planlama için morfolojik bir bakış açısı. ICONARP Uluslararası Mimarlık ve Planlama Dergisi, 7, 55–72.
• Ünlü, T., Baş, Y. (2015). Mersin’de Morfolojik Süreçlerin Değerlendirilmesi. Y. Baş, S. Burat (Ed.), Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu: Temel yaklaşımlar ve teknikler bildiriler kitabı içinde (ss. 14-30). Mersin: Mersin Üniversitesi.