Traces of old turkic place and place names in Khakas Turkic

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 595 - 602, 29.05.2024

Süleyman Kaan Yalçın , Mehmet Özeren

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1445064

Öz

Onomastics is one of the most important fields of linguistics. One of the most important sub-branches of onomastic is the names of places. Place names are divided into two as special place names (onimis) and genus place names (apeliatifs) that are not based on a special naming. Place/place names constitute an important part of linguistic studies and have become one of the most studied areas in terms of shedding light on the past and revealing the cultural structure of societies. One of the most striking features regarding this area is the Old Turkic traces in place names. Place and geographical namings are important source materials in enlightening the settlement and cultural history of societies. In this respect, determining the traces of Old Turkic in the names of places which constitutes one of the most important areas where the historical, cultural and social traces of the society can be followed has particular importance in terms of language, history and culture relations to be established with the past. While determining the Old Turkic traces in the names of places and places in the Khakas Turkic vocabulary, language units that emerge with the exact preservation of the forms of words used in historical periods or the closest match to their forms in historical periods will be included. In this study, it is aimed to reveal the Old Turkic traces of all place names in Khakas Turkic in terms of vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Khakas Turkic, place names, vocabulary

HAKAS TÜRKÇESİNDEKİ YER VE MEKÂN ADLARININ ESKİ TÜRKÇEDEKİ İZLERİ

Öz

Ad bilim (onomastik), dil bilimin en önemli alanlarından birini oluşturmaktadır. Ad bilimin en önemli alt kollarından birini ise yer ve mekân adları oluşturmaktadır. Yer/mekân adları, kendi içinde özel yer/mekân adları (onimiler) ve özel bir adlandırmaya dayalı olmayan cins yer/mekân adları (apelyatifler) olarak ikiye ayrılmaktadır. Yer/mekân adları, dil bilimsel çalışmaların önemli bir bölümünü oluşturmakla beraber; geçmişe ışık tutması ve toplumların kültürel yapısını ortaya koyması açısından üzerinde en çok çalışılan alanlardan biri haline gelmiştir. Bu alanla ilgili olarak en dikkat çekici özelliklerden biri de yer/mekân adlarındaki Eski Türkçe izlerdir. Toplumların yerleşme ve kültür tarihinin aydınlatılmasında yer ve coğrafya adlandırmaları önemli kaynak malzemelerdir. Bu yönüyle toplumun tarihsel, kültürel ve sosyal izlerinin takip edilebildiği en önemli alanlardan birini oluşturan yer ve mekân adlarındaki Eski Türkçe izlerin tespit edilmesi, geçmişle kurulacak dil, tarih ve kültür ilişkileri açısından ayrı bir ehemmiyet taşımaktadır. Hakas Türkçesi söz varlığında yer alan yer ve mekân adlarındaki Eski Türkçe izler belirlenirken sözcüklerin tarihî dönemlerde kullanılmış olan biçimlerinin birebir korunmasıyla veya tarihî dönemlerdeki formuna en yakın bir şekilde eşleşmesiyle ortaya çıkan dil birimlerine yer verilecektir. Bu çalışmada Hakas Türkçesinde yer alan tüm yer ve mekân adlarının söz varlığı açısından taşıdığı Eski Türkçe izlerin ortaya çıkarılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Hakas Türkçesi, yer/mekân adları, söz varlığı

Etik Beyan

Bu çalışmanın yazar/yazarları, Etik Kurul İznine gerek olmadığını beyan etmektedir.

Kaynakça

• Alkaya, E. (2001). Tatar Türklerinin Kullandığı Türkçe Kişi Adları Üzerine Bir Değerlendirme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, s.1-25.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III. (Haz. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul. (KB).
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. Kesit Yayınları, İstanbul. (CC).
• Ata, A. (2001). Derleme Sözlüğü’nde Eski Türkçe Bir Kelime: aġlak. Türkoloji Dergisi, C.14, S.1, Ankara, s. 21-27.
• Aydın, E. (2015). Yenisey Yazıtları. Kömen Yayınları, Konya. (YY).
• Aydın, E. (2016). Eski Türk Yer Adları. Bilge-Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul. (ETYA).
• Aydın, E. (2018). Uygur Yazıtları. Bilge-Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul. (UY).
• Bayraktar, N. (2009). Boz ve Kır Renk Adlarının Kavram, Anlam ve Biçim Boyutu Üzerine. İnternational Journal of Central Asian Studies, V. 13, 101-121.
• Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Enderun Kitabevi Yayınları, İstanbul. (EUTS).
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary Of Pre Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, London. (EDPT).
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. (DLT). Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara. (TDES).
• Gabain, A. V. (2003). Eski Türkçenin Grameri. (Çev: Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. (ETG).
• Gürsoy-Naskali, E, vd. (2007). Hakasça Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. (HTS).
• Kök. A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinde Özel Adlar. V. Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Nadalyaev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., ŞÇerbak, A. M. (1969). Drevnetyurskiy Slovar. Leningrad. (DTS).
• Özeren, M. (2017). Tamtakır Pekiştirmesi Üzerine. TEKE Dergisi, S. 6/3, s. 1353-1359.
• Sevortyan, E. V. (1978). Etimologiçeskiy Slovar Tyurskix Yazıkov. İzdatelstvo Nauka, Moskva. (ESTY).
• Şahin, İ. (2019). Adbilim. Pegem Akademi, Ankara.
• Tarama Sözlüğü. (2019). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. (TS).
• Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Simurg Yayınları, İstanbul. (TDBUÜ).
• Tekin, T. (2008). Orhun Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. (OY).
• Yalçın, S. K. ve Çeçen, E. (2020). Derleme Sözlüğü’ndeki Yeryüzü Şekilleri ve Su Kaynaklarına Ait Mekân Adları Üzerine Değerlendirme. Türkoloji (Ahmet Yesevi Üniversitesi-Kazakistan), No 5 (103), Eylül-Ekim, s. 9-21.