KOLAYLAŞTIRICI OKUL YAPISI İLE ÖĞRETMEN ÖZERKLİĞİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 3, 1243 - 1258, 18.09.2024

Zeynep Erdem , Muhammed Zincirli

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1435760

Öz

Bu çalışmanın genel amacı, öğretmenlerin kolaylaştırıcı okul yapısı ile öğretmen özerkliği algıları arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın evrenini 2022-2023 eğitim-öğretim yılında Elazığ il merkezindeki okullarda görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi kota örnekleme yöntemiyle belirlenmiş olup araştırma, çeşitli kademelerde görev yapan 461 öğretmenden alınan veriler analiz edilerek gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, korelasyonel (ilişkisel) tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma kapsamında veriler, Kolaylaştırıcı Okul Yapısı Ölçeği (KOYÖ), Öğretmen Özerkliği Ölçeği (ÖÖÖ) ve araştırmacı tarafından hazırlanan kişisel bilgi formu ile toplanmıştır. Araştırmada verilerin analizinde istatistik paket programı kullanılmıştır. Elde edilen veriler betimsel istatistik (ortalama, standart sapma), korelasyon ve regresyon analizi teknikleri ile çözümlenmiştir. Edinilen bulgulara göre öğretmenlerin okullardaki kolaylaştırıcı yapıya ilişkin algılarının yüksek düzeyde olduğu, engelleyici yapıya ilişkin algılarının ise düşük düzeyde olduğu söylenebilir. Ayrıca kolaylaştırıcı yapı algısı arttıkça öğretmen özerkliği algısının artmakta; engelleyici yapı algısı arttıkça öğretmen özerkliği algısının azalmakta olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlara göre okullarda kolaylaştırıcı yapı algısının oluşturulabilmesine katkı sağlayacak faaliyetlerin gerçekleştirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kolaylaştırıcı okul yapısı, Öğretmen özerkliği, Bürokrasi.

The Relationship Between Facilitating School Structure and Teacher Autonomy

Öz

The general purpose of this study is to examine the relationship between teachers' perceptions of facilitative school structure and teacher autonomy. The population of the study consists of teachers working in schools in Elazığ city centre in the 2022-2023 academic year. The sample of the research was determined by quota sampling method and the research was carried out by analysing the data obtained from 461 teachers working at various levels. In the study, correlational (relational) screening model was used. Within the scope of the study, data were collected with the Facilitative School Structure Scale (FSS), Teacher Autonomy Scale (TAS) and personal information form prepared by the researcher. Statistical package programme was used to analyse the data. The data obtained were analysed with descriptive statistics (mean, standard deviation), correlation and regression analysis techniques. According to the findings, it can be said that teachers' perceptions of the facilitative structure in schools are at a high level, while their perceptions of the inhibitory structure are at a low level. In addition, it was concluded that as the perception of facilitative structure increases, the perception of teacher autonomy increases; as the perception of inhibitory structure increases, the perception of teacher autonomy decreases. According to these results, it is thought that it would be useful to carry out activities that will contribute to the creation of facilitative structure perception in schools

Anahtar Kelimeler

Facilitating school structure, Teacher autonomy, Bureaucracy

Kaynakça

• Adler, P. S., & Borys, B. (1996). Two types of bureaucracy: Enabling and coercive. Administrative Science Quarterly, 41(1), 61-89.
• Aydın, N. (2012). Weberyen bürokraside liyakat ve Türk kamu bürokrasisinden bir kesit: ‘Siyasetin bürokrasi ironisi’. Sayıştay Dergisi, (85), 51-67.
• Ayral, M., Özdemir, N., Türedi, A., Yılmaz-Fındık, L., Büyükgöze, H., Demirezen, S., & Tahirbegi, Y. (2014). Öğretmen özerkliği ile öğrenci başarısı arasındaki ilişki: PISA örneği. Eğitim ve Bilim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 207-218.
• Bayraktar, E. (2019). Öğretmenlerin özerklik algıları ile örgütsel bağlılık algıları arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bozkurt, B. & Mevlüt, Kara (2022). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin öğretmen özerkliği algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(82), 628-644.
• Bütün, Y. (2020). Öğretmen özerkliğinin örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi: Mesleki benlik saygısının aracılık rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Can, A. (2019). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (7. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Castle, K. (2004). The meaning of autonomy in early childhood teacher education. Journal of Early Childhood Teacher Education, 25(1), 3-10.
• Cerit, Y. (2012). Okulun bürokratik yapısı ile sınıf öğretmenlerinin profesyonel davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi,18(4), 497-521.
• Çolak, İ. & Altınkurt, Y. (2017). Okul iklimi ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 23(1), 33-71.
• Deci, E., Schwartz, A., Sheinman, L. & Ryan, R. (1981). An instrument to assess adults’ orientations toward control versus autonomy with children: Reflections on intrinsic motivation and perceived competence. Journal of Educational Psychology, 73, 642–650.
• Dzubay, D. (2001). Understanding Motivation & Supporting Teacher Renewal. Quality Teaching and Learning Series.
• Erilli, N. (2015). Bulanık kümeleme analizi ile istatistiki bölge birimlerinin (İBBS) mali değişkenlere göre sınıflandırılması. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 149-165.
• Fırat, N. (2021). Okul yöneticilerinin kamu liderliği davranışları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fidan, T. & Beyhan, A. (2020). Okulların bürokratik yapısının öğretmen profesyonelliğine etkisi: Lise öğretmenleri üzerine bir araştırma. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 869-887.
• Franklin, H. L. (1989). Principal consideration and its relationship to teacher sense of autonomy.
• Gültaktı, Z. A. (2020). Öğretmen algılarına göre okul müdürlerinin kullandıkları güç kaynakları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi].7 Aralık Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Gürsoy, F. (2020). Ortaokullarda çalışan öğretmenlerin öğretmen özerkliğine ilişkin algı düzeyleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Hoy, W. K. & Miskel, C. G. (2010). Eğitim yönetimi: Teori, araştırma ve uygulama (çev. Ed. S. Turan). Ankara: Nobel.
• Hoy, W. K. & Sweetland, S. R. (2001). Designing better schools: The meaning and measure of enabling school structures. Educational Administration Quarterly, 37(3), 296-321.
• Karatay, M., Günbey, M. & Taş, M. (2020). Öğretmen profesyonelliği ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 173-195.
• Karip, E. & Köksal, K. (1996). Etkili eğitim sistemlerinin geliştirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 2(2), 245-257.
• Kürkçü M. (2019). Sınıf öğretmenlerinin öğretmen özerkliği davranışları akademik iyimserlik düzeyleri ve öğretmen liderliği algıları arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Little, D. G. (1995). Learning as dialogue: The dependence of learner autonomy on teacher autonomy. System, 23(2), 175-182.
• Martin, J., Knopoff, K. & Beckman, C. (1998). An alternative to bureaucratic impersonality and emotional labor: Bounded emotionality at The Body Shop. Administrative Science Quarterly, 43(2), 429-469.
• Morales, Jose L. (2016). School bureaucracies that enable: principals perception of their experience in creating and sustaining enabling school structure. [Unpublished doctoral dissertation]. Azusa Pacific University.
• Öztürk, İ. H. (2012). Öğretimin planlanmasında öğretmenin rolü ve özerkliği: Ortaöğretim tarih öğretmenlerinin yıllık plan hazırlama ve uygulama örneği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 271-299.
• Pazar, B.(2021). Öğretmen özerkliği ve örgütsel mutluluk arasındaki ilişki. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Pearson, L. C. ve Moomaw W. (2005). The relationship between teacher autonomy and stress, work satisfaction, empowerment and professionalism. Educational Research Quarterly, 28(1), 37-53.
• Reeve, J. (2006). Teachers as facilitators: What autonomy-supportive teachers do and why their students benefit. The Elementary School Journal, 106(3), 225-236.
• Subaşı, A. (2022). Okul müdürü yönetim tarzları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sinden, J. E., Hoy, W. K., & Sweetland, S. R. (2004). An analysis of enabling school structure: The oretical, empirical, and research considerations. Journal of Educational Administration,42(4), 462-478.
• Şentürken, C. & Oğuz, A. (2020). Ortaöğretim öğretmenlerinin özerklik davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki. OPUS International Journal of Society Researches, 15(25), 3260-3283
• Tarter, C. J. & Hoy, W. K. (2004). A systems approach to quality in elementary schools: A theoretical and empirical analysis. Journal of Educational Administration, 42(5), 539-554.
• Üzüm, P. (2014). Sınıf öğretmenlerinin öğretmen özerkliğine ilişkin farkındalık düzeylerinin yapısal ve bireysel boyutları açısından değerlendirilmesi (İzmir ili örneği) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Velayutham, T. (1994). Professionalism and bureaucracy: Can they develop together. Journal of Educational Studies, 16(1), 69-83.
• Yazıcı, A. Ş. & Akyol, B. (2017). Okul müdürlerinin liderlik davranışları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(10), 189-208.
• Yolcu, M. A. (2021). Ortaöğretim kurumlarında örgütsel sessizlik ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Zincirli, M., & Turhan, M. (2021). A model for Academics perceptions of organizational structure, ındividual performance and turnover ıntention. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 262-296. https://doi.org/10.33437/ksusbd.849927