A Heritage Of The Turkish Dynasty: Tabriz Khalat-i Poshane Borj (Hilat-i Puşân Tower)

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 3, 1525 - 1542, 18.09.2024

Sahure Yariş

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1507595

Öz

Iranian art, which has an important place in Islamic art, has developed in different periods. One of the most spectacular of these periods in terms of both architecture and small crafts is the Safavid period. The Safavid period, which existed in Iran between 1501-1722, was the period that most affected the history of Iran. Tabriz is one of the cities that developed in the field of art and science during this period. Tabriz has been recognized as one of the important fortresses of Azerbaijan in history. The city, which has been dominated by many civilizations in the historical process, has finally remained within the borders of Iran. During this period, it became the official seat of the heirs of the Qajar Dynasty. Tabriz Hilat-i Puşân, which is the subject of the study, is a work that continues to be used during the Qajar period, which was built in the last period of the Safavids. It served as a place where clothes were worn for the purpose of giving gifts, giving gifts and rank symbols. It has a sixteen-sided plan in terms of plan features. The horoscope was considered worthy of introduction in terms of being used for the same purpose in two different periods and being one of the beautiful examples of cultural and architectural interaction.

Anahtar Kelimeler

Iran, Tabriz, Safavids, QajarDynasty, Horoscope

TÜRK HANEDANLIĞINA AİT BİR MİRAS: TEBRİZ KHALAT-İ POSHANE BORJ (HİLAT-İ PÛŞÂN KULESİ)

Öz

İslam sanatı içerisinde önemli bir yer tutan İran sanatı farklı dönemlerde gelişim göstermiştir. Bu dönemlerden gerek mimarisi gerekse küçük el sanatları bakımından en gösterişlilerinden biri Safeviler dönemidir. 1501-1722 yılları arasında İran’da varlık gösteren Safeviler dönemi, İran tarihini en çok etkileyen dönem olmuştur. Bu dönemde sanat ve bilim alanında gelişme gösteren kentlerden biri de Tebriz’dir. Tebriz, tarihte de Azerbaycan’ın önemli kalelerinden biri olarak tanınmıştır. Tarihi süreç içerisinde birçok medeniyetin egemenliğinde kalan kent, son olarak da İran sınırları içerisinde kalmıştır. Bu dönemde Kaçar Hanedanlığının veliahtlarının resmi oturma yeri olmuştur. Çalışmaya konu olan Tebriz Hilat-i Pûşân, Safevilerin son döneminde inşa edilmiş Kaçarlar döneminde ise kullanılmaya devam eden bir eserdir. Safeviler ve Kaçarlar döneminde kullanılan bu burç; hediye vermek, hediyeleşmek ve rütbe sembolleri amacıyla giysi giyildiği mekân olarak görev yapmıştır. Plan özellikleri bakımından on altı kenarlı bir plana sahiptir. Burç, iki farklı dönemde aynı amaç için kullanılması ve kültürel, mimari etkileşimin güzel örneklerinden bir olması bakımından tanıtılmaya değer görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İran, Tebriz, Safeviler, Kaçar Hanlığı, Burç

Kaynakça

• Aka, İ. (2002). Kaçarlar. Türkler Ansiklopedisi, 6, Ankara, 853-857.
• Aras, B. (2006). “Türk-İran İlişkileri: Değişim ve Süreklilik”, Avrasya Dosyası, 12(2), 61-92.
• Avery, P. (1363). Tarih-i Muâsır-ı İran, (Muhammed Refî Mihrabâdi, Çev.), Tahran.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2007). Tarihte Tebriz. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2017). Tebriz’deki Türk Mimari Eserleri (XVI-XIX. Yüzyıllar Arası), Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan, Türk Tarihine Dair Yazılar, (Editör Alparslan Demir), Ankara.
• Beksaç, E. (1995). Eyvan. TDV İslam Ansiklopedisi,12, İstanbul, 12-14.
• Beksaç, E. (1998). Hırbetü’l- Mefcer. TDV İslam Ansiklopedisi,17, İstanbul, 326-327.
• Beksaç, E. (2001). Kasrü’l- Hayr. TDV İslam Ansiklopedisi, 24, İstanbul, 576-577.
• Beksaç, E. (2002). Kusayru Amre. TDV İslam Ansiklopedisi, 26, Ankara, 461-462.
• Beksaç, E. (2008). Safeviler. TDV İslam Ansiklopedisi,35, İstanbul, 457-459.
• Bitlisî, Ş. (2011). Şerefname (Osmanlı –İran Tarihi), (Osman Aslanoğlu, Çev.), 2, İstanbul: Nubihar Yayınları.
• Buniyatov, Z. M. (1991). Azerbaycan. TDV İslam Ansiklopedisi, 4, İstanbul, 317-322.
• Çeçen, A. (2005). Türkiye’nin B Planı: Merkezi Devlet Birliği (MEDEB). 4. Türkiye-İran İlişkileri Sempozyumu, 11-32, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Dınbılî, A. M. (1376). Me’asır-ı Sultanîye. (Gulam Hüseyin Sadr Afşar, Neşr.), Tahran. Doğu Azerbaycan Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Genel Müdürlüğü arşivi.
• Eldem, S. H. (1974). Köşkler ve Kasırlar I, İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi.
• Eslam, M.A. J. O. ve Abrishami, F. (1387). Olden Tabriz. Tahran.
• Floor, W. (2017). Khalat-i. Encyclopaedia Iranica, XVI/2, Calıfornıa, 11-15.
• Floor,W. (2012). Gift Giving- In The Qajar Period. Encyclopaedia Iranica, X/6, Calıfornıa, 615-617.
• Garthwaıte, G. R. (2011). İran Tarihi. (Fethi Aytuna, Çev.), İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Grabar, O. (2004). İslam Sanatının Oluşumu. (Nuran Yavuz, Çev.), İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Gündüz, T. (2008). Safeviler. TDV İslam Ansiklopedisi, 35, İstanbul, 451-457.
• Hakımıan, H. (1998). In The Qajar Perıod. Encyclopedıa Iranıca VIII, Calıfornıa, 137-138.
• Hambly, G.R.G. (963). Aqa Mohammad Khan and The Establıshment of The Qajar Dynasty. Asıan Affaırs 50(2), London.
• Hattstein, M. ve Delius, P. (2007). İslam Sanatı ve Mimarisi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Hinz, W. (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, XV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi. (Tevfik Bıyıklıoğlu, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hizmetli, M. (2017). Abbâsîler (II). İslâm Tarihi ve Medeniyeti, 6, İstanbul: Siyer Yayınları.
• Hooshangi, F. (2000). Isfahan, City of Paradise A shudy of Safavid urban pattern and a symbolic interpretation of The Chahar-Bagh Gardens. (Masters of Architecture Thesis), Carleton University / School of Architecture, Kanada.
• İpek, Y. (2010). İran’da Kaçar Türk Hanedanlığı Bâbîlîk ve Bahâîlik. İstanbul: Ekim Yayınları.
• Kadiyani, A. (1376). Ferheng-i Fişerdeh Tarih-i İran. Tahran.
• Karadeniz, Y. (2004). Kaçar Hanedanı (1795-1925). Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Karadeniz, Y. (2006). İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1795-1925). İstanbul: Bakış Kitaplığı.
• Karadeniz, Y. (2012). İran Tarihi (1700-1925), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kleiss, W. (1993). Safavid Palaces, Pre-Modern Islamic Palaces. Ars Orientalis, Vol. 23, 269-280.
• Kök, E. (2006). Timurlu Çağı Sanatı ve Osmanlı Mimarisi İle Bir karşılaştırma Denemesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Matthee, R. P. (2012). Gift Giving- In The Safavid Period. Encyclopaedia Iranica, 10(6), 609-614. Meşkur, M. C. (1366). Tarih-i İran-i Zemin. Tahran.
• Miquel, A. (2003). Doğuşundan Günümüze İslam Medeniyeti C.I. (Ahmet Fidan ve Hasan Menteş, Çev.), İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• Mirza, A. K. (1371). İksirü’t-tevarih. (Cemşid Keyanfer, Tashih eden), Tahran.
• Mirza, C. (1327). Tarih-i Nev. (Abbas İkbal, Tashih eden), Tahran.
• Mirzaie, M., Haji, S. R. M., Taghavi, A. ve Moradi, Â. (2017). Recognition the Architectural form of Tabriz’s Hasht-Behesht Palace and its role in Formation process of Iranian Specimens and Neighboring Territories in the Course of 9th and 8th Centuries. The Scientific Journal of NAZAR research center (Nrc) for Art, Architecture & Urbanism, 13(44), 81-92.
• Modirşaneçi, M. (2005). Globalizmle İki Farklı Şekilde Karşılaşan İran ve Türkiye Toplumları. 4. Türkiye –İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Muaddel, M. (1992). İran’da Şii Ulemave Devlet. İran Devrimi, Din, Anti-emperyalizm ve Sol, (Serpil Üşür, Derleyen), İstanbul: Belge Yayınları.
• Musalı, N. (2018). Kaçarlar Döneminde Türk Kimliği ve Türkçenin Konumu Meseleleri Üzerine. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 131-171.
• Mustevfi, A. (1371). Şerh-i Zendegâni-i Men ya Tarih-iİçtimai ve İdari-i Devre-i Kacariye. Tahran.
• Necipoğlu, G. (1993). Framing the Gaze in Ottoman, Safavid, and Mughal Palaces. Pre-Modern Islamic Palaces, Ars Orientalis, Vol. 23, 306-342.
• Nefisi, S. (1376). Tarih-i İçtimai ve Siyasi-i İran I. Tahran.
• Pakveran, E. (1348). Ağa Muhammed Han Kacar. (Cihangir Efkari, Çev.), Tahran.
• Perry, J. R. (2011). Ağa Mohammad Khan Qjar. Encyclopedia Iranica I, London, 602-605.
• Pouya, S. ve Demirel, Ö. (2016). Tebriz Tarihi Bahçelerinin Araştırılması. TMD Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, 7, 97-121.
• Soofizadeh, A. (2017). Kaçar Hanedanı’nın Menşeş ve İran’da Yüksel: Ağa Muhammed Han Dönemi. Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan, Türk Tarihine Dair Yazılar, (Editör Alparslan Demir), Ankara.
• Sümer, F. (1988). Ağa Muhammed Şah. TDV İslam Ansiklopedisi,1, İstanbul, 455-456.
• Sykes, P. (1330). Tarih-i İran. (Muhamed Taki Fahrdai Gilani, Çev.), Tahran.
• Şemim, A. A. (1379). İran der Devre-i Saltanat-ı Kacar. Tahran.
• Uğuz, L. (2019). Çinili Köşk Müzesi ve Teşhirdeki Eserlerin Kataloğu. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Uluerler, S. (2009). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1774-1848). Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• Üstün, İ. S. (2000). İran (Safeviler’den Günümüze Kadar). TDV. İslam Ansiklopedisi, 22, İstanbul, 400-404.
• Yıldız, H. D. (1989). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi IX. İstanbul: Çağ yayınları.
• Yıldız, L. (2019). Safevi Döneminde Tebrîz Kenti. Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Zehtabi (Kirişçi), M. T. (2010). İran Türklerinin Eski Tarihi, (Ferhad Rahimi, Çev.), İstanbul.
• İnternet Kaynakları
• https://www.uyduharita.org/iran-haritasi
• https://jazebeha.com/)
• https://www.engz.ir/Product/7351