ÇOKLUK VE GERÇEKLİK: WILLIAM JAMES’İN MONİZM ELEŞTİRİSİ ÜZERİNE DELEUZECÜ BİR OKUMA

Yıl 2019, Sayı: 27, 77 - 96, 23.05.2019

Emre Öztürk

Öz

Gilles Deleuze ve William James, canlılığın, farkın,
hayatın ve çokluğun düşünürleridir. Deleuze’ün eserleri, farklı odak noktaları
üzerinde, Deleuze ve pragmatizm arasında çeşitli birliktelikler
kurulabileceğini gösteren işaretlerle doludur. Özellikle de donuk, durağan,
sıradanlaştırıcı, ebedi ve değişmez bir hakikat arayışı karşısında, “gerçekliğin
farklılığı”nı deneyimleyen bir “çokluk” fikrinde, her iki felsefenin önemli
ölçüde uzlaştığı görülür. Bu yazıda, Deleuze’un “çokluk” merkezli düşünce
dünyası ile, James’in “anti-monist” imgelemi arasında bir mukayese
sunulmaktadır. Öncelikle James’in “plastik” dünyası üzerinden gerçekliği
kavrayış tarzı ele alınmakta, ardından çokluğu esas alan radikal empirizmi
deneyimin farklılaştıran niteliğine dokunan yönleriyle tartışılmaktadır. Son
olarak monizm eleştirisi üzerinden James’in çoklu ve akış halindeki dünya
görüşünün monist (ve özellikle de Hegelci) dünya görüşü karşısındaki savunusu
ele alınmaktadır. Her üç başlık, James’in Deleuze’e uzanan yönlerini öne
çıkaran unsurlarıyla sergilenmektedir.

Anahtar Kelimeler

William James, Gilles Deleuze, Çokluk, Gerçeklik, Anti-monizm

Kaynakça

• ARNOTT, S. J.; “Tekbencilik ve Deleuze Etiğinde Topluluk Olanağı”, Gilles Deleuze’de Toplum ve Denetim (iç.), Haz. ve Çev. B. Başaran, Bağlam Yayınları, İstanbul 2005, 7-28.
• BAUGH, B.; “G. W. F. Hegel”, Deleuze’ün Felsefi Mirası (iç.), Der. G. Jones ve J. Roffe, Çev. Ö. Karakaş, Otonom Yayıncılık, İstanbul 2012, 153-171.
• BOWDEN, S. vd.; “Deleuzian Encounters with Pragmatism”, Deleuze and Pragmatism (iç.), Ed. S. Bowden vd., Routledge, New York, 2015, 1-17.
• DELEUZE, G.; Fark ve Tekrar, Çev. B. Yalım ve E. Koyuncu, Norgunk Yayıncılık, İstanbul 2005.
• DELEUZE, G.; İki Delilik Rejimi: Metinler ve Söyleşiler 1975-1995, Haz. D. Lapoujade, Çev. M. E. Keskin, Bağlam Yayıncılık, Ankara, 2009.
• DELEUZE, G.; Kritik ve Klinik, Çev. İ. Uysal, Norgunk Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• DELEUZE, G.; Ampirizm ve Öznellik, Çev. E. Nahum, Norgunk Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• DELEUZE, G. ve GUATTARI, F.; Felsefe Nedir?, Çev. Turhan Ilgaz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
• DELEUZE, G. ve GUATTARI, F.; Anti Ödipus: Kapitalizm ve Şizofreni 1, Çev. F. Ege vd., Bilim ve Sosyalizm Yayınları, Ankara 2017.
• DIGGINS, J. P.; The Promise of Pragmatism, The University of Chicago Press, Chicago 1994.
• DURKHEIM, E.; Pragmacılık ve Toplumbilim, Çev. Ö. Ozankaya, Cem Yayınevi, İstanbul 2016.
• DUVERNOY, R. J.; “‘Pure Experience’ and ‘Planes of Immanence’: From James to Deleuze”,The Journal of Speculative Philosophy, Vol. 30/No. 4, 2016, 427-451.
• GAVIN, W. J.; “Pragmatism and Death: Method vs. Metaphor, Tragedy vs. the Will to Believe”, 100 Years of Pragmatism: Willam James’s Revolutionary Philosophy (iç.), Ed. J. J. Stuhr, Indiana University Press, Bloomington 2010, 81-96.
• HEGEL, G. W. F.; Tarih Felsefesi, Çev. A. Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul 2010.
• JAMES, W.; The Will to Believe, Longmans, Green and Co., London 1937.
• JAMES, W.; Writings 1902-1910, Haz. B. Kuklick, The Library of America, New York 1987.
• JAMES, W.; Pragmatizm, Çev. T. Karakaş, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• KALLEN, H. M.; “Introduction”, The Philosophy of William James (iç.), Ed. H. M. Kallen, The Modern Library, New York 1925, 1-55.
• KOOPMAN, C.; “Preface: From Philosophy to Philosophies: Prefatory Notes on Deleuzianism and Pragmatism”, Deleuze and Pragmatism (iç.), Ed. S. Bowden vd., Routledge, New York 2015, xi-xiv.
• LAPOUJADE, D.; William James Ampirizm ve Pragmatizm, Çev.: N. Polat, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2009.
• MADELRIEUX, S.; “Pluralism without Pragmatism: Deleuze and the Ambiguities of the French Reception of James”, Deleuze and Pragmatism (iç.), Ed. S. Bowden vd., Routledge, New York 2015, 89-104.
• MALABOU, C.; “Who’s Afraid of Hegelian Wolves”, Deleuze: A Critical Reader (iç.), Ed. P. Patton, Blackwell Publishers, Oxford 1997, 114-138.
• MCGRANAHAN, L.; Darwinism and Pragmatism: William James on Evolution and Self-transformation, Routledge, New York 2017.
• MEDINA, J. M.; “James on Truth and Solidarity: The Epistemology of Diversity and the Politics of Specificity”, 100 Years of Pragmatism: Willam James’s Revolutionary Philosophy (iç.), Ed. J. J. Stuhr, Indiana University Press, Bloomington 2010, 124-144.
• NIETZSCHE, F.; İyinin ve Kötünün Ötesinde, Çev. A. İnam, Yorum Yayınevi, İstanbul 2001.
• PLEASANTS, N.; “A Philosophy for the Social Science: Realism, Pragmatism, or Neither?”, Foundations of Science, Vol. 8, 2003, 69-87.
• RAJCHMAN, J.; Deleuze Bağlantıları, Çev. B. Şannan, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2013.
• REFFE, J.; “Error, Illusion, Deception: Deleuze against James”, Deleuze and Pragmatism (iç.), Ed. S. Bowden vd., Routledge, New York 2015, 73-87.
• SMITH, D. W.; “Deleuze and the History of Philosophy”, The Cambridge Companion to Deleuze (iç.), Ed. D. W. Smith and H. Somers-Hall, Cambridge University Press, Cambridge 2013, 13-32.
• YÜCEFER, H.; “Deleuze’un Bergsonculuğuna Giriş”, Bergsonculuk (iç.), Çev. H. Yücefer, Otonom Yayıncılık, İstanbul 2014, 7-49.
• YÜCEFER, H.; “Deleuze’ün Anti-Hegelciliği Üzerine”, Göçebe Düşünmek: Deleuze Düşüncesinin Sınırlarında (iç.), Haz. A. M. Aytaç ve M. Demirtaş, Metis Yayınları, İstanbul 2014, 110-149.
• WHEELER, K. M.; Romantizm, Pragmatizm ve Dekonstrüksiyon, Çev.: Hüsamettin Arslan, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.