NİETZSCHE’NİN BURNU YA DA HAKİKATİ KOKLAYARAK BULMAK: NİETZSCHE’DE KOKU ALMA DUYUSUNUN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Sayı: 36, 257 - 276, 27.11.2023

Sever Işık

https://doi.org/10.53844/flsf.1358896

Öz

Batı felsefi düşünce tarihinde hakikat rejimi büyük ölçüde aklın düzeni ve duyular hiyerarşisi üzerine kurulmuştur. Duyular hiyerarşi içinde görme ve işitme duyusuna ayrıcalıklı bir konum tanınırken koku alma duyusu birçok filozof tarafından epistemik ve estetik açıdan yetersiz ve güvenilmez bulunarak küçümsenmiş ve değerden düşürülmüş, insanın en ilkel, hayvansı duyusu olarak görülmüştür. Modern felsefe de antiklerin koku alma duyusuna karşı takındıkları olumsuz tutumunu büyük ölçüde devam ettirmiştir. Nietzsche, kokuyu değersizleştiren ya da marjinalize eden felsefi geleneğe radikal bir şeklide karşı çıkarak koku alma duyusunu en yetkin bilgi kaynağı olarak konumlandırır. Hakikati koklayarak bulduğunu iddia eden Nietzsche, Batı felsefesinde hem akıl ile duyular arasında hem de duyuların kendi arasında kurulan hiyerarşiyi tepetaklak eder. Onun genel olarak duyular özellikle de koklama duyusu ile hakikatin kavranması arasında kurduğu ilişki bir bilgi kaynağı olarak içgüdülerin yani bedeninin akla karşı öncelemesini ifade etmektedir. Onun epistemolojisinde akli ve ruhsal olan duyusal ve bedeni olan karşındaki ayrıcalıklı konumunu kaybeder. Bir çeşit epistemolojik devrim olarak görülebilecek değişimle birlikte beden bir bilgi kaynağına dönüşür. Bir hakikat metafiziği üzerine kurulan tüm değerler çürümüştür ve bu çürümeyi en yetkin kavrama aracımız burnumuz olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Burun, Koklama, Hakikat, Yalan, Duyular, Akıl, Beden

NIETZSCHE’S NOSE OR FINDING THE TRUTH BY SMELLING: THE REEVALUATION OF THE SENSE OF SMELL IN NIETZSCHE

Öz

The regime of truth in the history of Western philosophical thought is largely based on the order of the mind and the hierarchy of the senses. While the senses of sight and hearing are given a privileged position in the hierarchy of the senses, the sense of smell has been underestimated and devalued by many philosophers as they are deemed inadequate and unreliable in terms of epistemic and aesthetics. The sense of smell has been seen as the most primitive, animalistic sense of man. Modern philosophy has also largely continued the negative attitude of the ancients towards the sense of smell. Nietzsche radically opposes the philosophical tradition that devalues or marginalizes smell, seeing the sense of smell as the most authoritative source of knowledge. Claiming to find the truth by smell, Nietzsche turns upside down the hierarchy established in Western philosophy both between the mind and the senses and between the senses themselves. The relationship he established between the senses in general, especially the sense of smell, and the comprehension of the truth, expresses the prioritization of instincts, that is, of the body, as a source of knowledge. In his epistemology, the mental and spiritual lose their privileged position over the sensory and bodily. With this change, which can be seen as a kind of epistemological revolution, the body turns into a source of information. All values founded on the metaphysics of truth have rotted, and our nose will be our most competent tool to grasp this decay.

Anahtar Kelimeler

Nose, Smell, Truth, Lie, Senses, Mind, Body

Kaynakça

• Aristoteles. Ruh Üzerine, çev. Doç. Dr. Zeki Özcan, 2. Baskı, İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
• Burke, Edmund. A philosophical Enquiry into the Origin of our Ideas of the Sublime and Beautiful, edited with an introduction by Adam Phillips, Oxford University Press, 1998.
• Constance Classen, David Howes, Anthony Synnott. Aroma: The Cultural History of Smell, Routledge, 2003.
• Corbin, Alain. Kokunun Tarihi: Miyasama ile Fulya: Koku ve Toplumsal İmgelem XVIII-XIX. Yüzyıllar, Ankara: Dost Kitabevi, 2007.
• Darwin, Charles. İnsanın Türeyişi, çev. Ömer Ünalan, Ankara: Onur Yayınları, 1975
• de Condillac, É. T. Duyumlar Üzerine İnceleme, çev. M. Katırcıoğlu, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Freud, Sigmund. Uygarlığın Huzursuzluğu, çev. Haluk Barışcan, İstanbul: Metis Yayınları, 1999.
• Hegel, G.W.F. Estetik (Seçilmiş Metinler), çev. Nejat Bozkurt, İstanbul: Say Yayınları,1982.
• David Howes, Sensual Relations: Engaging the Senses in Culture and Social Theory, University of Michigan Press, 2003.
• Howes, David. “Nose-Wise: Olfactory Metaphors in Mind”, in Olfaction, Taste, and Cognition, Edited by Catherine Rouby, Benoist Schaal, Daniele Dubois, Remi Gervais and A. Holley, Cambridge University Press, 2002.
• Kant, Immanuel. Anthropology from a Pragmatic Point of View, Translated by Victor Lyle Dowdell Revised and Edited by Hans H. Rudnick With an Introduction by Frederick P. Van De Pitte, Southern Illinois University Press, 1996.
• Le Guerer, Annick “Olfactionand Cognition: A Philosophicaland Psychoanalytic View”, in Olfaction, Taste, and Cognition, Edited by Catherine Rouby, Benoist Schaal, Daniele Dubois, Remi Gervaisand A. Holley, Cambridge University Press, 2002.
• Lojanica, Marija V. “Death Smells Like Strawberries: the Olfaction Simulacra”, Nasleđe, Issue 43, 2019, 375-390.
• Nietzsche, F. Deccal, çev. Oruç Aruoba, 3. Baskı, İstanbul: Hil Yayınları, 1995.
• Nietzsche, Friedrich. Ecce Homo: Kişi Nasıl Kendisi Olur, çev. Can Alkor, 5. Baskı, İstanbul: Say Yayınları, 1996.
• Nietzsche, Friedrich. İyi ve Kötünün Ötesinde, çev, Ahmet İnam, Ankara: Gündoğan Yayıncılık, 1997.
• Nietzsche, Friedrich. Ahlakın Soykütüğü, çev, Ahmet İnam, Ankara: Gündoğan Yayıncılık, 1998.
• Nietzsche, Friedrich. “Ahlakdışı Anlamda Doğruluk ve Yalan Üzerine”, çev. Oruç Aruoba, Cogito, Sayı 16. 1998, 55-66.
• Nietzsche, Friedrich. Böyle Buyurdu Zerdüşt, çev. A. Turan Oflazoğlu, Bursa: Asa Yayınları, 1999.
• Nietzsche, Friedrich. Güç İstenci, çev. Sedat Umran, İstanbul: Birey Yayınları, 2002.
• Nietzsche, Friedrich. Şen Bilim, çev. Levent Özşar, Bursa: Asa Kitabevi, 2003.
• Nietzsche, Friedrich. Gezgin ve Gölgesi, çev. Mustafa Tüzel, 2. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Nietzsche, Friedrich. Putların Alacakaranlığı, çev. Mustafa Tüzel, 5. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Nietzsche, Friedrich. İyinin ve Kötünün Ötesinde, çev. Mustafa Tüzel, 6. baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Platon, Timaios, çev. Özgüç Orhan, Ankara: Fol Yayınları, 2022.
• Platon. Şölen, çev. Eyüp Çoraklı, İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Reinarz, J. Past Scents: Historical Perspectives on Smell. University of Illinois Press, 2014.
• Rousseau, J. J. Emile ya da Eğitim Üzerine, çev. Yaşar Avunç, 10. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Shiner, Larry. Art Scents: Exploring the Aesthetics of Smell and the Olfactory Arts, New York, NY, United States of America. : Oxford University Press, 2020.
• Vroon, P., with Anton van Amerongen and Hans de Vries. Smell: The Secret Seducer. Translated by Paul Vincent. New York: Farrar, Strauss, and Giroux, 1997.
• Westra, Adam. “Nietzsche’s Nose”, Scents/Sense, Spring, 2016, 14–17.