HOW MANY PLATEAUS? THE PATH OF CONCEPTS FROM BATESON'S ANTHROPOLOGY TO DELEUZE-GUATTARI'S PHILOSOPHY IN THE CRITICISM OF NATURE-CULTURE DUALISMS

Yıl 2024, Sayı: 38, 217 - 238, 20.09.2024

Selami Mete Akbaba

https://doi.org/10.53844/flsf.1480661

Öz

With the technical and scientific developments in the 19th century and their institutionalization as academia, nature moved away from its privileged position in philosophy and became the subject of natural sciences as an object of research. Following the natural sciences in the process of reification in general and disciplinarization in this context, the social sciences placed nature in opposition to the designs of culture, civilization, society, etc., which are now assumed to be the ideal of humanity. Nature is neither the ideal nor the place where the ideal is investigated, it is now the most comprehensive name for the primitive. On the social dimension, the natural is the remnants of the archaic past that extend into the modern period as an anomaly. Particularly in anthropology, when the prehistoric past of modern human was being studied, the communities considered primitive were examined and it was discussed why they could not dominate nature and civilize. In the period dominated by this tradition, which can be considered anthropocentric because it considers communities outside the civilized mold to be in a state of nature, anthropologist Bateson criticized these essentialist narratives with his research. He evaluated the inter-community relationship not in terms of a logic of exchange based on interaction, but in terms of relationality. He argued that social change could have a universal logic. In his studies ranging from ethnography to ethology, he produced concepts such as schismogenesis, plateau, rhizome. Deleuze-Guattari, through the assemblage of conceptualizing logics, appropriated Bateson’s concepts and discussed the conditions under which species have transitions on the same plane instead of differences between them. In this study, how this conceptual transition from anthropology to philosophy is contextually reproduced is discussed by referring to primary sources, and as a laytmotif how the dualisms established with nature are criticized is investigated.

Anahtar Kelimeler

plateau, rhizome, schismogenesis, assemblage, Bateson, Deleuze, Guattari

KAÇ YAYLA? DOĞA-KÜLTÜR DÜALİZMLERİ ELEŞTİRİSİNDE BATESON ANTROPOLOJİSİNDEN DELEUZE-GUATTARİ FELSEFESİNE KAVRAMLARIN SEYRİ

Öz

Doğa, 19. yüzyıldaki teknik ve bilimsel gelişmeler ve onların akademi olarak kurumsallaşmasıyla felsefedeki öncelikli konumundan uzaklaşırken, araştırma nesnesi olarak doğa bilimlerinin konusu olmuştur. Genel olarak şeyleşme, bu bağlamda disiplinleşme sürecinde doğa bilimlerini takip eden sosyal bilimler doğayı, artık insanlık ideali varsayılan kültür, uygarlık, toplum vb. tasarımlarının karşısına yerleştirmiştir. Doğa ne ideal olandır ne ideanın araştırıldığı yerdir, o artık ilkel olanın en kapsamlı adıdır. Toplumsal düzlemde ise doğal olan, arkaik geçmişin bir anomali olarak modern döneme uzanan kalıntılarıdır. Özellikle antropolojide, modern insanın tarih-öncesi geçmişi araştırılırken ilkel kabul ettikleri topluluklar incelenmiş ve onların neden doğaya hükmedemedikleri ve medenileşemedikleri tartışılmıştır. Uygar kalıbının dışında kalan toplulukları doğa durumunda kabul ettiği için antroposantrist sayılabilecek bu geleneğin egemen olduğu dönemde, antropolog Bateson bu özcü anlatıları araştırmalarıyla eleştirmiştir. Topluluklar-arasını etkileşime dayalı bir alışveriş mantığıyla değil, ilişkisellik içerisinde değerlendirmiştir. Toplumsal değişimin evrensel bir mantığa sahip olabileceğini öne sürmüştür. Etnografyadan etolojiye varan incelemelerinde şizmogenez, yayla, rizom (köksap) gibi kavramlar üretmiştir. Deleuze-Guattari, kavramsallaştırma mantıkları düzenleme aracılığıyla, Bateson’ın kavramlarını alımlamış, türler arası farklılıklar yerine onların aynı düzlemde hangi koşullarda geçişlere sahip olduklarını tartışmışlardır. Bu çalışmada da antropolojiden felsefeye uzanan bu kavramsal geçişin bağlamsal olarak nasıl yeniden üretildiği öncelikle birincil kaynaklara başvurularak tartışılırken laytmotif olarak doğa ile kurulan düalizmlerin nasıl eleştirildiği gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

yayla, rizom, şizmogenez, düzenleme, Bateson, Deleuze, Guattari

Kaynakça

• Ağın, Başak. Posthümanizm: Kavram, Kuram, Bilim-Kurgu. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2020.
• Akay, Ali. Tekil Düşünce. 3. Basım. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2004.
• Akbaba, Mete. Eve Dönen Düşünce: Toplum-Doğa İlişkisinin Tarihsel Dönüşümü. İstanbul: Runik Kitap, 2020.
• Aydın, Şefika ve Murat Şentürk. “Asamblaj Kavramı ile Aktör-Ağ Teorisi Arasındaki Bağlantıların İncelenmesi: Asamblaj Kentçiliği.” TESAM Akademi Dergisi 9, no. 1 (2022): 289-315.
• Bateson, Gregory. “Culture Contact and Schismogenesis.” MAN 35, (1935): 178-183.
• Bateson, Gregory. Naven: A Survey of the Problems suggested by a Composite Picture of the Culture of a New Guinea Tribe drawn from Three Points of View. Cambridge: Cambridge University Press, 1936.
• Bateson, Gregory. Steps to an Ecology of Mind: Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology. New Jersey: Jason Aronson Inc., 1987.
• Bateson, Gregory. Mind and Nature: A Necessary Unity. New Jersey: Hampton Press, 2002.
• Bateson, Gregory vd. “Toward a theory of schizophrenia.” Behavioral Science 1, no. 4 (1956): 251-264.
• Beckman, Frida. Gilles Deleuze. Çeviren Mete Akbaba. İstanbul: Runik Kitap, 2020.
• Bell, Jeffrey A. Philosophy at the Edge of Chaos: Gilles Deleuze and the Philosophy of Difference. Toronto: University of Toronto Press, 2006.
• de Castro, Eduardo Viveiros. The Relative Native: Essays on Indigenous Conceptual Worlds. Chicago: HAU Books, 2015.
• DeLanda, Manuel. Intensive Science and Virtual Philosophy. Londra: Bloomsbury, 2013.
• Deleuze, Gilles. İki Delilik Rejimi: Metinler ve Söyleşiler 1975-1995. Hazırlayan David Lapoujade. Çeviren Mahir Ender Keskin. 2. Basım. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2017.
• Deleuze, Gilles. Müzakereler 1972-1990. Çeviren İnci Uysal. 3. Basım. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2020.
• Deleuze, Gilles ve Claire Parnet. Diyaloglar. Çeviren Ali Akay. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2016.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari. Felsefe Nedir?. Çeviren Turhan Ilgaz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari. Anti-Ödipus: Kapitalizm ve Şizofreni 1. Çeviren Fahrettin Ege, Hakan Erdoğan ve Mustafa Yiğitalp. 3. Basım. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 2017.
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari. Kapitalizm ve Şizofreni 2: Bin Yayla. Çeviren Emre Sünter. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2023.
• Guattari, Felix. Üç Ekoloji. Çeviren Ali Akay. İstanbul: Hil Yayın.
• Harries-Jones, Peter. A Recursive Vision: Ecological Understanding and Gregory Bateson. Toronto: University of Toronto Press, 1995.
• Jacques, Vincent ve Jérôme Rosanvallon. “Deleuze & Guattari’s Metaphysics: Already “beyond nature and culture”.” Journal of the CIPH 99, no. 1 (2021): 1-9.
• Kıyar, Neslihan ve Necmi Karkın. “Mimesis’in Yapıbozumsal Dönüşümleri,” İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi 3, no. 7 (2013): 93-98.
• Nail, Thomas. “What is an Assemblage?” SubStance 46, no. 142 (2017): 21-37.
• Shaw, Robert. “Bringing Deleuze and Guattari down to Earth through Gregory Bateson: Plateaus, Rhizomes and Ecosophical Subjectivity.” Theory, Culture & Society 32, no. 7-8 (2015): 151-171.
• Tresch, John. “Heredity is an Open System: Gregory Bateson as Descendant and Ancestor.” Anthropology Today 14, no. 6 (1998): 3-6.
• Venn, Couze. “A Note on Assemblage.” Theory, Culture & Society 23, no. 2-3 (2006): 107-108.